به گزارش صدای بوررس از روزی که زمزمه‌هایی از تاسیس مناطق آزاد و ویژه اقتصادی با سودای تسریع در پیشرفت و تسهیل در توسعه کشور و افزایش سرمایه‌گذاری‌های کشور و گسترده‌ترکردن دامنه آن و به دنبال آن ایجاد مشوق‌هایی کلان برای هدایت کسب و کارها و فعالیت‌های اقتصادی به سمت بین‌المللی شدن شنیده شده است، مدت زمان چندانی نمی‌گذرد اما اینطور که در واقعیت و این‌روزها دیده می‌شود فاصله زیادی میان اهداف مشخص و تعیین شده و حال و روز امروز این مناطق افتاده است. این ایده و عمل به این شکل بود که فعالان و شرکت‌های اقتصادی و به ویژه شرکت‌های بورسی و بانکی و بیمه‌ای با هدف و تصور سهولت در کسب‌وکارهای خود و ایجاد روابط گسترده بین‌المللی و جذب سرمایه‌های خارجی بساط کسب و کارخود را در این مناطق پهن کرده‌اند، اما درباره اینکه آیا این شرکت‌ها توانسته‌اند به اهداف خود نزدیک شوند یا خیر با کارشناسان به بحث و گفت‌وگو پرداخته‌ایم.
اختلال در اقتصاد، عامل عدم فعالیت بانک و بیمه
سیدمرتضی افقه، اقتصاددان با بیان اینکه به طور کلی هم بانک و هم بیمه دو صنعتی هستند که در کشورهای پیشرفته و کشورهایی که هدفشان توسعه است نقشی فعال و اساسی دارند بیان داشت: قاعدتاً در کشور ایران هم باید چنین نقشی را داشته باشند، اما این‌ها زمانی می‌توانند نقش اساسی و اصلی که برایشان تعریف شده را ایفا کنند که فعالیت و یا اقدامات زیرساختی مکمل زمینه را فراهم کند، در ایران به دلیل اینکه پیشرفت و رشد جزو اولویت‌های اول در عمل نیست و به دلیل اینکه وابسته به فروش نفت نیز است و ارتباطات خارجی هم تحت تاثیر تحریم‌هاست خود اقتصاد آنگونه که باید فعال نیست و رونق لازم را ندارد به دو دلیل که اولین آن داخلی است و موانع تولید بسیار بالاست و بعدی به دلیل وابستگی به خارج و تحریم‌های گاه و بیگاه در چهار- پنج سال اخیر است که شدت آن مانع از آن شده که اقتصاد در روال رونق و پیشرفت قرار بگیرد. این اقتصاددان افزود: ابزارهای فعال در زمینه اقتصاد از جمله بانک، بیمه، بازارسهام و... آنگونه که در کشورهای دیگر نقش ایفا می‌کنند، در کشور ایران نتوانسته و به نوعی زمین‌گیر شده است، بنابراین منفعل هستند.
وی گفت: در مناطق آزاد این دو صنعت می‌توانند به صورت تئوری نقشی فعال داشته باشند به دلیل نقشی که خود مناطق آزاد برای کشور می‌تواند ایفا کند ولی به دلیل اینکه کل اقتصاد کشور دچار اختلال شده است، مناطق آزاد هم متاثر از این اختلال آنگونه که وظایف برایشان ایفا شده است نتوانسته‌اند فعال باشند بنابراین بعید به نظر می‌رسد که بانک و بیمه هم در عمل در این مناطق نقشی جدی ایفا کند، در بحث تئوری به دلیل اینکه خود مناطق آزاد آنگونه که باید فعال نیستند و نقشی فعال در رونق اقتصادی کشور نتوانسته‌اند داشته باشند، ابزاری که تعریف شده تا مناطق آزاد فعال شوند مانند، بانک، بیمه و بورس هم نتوانسته‌اند نقش موردنظر را ایفا کنند.
افقه ادامه داد: در مناطق آزاد وظایف متعددی مانند ورود تکنولوژی، ایجاداشتغال، تعریف تکنولوژی‌های نو برای آنها تعریف کرده‌اند و به همین دلیل یکسری امتیازات برای فعالیت در مناطق آزاد تعریف شده است که هم تکنولوژی بسیار آسان‌تر از خارج وارد کشور و هم سرمایه‌گذاری‌های خارجی راحت‌تر مستقر شود و از این طریق هم سرمایه و هم تکنولوژی وارد شود و هم بستری برای پیشرفت‌های اقتصادی بیشتر و تاثیرگذاری بر سرزمین اصلی را داشته باشد اما فعالیت مناطق آزاد در برنامه پنج ساله اولی که بعد از انقلاب شروع شد بنا بود تا نقشی که در دیگر کشورها ایفا شده بود، در اینجا هم ایفا شود اما تا به امروز هیچ کدام از این‌ها نقشی که برایشان تعریف شده بود را در ایران نتوانسته‌اند ایفا کنند.
وجود واحدهای ارزی فعال، شرط موفقیت
مسعود قنبری، رئیس هیات مدیره شرکت صرافی بانک مسکن با اشاره به اینکه مناطق آزاد به دلیل اینکه می‌توانند رابط خارجی کشور باشند، گفت: بانک‌هایی که بخواهند در مناطق آزاد فعال باشند باید واحدهای ارزی فعالی داشته باشند و شرایط تبادلات ارزی برایشان فراهم باشد در این شرایط تحریم‌ها، بانک‌ها چه فعالیت ارزی فعال داشته باشند و چه نداشته باشند به ناچار دسترسی و محدودیت برایشان وجود دارد و به نظر می‌رسد که باید از مکانیزم صرافی‌های فعال خود استفاده کنند، بنابراین قاعدتاً بانک‌هایی در این شرایط می‌توانند موثر عمل کنند که صرافی‌های فعالی داشته باشند تا با پشتوانه صرافی‌های خود بتوانند در مناطق آزاد موثر عمل کنند.
وی افزود: در بحث بیمه‌ها هم، بیمه‌هایی که قابلیت ارائه خدماتی مانند بیمه‌های اتکایی دارند، در مناطق آزاد می‌توانند موفق‌تر عمل کنند، در بحث بیمه‌های اتکایی عمدتا به صورت کنسرسیوم شرکت‌های بیمه‌ای عمل می‌کنند و اگر بتوانند به صورت کنسرسیوم، بیمه‌های اتکایی تشکیل دهند می‌توانند اثر بخشی بالاتری داشته باشند.
رئیس هیات مدیره شرکت صرافی بانک مسکن عنوان کرد: در شرایط فعلی کشور که دچار محدودیت‌های زیادی در تجارت خارجی هستیم در حال حاضر مزیتی ندارد اما اگر به صورت کلی امتیازاتی که در سال‌های گذشته به مناطق آزاد داده بودند و باعث توسعه تجارت خارجی در مناطق آزاد شده بود برقرار بماند حضور بانک‌ها قطعا زنجیره مکمل این تجارت خارجی در مناطق آزاد خواهد شد.
همچنین قنبری با بیان اینکه هر تجارتی قاعدتاً باید نقل و انتقال پول در آن صورت بگیرد و تامین مالی در آن نیز انجام شود، گفت: همچنین باید زنجیره ارزش تجارت آنها با حضور بانک‌ها تکمیل شود، بنابراین حضور بانک‌ها در مناطق آزاد با دو شرط معنی‌دار است اول اینکه تجارت خارجی برقرار باشد و دوم اینکه امتیازات مناطق آزاد در دولت به رسمیت شناخته شود تا باعث توسعه ظرفیت‌های تجارت خارجی شود. وی در آخر عنوان کرد: مهمترین مزیت فعالیت در مناطق آزاد که در سال‌های گذشته وجود داشت که البته در چندسال گذشته برقرار نیست، بحث معافیت‌ها و کاهش اثر مالیات کسب و کارهایی است که در این مناطق فعالیت می‌کنند. جذابیت دیگری که نیز وجود دارد در بحث کارکنان آن‌هاست که معمولا از قوانین رسمی جذب نیروی انسانی و کار سرزمین اصلی لازم نیست تبعیت کنند.
- مرضیه حیدری - خبرنگار
- منبع: هفته نامه اطلاعات بورس شماره 465