به گزارش صدای بورس بانک مرکزی به‌عنوان نهاد سیاستگذار پولی در کشور، در واکنش به صعود مستمر بهای ارز و سکه نسبت به انتشار اوراق سلف سکه بانک مرکزی ظرف نیمه آبان‌ماه اقدام کرد. در شرایطی که عموماً اولین قدم بانک مرکزی کشور در مواجهه با هر جریان رشد نرخ ایجاد محدودیت در روند تقاضاست، تعریف یک دارایی جدید اقدامی مثبت از سوی این نهاد سیاستگذار در جهت مدیریت منطقی تقاضا بوده و مثبت تلقی می‌شود. اما موفقیت این ابزار جدید در جذب بخشی از نقدینگی سرگردان جامعه و کاهش التهاب قیمتی در بازار ارز و سکه از سویی به اعتماد مردم به بانک مرکزی و از سوی دیگر به جذابیت این ابزار جدید وابسته است.
متأسفانه بدعهدی‌های سابق این نهاد سیاستگذار در دوره‌های پیشین باعث شده تا بخشی از سرمایه‌گذاران به این نهاد بی‌اعتماد شده و با وجود مزایای معاملات اوراق سکه نسبت به خرید سکه در بازار فیزیکی، به سراغ این دارایی جدید نروند. درعین‌حال این اقدام بانک مرکزی بسیار دیرهنگام شروع شد و با توجه به پیش‌بینی‌پذیر بودن صعود بهای ارز و طلا در نتیجه سقوط ارزش پول ملی، اگر سیاستگذار زودتر نسبت به تعریف دارایی‌های جدید و جذاب مالی در بازار سرمایه اقدام می‌کرد، احتمال اثرگذاری این دارایی‌ها در جذب نقدینگی و کاهش هیجانات در معاملات سکه و ارز به مراتب بیشتر بود.
با وجود این ورود این دارایی جدید به بازار مالی کشور باعث شد تا از حباب سکه در بازار فیزیکی کاسته شود؛ اما اثرگذاری آن در کاهش ارزش ذاتی سکه محدود بود و همچنان بهای سکه در بازار فیزیکی براساس نوسان بهای طلا در بازار جهانی و انتظار فعالان بازار از نرخ دلار در بازار آزاد جهت‌گیری می‌کند. در حالی بانک مرکزی نسبت به تعریف و انتشار اوراق شش‌ماهه سکه از بستر مالی معاملات در بورس کالای ایران اقدام کرده است که ورود سکه به معاملات بازار مالی بورس کالای ایران مربوط به سال ۹۴ بوده و از این زمان امکان معامله سکه به شکل گواهی سپرده سکه طلا برای افراد حقیقی و حقوقی وجود دارد. در این شرایط اگر سیاستگذار ان اقتصادی کشور در کنار تعریف اوراق سکه بانک مرکزی نسبت به معرفی گواهی سپرده سکه در میان عموم افراد جامعه اقدام کنند، می‌توانند از قابلیت‌های به مراتب بیشتر این گواهی‌ها در جذب نقدینگی سرگردان جامعه و جلوگیری از هیجان قیمتی در بازار استفاده کنند.
مانع اوراقی، صعود سکه
بهای سکه در بازار داخل ظرف روزهای ابتدایی آبان‌ماه مجدد وارد مسیر شتابان رشد نرخ شد، به‌نحوی‌که رکوردهای جدید قیمتی برای این دارایی به ثبت رسید. درحالی‌که واهمه از بروز جهشی دیگر در نرخ ارز، به رشد تقاضا برای دلار و سکه در بازار آزاد منجر شده و این رشد تقاضا از افزایش بهای این دو دارایی حمایت کرد به‌نحوی‌که بر حباب قیمتی سکه در بازار افزوده شد، بانک مرکزی تصمیم به انتشار اوراق سلف سکه کرد تا به این ترتیب با متنوع‌سازی سبد دارایی، از روند سوق نقدینگی به بازار سکه و ارز بکاهد و با کاهش تقاضا مانعی در مقابل جریان مستمر رشد قیمت در این بازارها به وجود آورد.
بانک مرکزی در اواسط آبان‌ماه امسال خبر از انتشار اوراق سکه بهار آزادی داد؛ این اوراق شش‌ماهه، معاف از مالیات و با امکان انجام معاملات پیوسته در بازار سرمایه تعریف شد و بانک مرکزی متعهد پرداخت ریالی معادل بهای سکه در زمان سررسید شد. اما در ادامه شورای فقهی بانک مرکزی اعلام کرد این اوراق موردتأیید شورای فقهی نیست؛ چراکه بانک مرکزی تنها امکان تسویه ریالی این اوراق را در نظر گرفته و امکان تحویل فیزیکی سکه وجود ندارد. بنابراین بانک مرکزی برای رفع این ایراد فقهی، اعلام کرد امکان تحویل فیزیکی سکه در صورت مطالبه شورای فقهی وجود دارد و بنابراین در روز سه‌شنبه ۱۷ آبان اولین مرحله عرضه اوراق سکه بانک مرکزی آغاز شد. درحالی‌که صدور این اوراق به‌عنوان رقیبی جدید برای دارایی‌های بر پایه سکه طلا ازجمله سکه فیزیکی، اوراق سکه و صندوق‌های سرمایه‌گذاری بر پایه طلا، عزمی جدی از سوی بانک مرکزی برای مدیریت تقاضا در بازار فیزیکی سکه در کشور است.
بانک مرکزی با در نظر گرفتن ویژگی‌هایی ازجمله معاف از مالیات بودن، انتشار اوراق برمبنای یک‌صدم ارزش سکه و امکان معاملات مستمر و پیوسته از بستر سامانه بورس کالا سعی کرده تا بر جذابیت این دارایی جدید اضافه کرده و به این ترتیب با جذب نقدینگی به این بازار از صعود مستمر بهای سکه در بازار فیزیکی ممانعت کند.
هر شخص حقیقی امکان خرید حداکثـر معادل ۱۰۰ سکه تمام بهـار آزادی با این اوراق را دارد؛ همچنین صندوق‌های سرمایه‌گذاری طلا نیز این امکان را دارند که بدون محدودیت از این اوراق به‌عنوان دارایی پایه خریداری کنند. این اوراق ۶ماهه منتشر شده و بانک مرکزی متعهد شده این اوراق در سررسید خود تسویه شود و نقدشوندگی آن در بازار ثانویه بورس کالای ایران را به قیمت روز تضمین کند. یکی دیگر از امکاناتی که بانک مرکزی برای این ابزار در نظر گرفته است امکان توثیق آن در شبکه بانکی کشور برای اخذ تسهیلات است. اگرچه اقدام بانک مرکزی در جهت انتشار اوراق سکه، سیاستی درست از سوی این نهاد جهت کاهش التهاب در بازار فیزیکی این دارایی است، اما موفقیت آن کاملاً وابسته به اعتماد مردم به اقدامات بانک مرکزی است. متأسفانه سابقه بدعهدی بانک مرکزی در طرح‌های مشابهی که با هدف کاهش التهاب در بازار ارز و سکه در کشور گرفته شد، باعث شده تا اعتماد عمومی به چنین طرح‌هایی حتی با وجود مزایای متعدد آن پایین باشد و بنابراین چنین ابزارهایی موفقیت نسبتاً محدودی در جذب نقدینگی سرگردان داشته باشند. درعین‌حال رویه معمول نهادهای سیاستگذار در کنترل دستوری قیمت و برخورد قهری با خریداران نیز باعث می‌شود تا بر بی‌اعتمادی مردم نسبت به دارایی‌های جدید تعریف‌شده از سوی نهاد سیاستگذار افزوده شود. این در حالی است که اگر سیاستگذار پولی کشور از ابزارهای علمی در اختیار خود برای جلوگیری از التهاب در بازار استفاده کند، اعتماد از دست‌رفته مردم به این نهاد بازگشته و در چنین شرایطی فرصت مدیریت صحیح بازار فراهم خواهد بود.
رقیب جدید برای سکه یا گواهی؟
بانک مرکزی اوراق سکه را به‌عنوان رقیبی جدید برای معاملات سکه در بازار فیزیکی کشور منتشر کرد؛ اما به نظر می‌رسد که مشابهت این ابزار جدید با گواهی سکه، آن را به رقیبی برای گواهی سکه تبدیل کرده است. درعین‌حال در حالی بانک مرکزی نسبت به انتشار اوراق ۶ماهه سکه اقدام کرد که ابزاری نسبتاً مشابه یعنی اوراق گواهی سپرده سکه در بورس کالا وجود دارد و چندین سال است که موردمعامله قرار می‌گیرد. با وجود این عدم رسانه‌ای شدن ابزار گواهی سکه برای عموم افراد جامعه باعث شده تا این دارایی میان عموم مردم نسبتاً ناشناخته بماند.
در این شرایط اگرچه تعریف ابزارهای جدید معاملاتی و ورود دارایی جدید به بازار سرمایه می‌تواند از معاملات هیجانی در بازارهای محدود فعلی بکاهد، اما سیاستگذار باید بتواند از پتانسیل دارایی‌های موجود نیز به‌درستی برای کمک به مدیریت تقاضا در بازار استفاده کند. درواقع تعریف دارایی جدید به شکل موردی و کوتاه‌مدت، تأثیر نسبتاً محدودی بر کاهش هیجان در بازار دارد. این در حالی است که اگر پیش از این، نهادهای سیاستگذار نسبت به معرفی گواهی سپرده سکه یا صندوق‌های طلا میان عموم مردم اقدام کرده بودند و مردم را با مزایای این دارایی‌ها آشنا کرده بودند، در شرایط کنونی این دارایی‌ها پتانسیل به مراتب بیشتری در جذب نقدینگی سرگردان جامعه داشتند.
اوراق سکه بانک مرکزی به لحاظ ویژگی‌های معاملاتی شباهت زیادی به گواهی سپرده سکه بورس کالا دارد. اولین حضور سکه در بورس کالای ایران به سال ۹۴ و تعریف گواهی سکه در این بازار برمی‌گردد. گواهی سکه ازجمله ابزارهای مالی است که با هدف افزایش امنیت سرمایه‌گذاران و کشف قیمت سکه در بازارهای رسمی، شفاف و رقابتی شکل گرفت. هر اوراق گواهی سپرده سکه طلا در شرایط کنونی، اوراقی برای اثبات مالکیت یک‌صدم سکه طلاست، که این سکه طلا در انبار خزانه بانک‌های موردتأیید بورس کالا نگه‌داری شده و دارنده آن در صورت داشتن حداقل ۱۰۰ اوراق معادل یک سکه کامل تمام‌بهار آزادی و بدون پرداخت مالیات امکان دریافت آن را خواهد داشت. درعین‌حال اوراق گواهی سکه قابلیت ضمانت به عنوان وثیقه بانکی را نیز داراست. به این ترتیب می‌توان گفت تقریباً ویژگی‌های اوراق گواهی سکه و سکه کاملاً مشابه بوده، با این تفاوت که اوراق گواهی سکه بر پایه دارایی ذخیره‌شده نزد بانک منتشر شده، اما در اوراق سکه جدید، بانک مرکزی متعهد به پرداخت سکه در صورت درخواست مشتری است. به این ترتیب دارنده اوراق گواهی سکه، در صورت دارا بودن ۱۰۰ اوراق، این امکان را دارد تا در هر زمانی به بانک مربوط مراجعه و نسبت به دریافت سکه به شکل فیزیکی اقدام کند، اما دریافت سکه فیزیکی در اوراق سکه بانک مرکزی تنها در سررسید امکان‌پذیر است.
درعین‌حال بانک مرکزی اوراق سکه بانک مرکزی را ۶ ماهه منتشر می‌کند، اما اوراق گواهی سپرده سکه فاقد سررسید یا به شکل دقیق‌تر قابل‌انتقال به گواهی سکه با سررسید جدید است. به این ترتیب می‌توان اذعان کرد، با وجود مشابهت زیاد اوراق سکه بانک مرکزی و گواهی سکه، اما گواهی سپرده سکه مزایای نسبتاً بیشتری نسبت به اوراق سکه دارد. حدود هفت سال از راه‌اندازی معاملات اوراق گواهی سکه در بازار مالی بورس کالای کشور می‌گذرد، اما جریان نقدینگی محدود واردشده به این بازار نسبت به نقدینگی موجود در بازار فیزیکی باعث شده این ابزار هیچ‌گاه تبدیل به مرجع کشف رسمی قیمت سکه در کشور نشده و درعین‌حال قیمت‌های گواهی سکه عموماً از نوسان نرخ در بازار فیزیکی سیگنال بگیرد. هرچند این دارایی در زمینه تأمین امنیت سرمایه‌گذاران موفق عمل کرده است. در چنین شرایطی بعید است که اوراق سکه بانک مرکزی نیز بتواند محبوبیت به مراتب بالایی در بازار سرمایه به دست آورد به‌نحوی‌که تبدیل به رقیبی جدی برای سکه در بازار فیزیکی شود. اما جذب بخشی از نقدینگی سرگردان به این دارایی جدید نیز موفقیتی نسبی در کاهش هیجانات بازار طلا و سکه در کشور تلقی می‌شود. اما کارایی بیشتر این دارایی در شرایطی نمایان می‌شود که عموم افراد جامعه با این دارایی آشنا شده و نقدینگی خود را وارد این بازار کنند. با توجه به تعریف هر گواهی سکه و اوراق سکه بانک مرکزی برمبنای یک‌صدم ارزش سکه تمام بهار آزادی، این دو دارایی قابلیت بالایی در جذب نقدینگی‌های سرگردان جامعه دارند.
به هر ترتیب نگاهی به معاملات سکه در بازار فیزیکی پس از انتشار اوراق سکه بانک مرکزی حاکی از آن است که ورود این دارایی جدید به کاهش حباب قیمتی سکه در بازار فیزیکی کمکی نکرده است و شاهد افزایش روند قیمت سکه و ثبت رکورد جدیدی در بازار هستیم. به نظر می‌رسد بی‌اعتمادی به سیاستگذار مانع اثرگذاری این ابزار شده است.
راضیه احقاقی - روزنامه‌نگار
منبع: ماهنامه بازار و سرمایه شماره ۱۳۲