به گزارش صدای بورس نگاهی به روند عرضه و تقاضای محصولات پلیمری در بورس کالا در فاصله ابتدای سال ۱۴۰۰ تا به امروز نشان می‌دهد، میزان تقاضا برای این محصولات به جز سه ماهه اول سال گذشته کمتر از عرضه‌ها بوده و پس از آن در دوره‌های سه ماهه مورد بررسی همواره حجم تقاضا از عرضه بالاتر بوده است. برای این منظور شاخص نسبت تقاضا به عرضه نشان می‌دهد در سه ماهه اول سال ۱۴۰۰ این عدد زیر یک بوده و پس از آن تاکنون یعنی سه ماهه سوم سال ۱۴۰۱ این رقم به یک و نیم رسیده است. به عبارتی میزان تقاضا تقریبا ۵۰ درصد بیش از میزان عرضه‌هاست که در نمودارهای همراه این گزارش میزان عرضه و تقاضا و هم نمودار نسبت مذکور ترسیم شده و تغییرات این متغیرها را می‌توان مشاهده و مقایسه کرد.
برای بررسی دلایل این تغییرات باید گفت، کم نیست زمان‌هایی که میزان تقاضا در بورس از عرضه‌ها بالاتر باشد، اما اولا این حجم از اختلاف عرضه و تقاضا کم سابقه است و ثانیا معمولا دولت در دوره‌هایی که این اتفاق افتاده به بازار ورود کرده و از قضا اغلب با فشار به تولیدکنندگان بالادست تلاش کرده تقاضای موجود را پاسخ دهد، اما به نظر می‌رسد دولت سیزدهم در حال حاضر تلاش چندانی برای تعادل بخشی به بازار از خود نشان نمی‌دهد و حتی تصمیمات خطرناکی از سوی برخی نهادها مانند بورس کالا گرفته می‌شود که می‌تواند آثار جبران ناپذیری به همراه داشته باشد.
تصمیم یک جانبه بورس کالا در بازار
در تازه‌ترین این تصمیمات، مدیر عملیات بورس کالا دستورالعملی را صادر کرده که بر اساس آن قیمت‌گذاری محصولات پلیمری بر مبنای ارز نیما تا ارز توافقی متغیر باشد. انتشار این خبر به تنهایی موجی از نوسان و التهاب را در روزهای گذشته روانه بازار کرد و انتقاد بسیاری از فعالان بازار را به همراه داشت. با آن که وزارت صمت در نامه‌ای به بورس کالا تلاش کرد این تصمیم را لغو کند، اما واقعیت آن است که دستورالعمل بورس کالا کار خودش را کرد و در دو روز قیمت اکثر محصولات پلیمری در بازار با رشد ۳ تا ۵ هزار تومانی روبه‌رو شد.
در این بین نگاهی به وضعیت بازار ارز نشان می‌دهد عامل اصلی عدم تعادل در بازار محصولات پتروشیمی را باید در بازار ارز جست‌وجو کرد. در شرایطی که یکی از دغدغه‌های فعالان بازارهای اولیه به خصوص محصولات پلیمری، اختلاف ۵ هزار تومانی قیمت ارز نیمایی و آزاد بود، این اختلاف حالا به ۱۴ هزار تومان رسیده است. حالا با روی کار آمدن رئیس جدید بانک مرکزی و تصمیم وی مبنی بر تثبیت قیمت دلار روی عدد ۲۸۵۰۰ تومان، هرچند قیمت دلار در بازار آزاد روند نزولی به خود گرفته اما هنوز اختلاف قیمت ارز نیما و آزاد نزدیک به ۵۰ درصد است. در این بین قیمت ارز در بازار آزاد هرچند تاثیر جدی روی قیمت‌های بورس کالا ندارد، اما روی قیمت‌ها در بازار آزاد بسیار اثرگذار است و در نتیجه شاهد نقل و انتقال فعالان بازارها در جریان تحولات ارزی هستیم.
به سال ۹۷ برمی‌گردیم؟
شرایط کنونی به این نگرانی دامن می‌زند که وضعیت بازار محصولات پلیمری به شرایط سال ۹۷ نزدیک شود. در آن دوره نیز اختلاف قیمت ارز آزاد و ارز ترجیحی بسیار افزایش یافت و این موضوع باعث رشد تقاضا در بورس کالا و توزیع بی‌سابقه رانت در این بازار شد.
در این شرایط اولین اتفاقی که می‌افتد، رشد شدید تقاضای دلالی در بورس کالا در نتیجه اختلاف قیمت‌های بورس و بازار آزاد است. در حال حاضر در سه ماهه سوم سال جاری میزان تقاضا در مقایسه با سه ماهه اول سال ۱۴۰۰ بیش از ۹۰ درصد رشد کرده و این در حالی است که در این مدت میزان تقاضا تنها ۱۶ درصد افزایش را تجربه کرده است که نشان می‌دهد افزایش نرخ ارز و اختلاف ارز نیما و آزاد اگرچه تقاضا را تحریک کرده اما عرضه‌کنندگان پا به پای تقاضا حرکت نکرده‌اند و به عبارتی دلیل رشد قیمت‌ها و رقابت در بورس نیز به همین است و در صورتی که دولت تصمیمی برای رفع مشکلات ارزی نگیرد، این اختلاف قیمت باعث گرفتاری بیشتر صنایع پایین دستی خواهد شد.
در این بین یکی از سوالاتی که باید مطرح کرد، آن است که مگر چه اتفاقی افتاده که میزان تقاضا برای محصولات پلیمری در فاصله بهار ۱۴۰۰ تاکنون ۹۰ درصد رشد کرده باشد؟ آیا این رشد واقعی است؟ در پاسخ باید گفت طبیعتا این حجم از تقاضا واقعی نیست، اما آیا قرار است این تقاضا از کشور خارج شود؟ خبر این تقاضا نشان‌دهنده بدبینی به آینده بازار است و در واقع برای پر کردن انبارهاست، اما یک دلیل دیگر نیز دارد و آن انتقال بخشی از تقاضای بازار آزاد به بورس کالاست. چراکه همه فعالان صنایع پایین دستی قادر به تامین همه مواد اولیه مورد نیاز خود از بورس نیستند و نیاز خود را از بازار تامین می‌کنند، اما افزایش شدید قیمت در بازار آزاد از یک سو و نگرانی از آینده مواد اولیه از سوی دیگر باعث هدایت این تقاضای بالقوه به بورس کالا خواهد شد و اینجا اهمیت غربالگری مشتریان بورس کالا روشن می‌شود تا بتوان تقاضای واقعی را از کاذب و دلالی تفکیک کرد.
کاهش تولید گازی و جبران ارزی
البته پرواضح است که تقویت قیمت ارز میزان صادرات صنایع بالادستی را افزایش می‌دهد به ویژه آن که تولیدکنندگان این صنایع درنتیجه مشکلات ناشی از کمبود گاز در فصل زمستان نگران کاهش درآمدهای خود هستند و صادرات قادر است کسری درآمدهای آنان را جبران کند و از طرفی دولت نیز ظاهرا تلاش چندانی برای ایجاد تعادل در عرضه و تقاضا در بورس از خود نشان نمی‌دهد و نه اقدامی برای شناسایی تقاضای کاذب می‌کند و نه پتروشیمی‌ها را به عرضه بیشتر محصولات در بورس مجبور می‌کند. به این ترتیب قیمت‌ها در بورس با نسبتی کمتر افزایش می‌یابد اما در بازار آزاد با شدت بیشتری این افزایش رقم می‌خورد و هر چه شکاف این دو بازار افزایش یابد، میزان کسری محصولات در بورس کالا بیشتر خواهد شد.
محدودیت گازی ایجاد شده در صنعت پتروشیمی آنطور که دبیرکل انجمن صنفی کارفرمایی صنعت پتروشیمی ایران می‌گوید منجر به کاهش ۳۰ درصدی تولید پتروشیمی‌های گازی شده است. احمد مهدوی ابهری می‌گوید: تمامی پتروشیمی‌های گازی کاهش تولید داشته‌اند و از خراسان گرفته تا یاسوج تمامی پتروشیمی‌های متانولی و اوره‌ای ظرفیت تولیدشان به ۷۰ درصد رسیده است.
مهدوی ابهری اضافه کرد: امیدواریم در سال جاری از این مساله متضرر نشویم زیرا بر اقتصاد کشور تأثیرگذار است، چرا که با کاهش صادرات، ارزآوری به کشور نیز کاهش پیدا می‌کند. سال گذشته ۶۸۰ میلیون دلار عدم‌النفع برای پتروشیمی‌ها وجود داشت و هیچ پیش‌بینی از این مساله وجود ندارد و ممکن است ضرر سال جاری نسبت به سال گذشته افزایش پیدا کند، زیرا تولید هم افزایش چندانی نداشته است.
- حمزه بهادیوند چگینی - روزنـامه‌نـگار
- منبع: هفته نامه اطلاعات بورس شماره ۴۷۷