جایزه علوم اقتصادی به یادبود آلفرد نوبل در سال ۱۹۶۸ از سوی بانک مرکزی سوئد (Sveriges Riksbank) بنیانگذاری شد. گرچه از نظر فنی در مجموعه جوایز نوبل قرار نمی‌گیرد، اما دریافت‌کنندگان این جایزه را «برنده جایزه نوبل اقتصاد» می‌نامند.
امروزه این جایزه از سوی آکادمی سلطنتی علوم سوئد در استکهلم به برندگان اهدا می‌شود. تاکنون ۵۴ جایزه نوبل اقتصاد به ۹۱ اقتصاددان از سراسر جهان تعلق گرفته است که اقتصاددانان آمریکایی با بیش از ۶۰ جایزه، بیشترین سهم را به خود اختصاص داده‌اند. در شماره‌های قبل، با تعدادی از برندگان جایزه نوبل اقتصاد آشنا شدید. در این شماره نیز به معرفی هربرت سایمون، اقتصاددان آمریکایی برنده نوبل اقتصاد در سال ۱۹۷۸ میلادی می‌پردازیم. او را یکی از تاثیرگذارترین پیشگامان در بسیاری از حوزه‌های علمی سده بیستم میلادی می‌دانند.
هربرت سایمون
هربرت الکساندر سایمون، اقتصاددان، سیاستمدار، جامعه‌شناس و روان‌شناس آمریکایی (آلمانی تبار) در ژوئن ۱۹۱۶ در میلواکی ایالت ویسکانسین به دنیا آمد. پدرش مهندس برق آلمانی بود که در ۱۹۰۳ به آمریکا مهاجرت کرد. مادرش از اهالی پراگ (جمهوری چک) بود. اجداد اروپایی سایمون، سازنده پیانو و طلاساز بودند.
سایمون دکترای علوم سیاسی داشت و تحقیقات زیادی در حوزه‌های مدیریت، فلسفه علوم، اقتصاد و علوم رایانه‌ای انجام داد. او به‌طور خاص از پیشگامان حوزه‌های مدرن از جمله هوش مصنوعی، پردازش اطلاعات، تصمیم‌گیری، حل مسئله، نظریه سازمانی و سامانه‌های پیچیده بود. پژوهش‌های اولیه سایمون در حوزه تصمیم‌گیری درون سازمانی بود. او به دلیل ارائه تئوری‌های «عقلانیت محدود» و «کفایت رضایت» شهرت دارد. پژوهش‌های متعدد او به دلیل ماهیت میان رشته‌ای آنها به شدت مورد توجه قرار گرفت و در حوزه‌های مختلف همچون علوم شناختی، علوم رایانه، مدیریت دولتی و علوم سیاسی گسترش پیدا کرد. او بیشتر عمر کاری خود را در دانشگاه کارنگی ملون سپری کرد (از ۱۹۴۹ تا ۲۰۰۱) و در این دانشگاه، مدرسه علوم رایانه را پایه‌گذاری کرد که یکی از نخستین مدارس از این نوع در جهان بود.
سایمون در دبیرستان بسیار فعال بود و در فضای یهودی- مسیحی آن زمان، در نامه‌ای به سردبیر روزنامه میلواکی از حقوق اجتماعی خداناباوران دفاع کرد. برخلاف کودکان دیگر، خانواده سایمون این ایده را در او پرورش داد که رفتار انسان‌ها را باید به صورت علمی مورد مطالعه قرار داد. دایی سایمون، هارولد مرکل که در رشته اقتصاد در دانشگاه ویسکانسین-مدیسون تحصیل می‌کرد، یکی از نخستین کسانی بود که بر افکار او تاثیر گذاشت. در واقع با مطالعه کتاب هارولد مرکل در زمینه اقتصاد و روان‌شناسی، سایمون علوم اجتماعی را کشف کرد. او پس از دریافت مدرک کارشناسی، به عنوان دستیار پژوهشی در مدیریت شهری مشغول به کار شد که بعدها به ریاست یک گروه پژوهش‌های اجرایی در دانشگاه کالیفرنیا برکلی تبدیل شد.
هربرت سایمون از پیشگامان چندین حوزه علمی امروزی همچون هوش مصنوعی، پردازش اطلاعات، تصمیم‌گیری، حل مسئله، تئوری سازمان و سیستم‌های پیچیده بود. پژوهش‌های سایمون در حوزه آموزش و پرورش نیز مورد توجه و استفاده قرار گرفت. به عنوان نمونه، یکی از این پژوهش‌ها به شدت بر جان مایتون، خالق و توسعه‌دهنده برنامه‌ای که در بهبود عملکرد ریاضی در بین دانش‌آموزان ابتدایی و دبیرستان به موفقیت چشمگیری دست یافته است، تأثیر گذاشت. در این زمینه، مایتون به مقاله‌ای از سایمون در سال ۲۰۰۰ اشاره می‌کند که بر خلاف نظر برخی افراد ثابت می‌کند، تمرین بیش از حد کمکی به پیشرفت کودکان در ریاپی نمی‌کند بلکه به مختل شدن درک آنها منجر می‌شود.
هربرت سایمون به دلیل پژوهش پیشرو در زمینه روند تصمیم‌گیری در سازمان‌های اقتصادی، در سال ۱۹۷۸ موفق به دریافت جایزه نوبل اقتصاد شد. او همچنین در فاصله بین سال‌های ۱۹۶۷ تا ۱۹۹۵ جوایز متعدد دیگری دریافت کرد که جایزه آکادمی علوم، جایزه تورینگ، جایزه ملی علوم و جایزه هارولد پندر از مهمترین آنها به شمار می‌رود.
هربرت سایمون در فوریه ۲۰۰۱ درگذشت.
- علی دانیال -روزنامه‌نگار
- شماره ۴۷۹ هفته نامه اطلاعات بورس