در این میان، کمک به صنعت زیان‌ده خودرو، حمایت‌های ریز و درشت دولت و مجلس از این صنعت در کنار اقدامات شورای رقابت، کنترل بازار و حمایت از مصرف‌کنندگان خودرو از طریق عرضه در بورس کالا، جلوگیری از افزایش قیمت خودروها و بهبود جایگاه سهام خودرویی در بورس ترجیع‌بند سخنان مقام‌های دولتی، غیردولتی و شبه‌دولتی در این مدت بوده است. اما با وجود تاکید همه طرف‌های دخیل و تصمیم‌گیر در صنعت خودرو، وضعیت این صنعت روز به روز بدتر شده است.
بازار متشکل خودرو
زمزمه‌های عرضه خودرو در بورس کالا از مدت‌ها قبل در بازار پیچیده بود اما اردیبهشت امسال بود که موضوع جدی‌تر شد. یک مقام بورس کالا در این باره گفته بود: هدف این است که با استفاده از بازاری شفاف و رقابتی، خودرو با قیمتی منصفانه به دست مصرف‌کننده برسد. البته او شرط تحقق این هدف را عرضه منظم و مداوم تولیدات خودروسازان در بورس و عدم فروش در بازار خارج از بورس دانسته بود تا به ایجاد بازار متشکل خودرو کمک شود و خریداران با اطمینان از عرضه مستمر خودرو در بورس، رفتارهای هیجانی از خود بروز ندهند. با این حال، معاون صنایع حمل‌ونقل وزیر صمت در خرداد دستور توقف عرضه خودرو در بورس را صادر کرد و در مقابل، تیرماه شورای عالی بورس عرضه خودرو در بورس را رسما به تصویب رساند. اما کش‌وقوس‌ها و تلاش‌های موافقان و مخالفان عرضه خودرو در بورس تا به امروز ادامه یافته است. جدای از بی‌منطق بودن عرضه خودرو در بورس کالا که شاُن این بازار مهم را به سطح بنگاه‌های معاملات خودرو فروکاسته است، ظاهرا در حال حاضر این روش تنها امکان موجود برای جلوگیری از فعالیت دلالان و رانت‌خواران، کاهش زیان خودروسازان و رساندن خودرو به دست مصرف‌کننده نهایی است و مخالفت برخی نهادها با آن جای شگفتی است.
حمایت همه‌جانبه
اواخر دی ماه نشستی با عنوان میزگرد تخصصی «تبیین و بررسی اثرات عرضه خودرو در بورس کالا» با حضور وزیر اقتصاد، رئیس سازمان بورس، مدیرعامل بورس کالا، مدیرعامل ایران‌خودرو، رئیس هیأت مدیره بهمن خودرو و تعدادی از اساتید اقتصادی به میزبانی دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی برگزار شد. ماحصل سخنان حاضران در این نشست، مزیت‌های عرضه خودرو در بورس کالا برای تولیدکننده و مصرف‌کننده و ضرورت تداوم آن بود. همچنین جلوگیری از تکرار روش‌های نادرست گذشته، زیان سنگین دو خودروساز اصلی کشور و سودبری ۳۵۰ همتی دلالان به دلیل اعمال سیاست‌های دستوری و جولان دلالان از مسیر قرعه‌کشی از مهمترین محورهای این نشست بود.
داستان شورای رقابت
بزرگترین مخالف عرضه خودرو در بورس، شورای رقابت است. این شورا در آخرین اقدام، دستورالعمل جدید تنظیم بازار خودرو را منتشر کرد که به تلاطم گسترده بازار خودرو و بازار سهام دامن زد. شورای رقابت با استفاده از منطق درست به نتایج نادرستی در حوزه خودرو رسیده و آخرین اطلاعیه‌های آن موید این موضوع است. به عنوان نمونه، نایب رئیس شورای رقابت گفته است، این شورا مخالف قیمت‌گذاری دستوری است و این شورا نمی‌خواهد قیمت‌گذاری دستوری که به زیان خودروسازان است، تداوم داشته باشد. اما آنچه عملا از جلسات شورا بیرون می‌آید، تداوم قیمت‌گذاری دستوری است. محمود دودانگه از یک سو گفته است بازار خودرو انحصاری است و از سوی دیگر تاکید کرده که قیمت بسیاری از خودروهای تولیدی داخلی پایین‌تر از قیمت تمام‌شده است. وی در ادامه با اشاره به عرضه خودرو در بورس کالا به قیمت پایین‌تر از بازار (که به نفع خریداران است) و تاکید بر اینکه فروش در بورس کالا به نفع خودروساز است، نسبت به زیان مصرف‌کنندگان ابراز نگرانی کرده است. او همچنین بر لزوم فعالیت سامانه فروش یکپارچه خودرو تاکید کرده اما آن را به معنای تایید قرعه‌کشی ندانسته است. این سامانه که خردادماه امسال با سروصدای زیاد وارد عرصه فروش خودرو شده بود، تنها با سه‌بار عرضه، مهرماه امسال از صحنه خارج شد و حالا دوباره شورای رقابت تصمیم به بازگشت آن گرفته است. به نظر می‌رسد بهتر است، شورای رقابت به جای فرمول‌نویسی و پرداختن به قیمت‌گذاری، پیگیر معضل کاهش عرضه باشد. طبق ساده‌ترین قانون اقتصادی، با افزایش عرضه، قیمت‌ها سیر نزولی پیدا می‌کنند.
سیاستگذاری آشفته
مدیریت بازار خودرو در اختیار وزارت صنعت، معدن و تجارت است و روشن است که سیاست‌های این وزارتخانه در ارتباط با بازار خودرو تاکنون ناموفق بوده است. این واقعیت را می‌توان از افزایش شدید قیمت‌ها، عرضه‌های غیرمداوم، کیفیت نازل تولیدات، تحقق نیافتن وعده واردات، تصمیم‌گیری‌های خلق‌الساعه و... دریافت. به عنوان نمونه، وزیر صمت به تازگی از یک طرح جدید خودرویی رونمایی کرده و گفته است: به دنبال این هستیم تا با ایجاد سازوکاری امکان ورود خودروهایی که در مناطق آزاد تردد دارند را به بازار فراهم کنیم. این تازه‌ترین برنامه وزارت صمت برای کمک به کاهش قیمت خودرو در حالی مطرح می‌شود که وعده عرضه خودروهای وارداتی در بورس کالا که تا حدی می‌تواند التهاب بازار را کاهش دهد، هنوز محقق نشده است. سخنگوی وزارت صمت هم توپ را به زمین شورای رقابت انداخته و منتظر اظهارنظر شوراست. آشفتگی سیاستگذاری به این موارد محدود نمی‌شود.
چندی قبل برخی رسانه‌ها اعلام کردند که پیرو نامه شورای رقابت و با دستور مستقیم معاون اول رئیس جمهور، جلسه‌ای با حضور رئیس شورای رقابت و وزرای اقتصاد و صمت در دفتر محمد مخبر برگزار و دستور توقف عرضه سه خودرو در بورس کالا صادر شد. اما سخنگوی وزارت صمت این موضوع را تکذیب کرد. با توجه به ابهام‌های موجود، چنین به نظر می‌رسد که وزارت صمت با بازگشت شورای رقابت و قیمت‌گذاری دستوری توسط این نهاد موافق است، بر این اساس این احتمال که صمت پشت‌پرده بازگشت شورای رقابت به صحنه باشد، تقویت می‌شود.
سکته بازار سهام
یکی از پیامدهای منفی انتشار دستورالعمل شورای رقابت، افت قیمت سهام خودرویی و ریزش بازار سهام بود. بسیاری از فعالان بازار سهام معتقدند، دخالت‌های غیرمنطقی و غیراقتصادی شورای رقابت در حوزه قیمت‌گذاری خودرو نه تنها به بهبود وضعیت این صنعت منجر نشده بلکه تهدیدات جدی را متوجه خودروسازان و مردم کرده است. در واقع یکی از دلایل اصلی زیان سنگینی که امروز خودروسازان به آن دچارند، سیاستگذاری‌های غیراقتصادی شورای رقابت بوده است. هفته گذشته در واکنش به انتشار دستورالعمل جدید شورای رقابت، بازار سهام افت سنگینی را تجربه کرد. قیمت سهام خودرویی نیز شرایط مشابهی را تجربه کرد هرچند پس از اعتراضات گسترده به تصمیم شورای رقابت و اعلام نظر مقام‌های مختلف درباره ضرورت تداوم عرضه خودرو در بورس کالا این روند تغییر کرد. در پایان هفته گذشته، نمادهای دو سهم خودرویی اصلی یعنی «خودرو» و «خساپا» متوقف شدند.
واکنش شدید به مصوبه شورا
پس از انتشار مصوبه شورای رقابت درباره توقف عرضه خودرو در بورس کالا که به افت چشمگیر ارزش بازار سهام و زیان سنگین سهامداران انجامید، شاهد واکنش‌های منفی گسترده‌ای از سوی خودروسازان، سازمان بورس و فعالان بازار سرمایه بودیم.
ائتلاف خودروسازان
مدیرعامل ایران‌خودرو از جمله نخستین کسانی بود که نسبت به مصوبه شورای رقابت واکنش نشان داد. مهدی خطیبی در مجمع عمومی «خودرو» از عرضه خودرو در بورس‌کالا دفاع کرد و گفت: مطالعات نشان می‌دهد برخلاف قرعه‌کشی، ۸۰درصد خریداران بورس مشتری واقعی هستند. او همچنین تاکید کرد که قرار است طی هماهنگی با بهمن و سایپا اقدام جمعی و نامه‌نگاری حقوقی با شورای رقابت انجام دهیم و ماجرا را به تجدیدنظر ببریم و این راه را تا آخر خواهیم رفت.
گرچه مقام‌های سایپا (احتمالا بنا بر مصلحت‌هایی) تاکنون واکنش روشنی نسبت به مصوبه شورا نشان نداده‌اند اما به نظر می‌رسد آنها هم در صف مخالفان قرار دارند. اما شدیدترین واکنش را از سوی بهمن خودرو شاهد بودیم. این شرکت اعلام کرد که مصوبه شورای رقابت مغایر سایر قوانین جاری کشور در خصوص کالاهای پذیرفته‌شده در بورس کالاست، بنابراین قصد پیگیری موضوع از طریق مجاری قانونی را دارد. این واکنش دور از انتظار نبود چرا که بهمن یک شرکت خصوصی است و چون دولت در آن سهمی ندارد، خود را خارج از شمول قیمت‌گذاری دستوری شورای رقابت می‌داند. پیش از این نیز خودروسازان بخش خصوصی مشمول این نوع قیمت‌گذاری نبودند اما حالا شورای رقابت در دستورالعمل خود اعلام کرده است که بازار تمامی خودروهای سواری شامل خودروهای تولیدی، مونتاژی و وارداتی انحصاری تشخیص داده شده و مشمول دستورالعمل جدید است.
واکنش سریع سازمان بورس
در پی انتشار نامه شورای رقابت در خصوص عرضه نشدن خودرو در بورس کالا، سازمان بورس به سرعت واکنش نشان داد. در این زمینه، مدیر نظارت بر بورس‌های سازمان بورس گفت: طبق قانون بازار اوراق بهادار، شورای‌عالی بورس بالاترین رکن بازار سرمایه است و تصویب سیاست‌های کلان بازار سرمایه را به عهده دارد. یکی از وظایف این شورا تعیین خط‌مشی و تدوین قانون و مقررات مربوطه است و کلیه مصوبات شورای‌عالی بورس برای بورس‌ها لازم‌الاجرا است. عرضه خودرو در بورس کالا یکی از مصوبات شورای‌عالی بورس است و بورس کالا موظف است در چارچوب این مصوبه رفتار کند.
واکنش مجلس
با انتشار دستورالعمل جدید شورای رقابت، واکنش‌های متفاوتی را از سوی نمایندگان مجلس شاهد بودیم. به عنوان مثال، عضو ناظر مجلس در شورای‌عالی بورس و اوراق بهادار از تهیه طرح استفساریه‌ای در واکنش به تصمیم شورای رقابت برای جلوگیری از عرضه خودرو در بورس خبر داد و گفت احتمال طرح شکایت از شورای رقابت به دیوان عالی کشور وجود دارد. در همین حال، کمیسیون تلفیق بودجه، عرضه تمامی خودروها در بورس کالا با تعیین قیمت پایه از سوی شورای رقابت را تصویب کرد. در واقع بعد از رویارویی شورای رقابت و بورس بر سر نحوه فروش خودرو، حالا کمیسیون تلفیق در مصوبه‌ای رای به حضور هر دو داده است.
نامه فعالان بورس به رئیس جمهور
در همین حال، ۱۱۸ فعال بازار سرمایه در نامه‌ای با اشاره به تصمیم شورای رقابت برای لغو عرضه خودرو در بورس کالا و افت ۱۰۰ هزار میلیاردی ارزش بورس، خواستار حمایت عملی رئیس جمهور شدند.
- حبیب علیزاده - روزنامه نگار
- شماره ۴۸۲ هفته نامه اطلاعات بورس