با این حال در سال ۱۴۰۰ طبق گفته رئیس سازمان بورس، از ابتدا تا پایان سال حدود ۶۰۰ هزار میلیارد تومان از طریق روش‌های مختلف از جمله هشت هزار میلیارد تومان عرضه اولیه و ۲۲۴ هزار میلیارد تومان اوراق بدهی، تامین مالی در بازار سرمایه انجام شده است و در مجموع ۱۰۰ هزار میلیارد تومان اوراق از سوی دولت تسویه شده است.
همچنین در ابتدای آذرماه سال جاری مجید عشقی با بیان اینکه در کشور ما به صورت سنتی عمده بار تامین مالی بر دوش بانک‌ها بوده است، تصریح کرد: بیش از۹۰درصد تامین مالی شهرک‌های صنعتی توسط سیستم بانکی صورت گرفته که این نقش در سال‌های اخیر قدری به بازار سرمایه منتقل شده و درحال حاضر بسته به مبنای محاسباتی بین ۲۰ تا ۲۵ درصد تامین مالی از طریق انتشار اوراق مشارکت و اوراق مختلفی که دولت و شرکت‌ها منتشر می‌کنند، به بازار سرمایه منتقل شده است. رئیس سازمان بورس همچنین گفت: از یک‌سال قبل تاکید اصلی سازمان بورس بر تامین مالی و ابزارسازی بوده و بر همین مبنی تلاش شده تا نهادهای مالی را گسترش دهیم و راه‌اندازی صندوق‌های سرمایه‌گذاری مختلف را در حوزه‌های مختلف پیگیری کردیم و بنا به نیازهای سرمایه‌گذاری اشخاص مختلف، صندوق‌های درآمد ثابت و... راه‌اندازی شده‌اند که نیازهای بخش‌های مختلف را پوشش می‌دهند.
چالش پیش‌روی شرکت‌های خصوصی
از مجموعه چالش‌های پیش‌روی شرکت‌های خصوصی در این زمینه می‌توان به عدم ارائه خدمات تخصصی و عدم آشنایی با فرآیندهای تأمین مالی توسط شرکت‌های تأمین سرمایه اشاره کرد. عموم شرکت‌های تأمین سرمایه خود را به ارائه خدمات سنتی (مانند مشاوره عرضه اولیه و انتشار اوراق) محدود کرده‌اند، به همین دلیل تمرکز خود را بر مشتری‌های بزرگتر با نیازهای شفاف‌تر در بخش عمومی قرار داده‌اند. کمبود شرکت‌های تخصصی تأمین سرمایه باعث شده که سازمان‌های کوچکتر، بدون واسطه با سرمایه‌گذاران ارتباط بگیرند که این روش قطعا به هدررفت زمان و کاهش نرخ موفقیت تأمین مالی منجر خواهد شد. مشکل بعدی تأمین مالی بخش خصوصی، چالش‌های قانونی در این حوزه است. چالش‌های قانونی دیگری که در کشور ما وجود دارد، نظام رایج گزارشگری غیرهمگن و غیرشفاف است که پررنگ‌ترین نمود آن، دودفتره‌بودن شرکت‌های خصوصی است. برخی دیگر از چالش‌های قانونی شامل عدم پیش‌بینی فرآیندهایی مثل ادغام و تملیک یا تصاحب یک شرکت توسط شرکتی دیگر است. به‌عنوان مورد سوم می‌توان به عدم آشنایی کافی مدیران با اصول حاکمیت شرکتی اشاره کرد. موفقیت فرآیند تأمین مالی، از شروع مذاکرات تا به سرانجام رسیدن معامله، نیازمند دسترسی به اطلاعات مالی و عملیاتی شفاف و دقیق از کسب‌وکار است. بر اساس تجربه، شرکت‌های کوچکتر به دلیل عدم آشنایی مدیران با اصول حاکمیت شرکتی، به‌خصوص در حوزه تأمین مالی، از سیستم‌ها و زیرساخت‌های مستندسازی مالی و عملیاتی قابل اتکا برخوردار نیستند که این مسئله دلیل اصلی برای به طول انجامیدن فرآیندهای تأمین مالی است.
مزایای کلی تامین مالی در بازار سرمایه
امکان تامین مالی با حجم بسیار بالا - امکان تامین مالی بلندمدت -پرداخت اصل بدهی در سررسید - معافیت مالیاتی سود اوراق برای خریداران- مشارکت سرمایه‌گذاران خرد در تامین مالی شرکت‌ها -مدیریت نقدینگی برای بانک‌ها و موسسات مالی و اعتباری -ابزار مدیریت حجم نقدینگی برای بانک مرکزی- تنوع ابزارهای تامین مالی متناسب با نیاز بنگاه‌ها- نظارت دقیق سازمان بورس بر انتشار اوراق بهادار
مقایسه نسبت اوراق بدهی منتشر شده به کل مبلغ تامین مالی از طریق بازار پول و سرمایه
میانگین نسبت اوراق بدهی به جمع اوراق بدهی و تسهیلات در آمریکا در ۵ سال اخیر ۶۲ درصد بوده است. میانگین نسبت اوراق بدهی منتشر شده به جمع اوراق بدهی و مانده تسهیلات در ایران در ۵ سال اخیر تنها ۶.۱ درصد بوده است.
بازار پول و بازار سرمایه ایران در مقایسه با سایر کشورها
در ایران سهم تأمین مالی از طریق انتشار اوراق بدهی در بازار سرمایه نسبت به سیستم بانکی بسیار پایین است. این در حالی است که در ایالات متحده آمریکا سهم انتشار اوراق بدهی نسبت به تأمین مالی از طریق سیستم بانکی بیشتر است. از ۱۳۸۶ تاکنون ۸۶۰،۰۰۰ میلیارد ریال اوراق بدهی در کشور منتشر شده که در برابر ۶۴،۰۰۰،۰۰۰ میلیارد ریال تأمین مالی از طریق سیستم بانکی بسیار ناچیز است.
ارزش اوراق بدهی منتشره از سال ۱۳۹۸ تا سال ۱۴۰۱ به تفکیک (میلیارد ریال)
بررسی ارزش اوراق بدهی منتشره در سه بخش دولتی، شهرداری و شرکتی از سال ۱۳۹۸ تا به امروز نشان‌دهنده آن است که در مجموع روند ارزش این اوراق در دوره سه ساله ۱۳۹۸ تا ۱۴۰۰ به صورت افزایشی بوده است اما در ۹ ماهه سال ۱۴۰۱ این روند با کاهش همراه شده است. ارزش اوراق بدهی منتشره دولتی در سال ۹۸ عدد ۸۸۱،۷۴۲ میلیارد ریال بوده و این عدد در سال ۱۴۰۰ به ۲،۱۸۵،۰۰۰ میلیارد ریال رسیده است اما در ۹ ماهه سال جاری این عدد در محدوده ۱،۰۳۶،۷۲۷ میلیارد ریال قرار دارد و باید دید در سه ماه پایانی سال چه وضعیتی خواهد داشت. ارزش اوراق بدهی منتشره شهرداری نیز در سال ۹۸ در بالاترین میزان خود قرار داشته و پس از آن در سال ۹۹ به کمترین حد خود رسیده است اما در سال ۱۴۰۰ دوباره با پرشی همراه بوده است و در ۹ ماهه سال جاری نیز در محدوده ۳۲،۸۷۰ میلیارد ریال قرار گرفته است. در نهایت ارزش اوراق بدهی منتشره شرکتی از عدد ۷۱،۰۲۰ میلیارد ریال در سال ۱۳۹۸ به عدد ۸۹۶،۰۶۶ میلیارد ریال در ۹ ماهه سال ۱۴۰۱ رسیده است.
نتایج انتشار اوراق دولتی
از نتایج انتشار اوراق دولتی به این میزان می‌توان به افزایش بدهی دولت در سنوات آتی، افزایش نقدینگی و تداوم روند صعودی تورم اشاره کرد چرا که بخش بزرگی از این اوراق صرف هزینه‌های جاری دولت می‌شود.
یک مسئول بدهی‌های دولت چندی پیش گفته بود: سهم بازار بدهی در تامین مالی کشور در هفت ماهه نخست سال جاری در مجموع ۳۵ درصد بوده است. کماکان دولت بزرگترین مشتری بازار بدهی است، البته عمق بازار بدهی بیشتر شده و توانستیم با ابعاد مختلف بازار بدهی آشنا شویم. انتشار انواع اوراق بدهی توانسته عمق این بازار را بیشتر از قبل کند. وی پایبندی دولت به تعهدات مالی خود را مهم ارزیابی کرد و گفت: پیش‌بینی برداشت ۱۸۰ همتی از بازار بدهی را داریم. این در حالی است که زمان‌بندی عرضه‌های اوراق بدهی بسیار مهم است و برنامه منظمی را باید در این زمینه ایجاد کرد. در واقع داشتن یک برنامه منظم تا حد زیادی کمک رسان تقویت این بازار است.
- مرضیه حیدری - خبرنگار
- شماره ۴۸۲ هفته نامه اطلاعات بورس