دارایکم و پالایش‌یکم، به ترتیب تشکیل شده از سهام بنیادی شرکت‌های بانک و بیمه و پالایشی است که به‌عنوان صندوق قابل معامله دولتی در بازار سهام و در سال ۱۳۹۹ با فراز و نشیب‌های فراوان عرضه شدند. پالایش‌یکم بعد از دارایکم در فضا و شرایط متفاوتی عرضه شد.
در زمان عرضه دارایکم بازار در حال رکوردزنی بود و شاخص کل بی‌وقفه می‌تازید اما ورود پالایش‌یکم به بازار سرمایه با اصلاح شاخص همراه بود. در واقع اینگونه می‌توان گفت که مردم استقبال بهتری از صندوق دارایکم داشتند و دلیل آن هم می‌تواند روزهای قرمز بازار در زمان پذیره‌نویسی پالایش‌یکم باشد که بعد از اتمام و گذشت دو هفته پذیره‌نویسی تمدید شد. ارزش هر واحد از پالایش‌یکم هم مثل دارایکم ۱۰ هزار تومان تعیین شده بود.
تاثیر بر بازار
تقریبا همزمان که دولت اعلام کرد قصد پذیره‌نویسی پالایش‌یکم را ندارد و طرح پذیره‌نویسی صندوق‌ها فعلا عقب خواهد افتاد، شوک بزرگی به بازار سرمایه داده شد و بازار سهام تهران یکدست قرمزپوش شد. اعلام این خبر یکی از دلایلی بود که رشد قدرتمند بورس تهران متوقف شد و این خبر آغازی برای یک اصلاح عمیق در شاخص کل بورس بود.
سهامداران این صندوق مدت زمان اندکی پس از خرید تجربه تلخی را پشت سر گذاشتند و در حالی که دولت اعلام کرده بود این صندوق دست‌کم ۳۰درصد سود نصیب سهامدارانش می‌کند، اما این سهام چیزی جز زیان برای سهامداران به همراه نداشت. این سهام نه تنها سودی برای سهامداران به همراه نداشت بلکه آنها را با ۳۰درصد زیان نیز مواجه کرد! مردم در راستای اعتمادی که برای خرید دارایکم به دولت داشتند، اقدام به خرید پالایش‌یکم کردند، اما شرایط برخلاف تصوراتشان رقم خورد، همین امر باعث از بین رفتن اعتماد مردم شد.
به عبارتی، مردم چه فکر می‌کردند و چه شد!؟ پالایش‌یکم از همان ابتدا با حاشیه‌هایی همراه بود. این سهام که قرار بود بعد از یک ماه از تاریخ عرضه مورد معامله قرار بگیرد، متاسفانه بعد از ۲ ماه قابل معامله شد. نکته‌ای که به شدت سهامداران را متاثر ساخت، روند نزولی این سهم بود به طوری که این سهم تنها پس از ۱۶روز از تاریخ عرضه، روند نزولی خود را آغاز کرد تا به قیمت ۵ هزار تومان رسید! به دلیل عرضه دارایکم در بازاری با روند صعودی، اعتماد مردم نسبت به صندوق‌های دولتی جلب شده بود. روند نزولی بازار سهام نقش مهمی در کاهش قیمت این صندوق داشت. همین امر باعث سلب اعتماد مردم و خارج کردن سرمایه خود از این بازار شد.
طبق بررسی‌هایی که انجام شد، در حال حاضر با گذشت حدود دو سال از عرضه پالایش‌یکم، این صندوق با بازده منفی زیادی همراه بوده است. از سویی، گاه مجموع قیمت سهام داخل این صندوق نیز با میانگین قیمت هر یونیت «پالایش» تناسبی ندارد. دارایکم نیز شرایط بسیار وخیم‌تری را در حال حاضر تجربه می‌کند و با فاصله بیشتری از ارزش ذاتی خود معامله می‌شود و اینگونه می‌توان گفت که این صندوق به نوعی رها شده است.
تصویب اصلاحات اساسنامه صندوق‌های دارایکم و پالایش‌یکم
اصلاحات اساسنامه صندوق‌های سرمایه‌گذاری دارایکم و پالایش‌یکم به شرح زیر در تاریخ ۲۰ شهریور ماه ۱۴۰۱ به تصویب هیات وزیران رسید:
۱. تبدیل این صندوق‌ها به صندوق‌های سرمایه‌گذاری بخشی
۲. تبدیل مدیریت صندوق از مدیریت غیرفعال به فعال
۳. اضافه شدن رکن بازارگردان برای صندوق‌های مزبور
با اعمال این اصلاحات به این شرح، صندوق امکان تغییر پرتفوی سهام خود مطابق امیدنامه و صنعت مربوطه را خواهد داشت و بازارگردان صندوق به عنوان یک شخص حقوقی به ارکان صندوق اضافه شده و در راستای نقدشوندگی صندوق و کاهش فاصله بین nav و قیمت بازار مجاز به صدور و ابطال واحدهای سرمایه‌گذاری صندوق‌های سرمایه‌گذاری دارایکم و پالایش‌یکم است. اجرایی شدن تغییرات فوق بدین صورت است که پس از ابلاغ اصلاحات مزبور توسط هیات وزیران باید رکن بازارگردان انتخاب شود و به تایید سازمان برسد سپس رکن بازارگردان پیشنهادی به همراه اصلاحات اساسنامه به تصویب مجمع صندوق برسد.
تصمیم غلط
همچنین در این راستا مجید عشقی نیز در مورد صندوق دارایکم و پالایش‌یکم اظهار کرد: قرار بود اساسنامه این دو صندوق اصلاح شود اما اصلاح اساسنامه صندوق پالایش‌یکم و دارایکم زمان‌بر شد، البته در دولت قبلی تصمیم غلطی بود که اساسنامه این صندوق‌ها در دولت مصوب شده بود، بنابراین برای اصلاح اساسنامه آنها هم ۷ تا ۸ ماه طول کشید، اما بالاخره اصلاحات انجام شد. وی اضافه کرد: با توجه به اینکه افرادی که دارای سهام ممتاز در صندوق‌های دارایکم و پالایش‌یکم هستند، قرار است به تشکیل مجمع عمومی این صندوق‌ها اقدام کنند، اما فرآیند آن کمی طولانی شد. در حال حاضر برای برگزاری مجمع دارایکم و پالایش‌یکم دعوت شده است و بعد از تغییرات اساسنامه، مجمع این صندوق‌ها برگزار می‌شود. رئیس سازمان بورس افزود: همچنین بازارگردان برای پالایش‌یکم و دارایکم در نظر گرفته می‌شود و بازارگردان در بازار حضور پیدا می‌کند و یونیت‌ها یا واحدهای سرمایه‌گذاری این صندوق‌ها را از بازار جمع‌آوری می‌کند تا قیمت واحدهای سرمایه‌گذاری به ارزش خالص روز (NAV) نزدیک‌تر شود.
خبر خوب برای دارندگان
رئیس اداره بازرسی صندوق‌های سرمایه‌گذاری سازمان بورس نیز چندی پیش و در تاریخ ۱۸ آبان ماه سال جاری گفته بود: با تصویب مجمع صندوق‌های دارایکم و پالایش‌یکم، اساسنامه جدید آنها مصوب شد و به واسطه تغییرات به وجود آمده، رکن بازارگردان نیز تعیین شد.
علی‌اکبر ایرانشاهی افزود: مجمع دو صندوق پالایش‌یکم و دارایکم برگزار شد و اساسنامه آنها مطابق آخرین تغییرات هیات وزیران به تصویب رسید؛ در حقیقت هر آنچه که هیات وزیران نظر بر تغییر آن داشتند، مصوب شد.
ایرانشاهی در تکمیل سخنان خود گفت: با تصویب مجمع این صندوق‌ها، امیدنامه آنها نیز تغییر کرد و رکن بازارگردان به واسطه تغییرات به وجود آمده، تعیین و مصوب شد. وی مطرح کرد: مطابق مصوبات مذکور، صندوق پالایش‌یکم و دارایکم از مدیریت غیرفعال به فعال تغییر کرده و بازارگردان‌های این صندوق‌ها می‌توانند نسبت به صدور و ابطال واحدها (یونیت) اقدام کنند که این موضوع علاوه بر اینکه نقدشوندگی آنها را افزایش می‌دهد، منجر به کاهش فاصله قیمت بازار با NAV صندوق‌ها می‌شود.
ساختاری اشتباه
طبق آنچه بررسی شد، به نظر می‌رسد ساختار ایجاد این صندوق‌ها از همان ابتدا مناسب نبوده است و این شاید به دلیل آن باشد که از همان ابتدا برای این صندوق‌ها محدودیت‌هایی در نظر گرفته شده بود و حالا هم که بیش از چند ماه از تصویب اصلاحات اساسنامه صندوق‌های سرمایه‌گذاری دارایکم و پالایش‌یکم توسط هیات وزیران می‌گذرد، صندوق پالایش‌یکم که بازارگردان نیز برای آن تعیین شد، زیر NAV یا ارزش ذاتی خود معامله می‌شود. شرایط و این موضوع برای صندوق دارایکم کمی وخیم‌تر است، جایی که قیمت سهام صندوق دارایکم نزدیک به ۶۰درصد زیر ارزش ذاتی خود در حال معامله است و بازارگردان هم ندارد. همه این موارد در شرایطی است که هیچ فرد و نهادی در راستای بهبود این وضعیت و مردمی که با امید کسب سود سرمایه خود را وارد این صندوق‌ها کرده‌اند، کاری نمی‌کند و به نوعی این صندوق‌ها به حال خودشان رها شده‌اند.
دارایکم و پالایش نیازمند اصلاح
پیام الیاس‌کردی، کارشناس بازار سرمایه در گفت‌وگو با هفته‌نامه اطلاعات بورس در خصوص وضعیت دارایکم و پالایش‌یکم به واکاوی پرداخت و عنوان کرد: انتظار می‌رفت پس از اصلاحات اساسنامه این صندوق‌ها و به ویژه با حضور و تعیین بازارگردان، اختلاف بین صندوق‌های پالایش‌یکم و دارایکم با NAV بسیار کمتر شود اما شاهد هستیم که دارایکم اختلاف معناداری دارد و پالایش‌یکم بسیار نزدیک‌تر است.
***
* ارزیابی شما از وضعیت صندوق‌های دارایکم و پالایش چیست؟ چرا با وجود سهام بنیادی در این صندوق‌ها وضعیت خوبی ندارند؟
انتظار می‌رفت پس از اصلاحات اساسنامه‌ای که اتفاق افتاد و به ویژه با حضور و تعیین بازارگردان، اختلاف بین صندوق‌های پالایش و دارایکم با NAV بسیار کمتر شود اما شاهد هستیم که پالایش‌یکم بسیار به NAV نزدیک‌تر است اما دارایکم اختلاف بسیار معنادارتری دارد و در همین لحظه می‌توان گفت تقریبا دارایکم در حدود ۱۱ هزار تومان و NAV آن برابر با ۱۷ هزار تومان است که اختلاف بسیار معناداری است. این اختلاف در پالایش‌یکم بسیار کمتر است و یعنی در حدود ۱۳ هزار و ۳۰۰ تومان است.
* با وجود اصلاحات اساسنامه و تعیین بازارگردان ارزیابی شما از عملکرد این صندوق‌ها چیست؟
در واقعیت مشکل دارایکم و پالایش این است که منابعی باید در اختیار بازارگردان قرار بگیرد و یا بازارگردان طبق اساسنامه‌ای که دارد به سمت منابعی برود که بتواند این اختلاف را کم کند که این موضوع مشاهده نمی‌شود. بازار که تقریبا از ابتدای آبان ماه راه افتاد پالایش روند خوبی داشته و بد نبوده است و حدود ۵۶ درصد از کف خود رشد داشته است. بازار نیز با رشد همراه بوده و شاخص به طور کل شرایط بهتری داشته است اما این شرایط برای دارایکم به این صورت نبوده است.
* به نظر شما برای بهبود وضعیت این صندوق‌ها چه سازوکارهایی نیاز است؟
به نظر می‌رسد که یک اصلاح و جدیتی توسط رئیس سازمان بورس نیاز است که انجام بشود، چرا که این موضوع درست نیست که دو صندوق در بازار سرمایه بر روی NAV خود نباشند، اما در این راستا حرکتی نمی‌کنند و این مشکلی است که در این صندوق‌ها وجود دارد و باید حل شود. حال باید دید که دولت جدید چه فکری در رابطه با این دو صندوق دارد. برخی از افراد صحبت‌هایی داشته‌اند و وعده‌هایی داده‌اند اما از رئیس سازمان انتظار می‌رفت که به مسئله دارایکم و پالایش ورود کند چرا که می‌بینیم همچنان فاصله زیادی با NAV دارد و دارایکم به طور کل رها شده است.
- مرضیه حیدری- خبرنگار
- شماره ۴۸۳ هفته نامه اطلاعات بورس