Crowdfunding که به معنای جمع‌آوری سرمایه‌های خرد برای حمایت از ایده‌های خلاقانه و فراهم کردن بودجه موردنظر آنها از طریق ابزارهای اینترنتی است، برای اولین بار در سال ۱۹۹۷ نخستین پلتفرم اختصاصی آن شکل گرفت به‌طوری که در این سال یک گروه راک انگلیسی به نام ماریلیون برای برنامه خود در آمریکا از طریق اهدای آنلاین هوادارانش ۶۰.۰۰۰ دلار جمع‌آوری کرد که اتفاقی موفقیت‌آمیز بود و منجر به شکل‌گیری آرتیست شِیر شد.
در ایران نیز تاریخ شروع فعالیت سکوهای تأمین مالی جمعی به اردیبهشت سال ۱۳۹۹ برمی‌گردد و براساس آمار و اطلاعات موجود در سایت فرابورس ایران از اردیبهشت ماه سال ۱۳۹۹ تا آذر ماه سال جاری ۱۵ سکو مجوز فعالیت تأمین مالی جمعی دریافت کرده و درمجموع ۱۳۳ طرح انجام شده است.
سکوهای تأمین مالی جمعی چه کردند؟
نام سکوی اول که تحت نظارت سبدگردان الگوریتم است، دونگی بوده که تاکنون حدود ۶۰۷ میلیارد ریال تأمین مالی انجام داده و همچنین طرح‌های منتشر شده در این سکو عموما یک ساله و کمتر بوده و سود سالانه تخمینی بالای ۳۵ درصد دارند. ضمن آنکه حداقل سرمایه‌گذاری در این اوراق پنج میلیون ریال است و نرخ بازده ماهانه طرح‌های تسویه شده هم ۵.۴۹ درصد محاسبه شده است.
پنج سکو "کارن کراد"، "ققنوس"، "زرین کراود"، "استارتأمین" و "شناسا" تحت نظارت نهاد مالی آیکو فعالیت می‌کنند و بر این اساس کارن کراد با بیش از ۳۰ طرح انجام شده، بیش از ۱۰۰ میلیارد تومان تأمین مالی انجام داده است. همچنین سه سکو ققنوس با ۵-۴ طرح، زرین کراود با ۳-۲ طرح و استارتأمین با ۶-۵ طرح به ترتیب ۱۵ تا ۲۰ میلیارد تومان، ۱۵ میلیارد تومان و ۴۰ تا ۵۰ میلیارد تومان تأمین مالی داشته‌اند. در این میان تنها شناسا تاکنون هیچ تأمین مالی انجام نداده است البته یک طرح در دست اقدام دارد.
سکوی تأمین مالی جمعی هم آفرین هم که تحت نظارت مشاور سرمایه‌گذاری فاینتک است تاکنون ۱۰۵ - ۱۰۴ میلیارد تومان تأمین انجام داده و ۳۱ طرح موفق داشته که پیش‌بینی می‌شود تا پایان سال به ۴۰ طرح برسد.
در این میان پلتفرم تأمین مالی جمعی آی بی‌کراد متعلق به تأمین سرمایه تمدن است که با هدف جهش تولید اقدام به راه‌اندازی آن کرد و میزان تأمین مالی آن در بیش از یک‌سالی که از شروع فعالیتش می‌گذرد، ۱۰۰ میلیارد تومان بوده است.
حلال فاند نیز دیگر مجموعه‌ای است که اقدام به فعالیت تأمین مالی جمعی کرده و تاکنون ۳,۰۲۱ میلیارد ریال حمایت مالی و ۵۳۷ پروژه تأمین مالی شده در آن انجام شده است ضمن آنکه ۱۸ پروژه هم در دست بررسی دارند. همچنین از رضوی می‌توان به عنوان یکی دیگر از سکوهای تأمین مالی جمعی نام برد که از اوایل بهمن ماه سال گذشته فعالیت خود را شروع کرده و مجموع حمایت‌های جمع‌آوری شده در آن تاکنون ۱۲۲ میلیارد ریال بوده و ضمن آنکه ۵ پروژه در حال بررسی و یک پروژه در حال اجرا دارند. هم آشنا هم که نهاد مالی کارگزاری سهم آشنا متولی راه‌اندازی آن است هشتم مرداد ماه سال ۱۴۰۱ شروع به فعالیت کرده و تاکنون توانسته ۱۸ میلیارد تومان تأمین مالی انجام دهد همچنین ۴۹ طرح موفق و ۳ طرح فعال در کارنامه خود دارد.
در میان این ۱۵ سکو، تأمین مالی جمعی تأمین سرمایه امین و آیفاند که تازه تأسیس هستند تاکنون عددی برای میزان تأمین مالی انجام شده توسط آنها ثبت نشده است.
۱۲ سکو فعال است
سه سکو پارس فاندینگ، رایان و اینوستوران هم ازجمله مجموعه‌های غیرفعال هستند که پارس فاندینگ مدت تاریخ انقضای گواهینامه آن تمام شده است اما دو سکوی دیگر تا بهمن ماه سال ۱۴۰۲ اعتبار دارد، بر این اساس از عارف علیقلی پور، مدیر نهادهای مالی فرابورس ایران علت غیرفعال بودن این دو مجموعه را پیگیر شدیم. همچنین ارزیابی روند تأمین مالی جمعی از ابتدا تاکنون و میزان کلی تأمین مالی انجام شده دیگر محور گفت‌وگو ما با وی بود.
***
* پیش‌بینی شده بود در سال ۱۴۰۱ چند مجوز تأمین مالی جمعی داده شود؟ چند مجوز داده شد؟
برنامه‌ریزی صورت گرفته در خصوص اعطای مجوز فعالیت در ابتدای سال ۱۴۰۱ بر مبنای درخواست‌های واصله، حدود ۱۰ مجوز فعالیت بود که در سال جاری ۴ مجوز فعالیت اعطا شد و همچنین ۶ موافقت اصولی اعطا شده در حال تکمیل مستندات خود جهت دریافت مجوز فعالیت هستند. البته باتوجه به رشد و بلوغ در بازار تأمین مالی جمعی، در سال شاهد افزایش چشمگیر تعداد درخواست‌های عاملیت بودیم. صرفا در ده ماهه امسال شاهد ثبت ۵۰ درخواست در سامانه جامع تأمین مالی جمعی بوده‌ایم.
* تاکنون چه میزان تأمین مالی انجام شده است؟
میزان تأمین مالی بازار تأمین مالی جمعی که از اواخر سال ۹۹ شروع به فعالیت کرد، تاکنون حدود ۵۰۰ میلیارد تومان بوده که از این رقم، مبلغ ۴۰۰ میلیارد تومان در یازده ماهه امسال برای حدود ۱۰۰ شرکت نوپا و خرد و متوسط توسط سکوهای تأمین مالی جمع‌آوری شده است. البته باتوجه به برنامه‌ریزی سکوها و قراردادهای در حال انعقاد، پیش‌بینی می‌شود رقم طرح‌ها تا مبلغ ۶۰۰ میلیارد تومان افزایش پیدا کند.
* تا پایان سال چند سکوی تأمین مالی دیگر مجوز دریافت می‌کنند؟
باتوجه به موافقت اصولی صادر شده، برنامه‌ریزی بر اعطای مجوز فعالیت برای ۶ سکوی درحال تکمیل مستندات صورت گرفته که امید داریم همین تعداد از موافقت اصولی‌ها به بهره‌برداری برسند.
* ارزیابی شما از روند تأمین مالی جمعی از ابتدای آغاز فعالیت تاکنون چیست؟
بازار تأمین مالی جمعی به‌دلیل رفع نیاز تأمین مالی شرکت‌های خرد و متوسط یکی از بازارهایی بوده است که خلاء آن در بازار سرمایه سالیان سال احساس می‌شد. فرآیندهای چابک و ارکان محدودی که سیاست‌گذاران جهت پاسخ به‌هنگام این بازار به متقاضیان تأمین مالی جمعی در نظر گرفته‌اند باعث شد، این بازار به سرعت مورد توجه فعالان اقتصادی و صاحبان سرمایه قرار گیرد. باتوجه به معافیت مالیاتی برای تأمین‌کنندگان طرح و حضور ضامنین از قبیل صندوق‌های پژوهش فناوری و بانک‌ها در حمایت از سرمایه تأمین کنندگان باعث شد که این بازار روند صعودی خوبی را شاهد باشد.
* چه میزان از اهدافی که درخصوص تأمین مالی جمعی داشتید، محقق شده است؟
به نظر می‌رسد اهداف بازار تأمین مالی جمعی شاید به این زودی قابل سنجش نباشد. باید زمان بگذرد و شرکت‌هایی که در این بازار تأمین مالی جمعی سرمایه جذب کردند وارد مراحل جذب سرمایه بعدی شوند تا متوجه شویم که چقدر بازار تأمین مالی جمعی در این حوزه مؤثر بوده است. همانطور که در دستورالعمل این ابزار آورده شده است، هدف از تأمین مالی جمعی، توسعه یا ایجاد کسب وکار در نظر گرفته است. باتوجه به ماهیت توسعه عمده طرح‌های فراخوان شده در سکوها، باید در گذر زمان ارزیابی شود. اما در همین بازه ما شاهد اتفاقات زیادی بودیم از ایجاد مسیر توسعه کسب وکارها. شاید یک شاخص از میزان تحقق اهداف تأمین مالی جمعی، بازگشت متقاضیان تأمین مالی جمعی به سکوها جهت تأمین مالی مجدد کسب وکار خود باشد. حدود ۱۵ درصد از متقاضیان که طرح داشته‌اند مجددا به سکوها مراجعه کرده‌اند، برای تأمین مالی مجدد یا این بازگشت گاه تا ۶ یا ۷ مرحله رخ داده است.
* دلایل غیرفعال بودن سه سکوی "پارس فاندینگ"، "رایان" و "اینوستوران" را توضیح دهید. گواهینامه پارس فاندینگ مجدد تمدید می‌شود؟
مجوزهای اعطا شده توسط کارگروه ارزیابی با عمر دو ساله بوده است. بهار امسال کارگروه ارزیابی اقدام به تمدید مجوزهای صادره سال ۹۸ کرد. باتوجه به تجربه اعطای مجوزهای بازار سرمایه و با هدف ایجاد حفظ بازار رقابتی در حوزه عاملین تأمین مالی جمعی، کارگروه ارزیابی اقدام سکو در دوره فعالیت را به عنوان معیارهای اصلی خود جهت موافقت با تمدید مجوز قبلی مصوب کرد. با این عنوان سکوی پارس فاندینگ به‌دلیل نداشتن فعالیت در دوسال گذشته با مشمول شرایط تمدید نشد دو سکو رایان و اینوستوران نیز به دلیل معرفی نکردن نهاد مالی، شرایط فعالیت را از دست داده‌اند که قاعدتا با معرفی نهاد مالی خود در مهلت مجوزهای صادر شده قابل بهره‌برداری است. درخصوص بازگشت سکوی پارس فاندینگ، باتوجه به اینکه شرایط تمدید در زمان اعطای مجوز تعیین نشده بود، کارگروه ارزیابی جهت رعایت حقوق، استثنایی برای سکوهای دارای مجوز قبل از بهار امسال قائل شد که درصورت ارائه برنامه و اقدام عملیاتی و تعهد بهره‌برداری از مجوز اعطا شده موضوع درخواست تمدید مورد بررسی قرار گیرد. اما فعلا درخواستی از سوی این سکو ارائه نشده است.
- ملیکا حمزه‌ئی - خبرنگار
- شماره ۴۸۳ هفته نامه اطلاعات بورس