معاملات آپشنی که سررسید آنها برای چند ماه اخیر بوده است، توانسته‌اند بازده بالایی را ثبت کنند. بر این اساس این معاملات و علت ایجاد بازدهی اخیر آنها مورد واکاوی قرار گرفته است.
معاملات آپشن یا قراردادهای اختیار معامله از ابزارهای مشتقه هستند که به خریدار و فروشنده این امکان را می‌دهد تا با قیمتی که از پیش تعیین شده است، قراردادهای خود را در تاریخ معینی خریداری کرده و یا بفروشند. اختیار معامله قراردادی است که به دارایی زیربنایی دیگری مانند سهام یا دیگر اوراق بهادار وابسته است.
قراردادهای اختیار معامله به دو شکل اختیار فروش و اختیار خرید هستند. قراردادهای اختیار خرید به خریدار اجازه می‌دهد که دارایی را در تاریخ معینی در آینده با قیمتی مشخص خریداری کند. همچنین قراردادهای اختیار فروش هم این حق را به خریدار می‌دهد که مقدار مشخصی از یک دارایی را در آینده، در زمانی مشخص و به قیمتی معین به فروشنده اختیار معامله بفروشد. همچنین خریداران اختیار معاملات خرید یا فروش به میزان نامشخصی سود می‌کنند ولی زیان آنها محدود به مبلغی است که بابت خرید اختیار پرداخت کرده‌اند. همچنین نماد اختیار معامله خرید در بورس، حرف «ض» و نماد اختیار معامله فروش در بورس، حرف «ط» است که به ابتدای بخشی از نماد شرکت‌هایی که امکان اختیار خرید معامله دارند، اضافه می‌شود.
نکته دیگر اینکه اختیارات معامله به عنوانی ابزار مدیریت ریسک بر بازار سرمایه تاثیرات مختلفی خواهد گذاشت. روان‌تر و جذاب‌تر شدن بازار سرمایه از تاثیرات آن هستند که البته همه تاثیرات این ابزار به شرطی است که عمق بازار بیشتر شود. به نظر می‌رسد کارایی ابزارهای مدیریت ریسک و ابزار مشتقه زمانی دیده می‌شود که عمق بازار وسیع‌تر شود.
بازده‌های عجیب و غریب
به گفته کارشناسان، داشتن بازده‌های عجیب و غریب در بازار معاملات آپشن امری کاملا طبیعی است. بر این اساس برخی از معاملات آپشنی که بازده‌های عجیب و غریبی از خود به جای گذاشته‌اند، مورد بررسی قرار گرفتند. برای مثال نماد «ضستا ۰۱۰۰» در اولین روز عرضه یک ریال بوده و در آخرین روزی که معامله شده است با بازدهی ۶۱ درصدی توانسته بازدهی بالایی داشته باشد. همچنین نمادهای «ضخود ۰۱۰۰» و «ضسلا ۱۲۰۰» در روز عرضه هر کدام یک ریال بوده‌اند اما با توجه به اهرمی بودن این معاملات و مثبت شدن بازار به ترتیب ۱,۵۵۰ و ۴,۰۰۰ تومان معامله شده‌اند. بر این اساس در جدول برخی از معاملات آپشنی که بازده‌های بالایی داشته‌اند را می‌توان مشاهده کرد.
در نتیجه می‌توان دریافت که معاملات آپشن به دلیل اهرمی بودن جذابیت زیادی دارند و اشخاصی که دانشی در اینگونه معاملات دارند، می‌توانند حتی از نزول بازار هم سود ببرند. بنابراین بازده‌های عجیب و غریبی که برخی از این معاملات دارند کاملا طبیعی و به علت ذات بازار مشتقه است.
پایین بودن قیمت‌های آپشن
اسماعیل شعبانی، کارشناس بازار سرمایه دراین مورد گفت: بازدهی‌های نجومی در آپشن‌ها این روزها مورد توجه فعالان بازار سرمایه قرار گرفته است که لازم است چند نکته در رابطه با این مسئله و نکات دیگری پیرامون تاثیرات معاملات آپشن و کاربردهای آن مورد توجه قرار بگیرد.
او افزود:زمانی که قیمت آپشن نسبت به قیمت سهام پایه کم باشد مثلا اگر فرض شود آپشنی ۲۰ تومان است و قیمت دارایی پایه ۱۵۰۰ تومان هنگامی که سهام پایه ۱۰ درصد افزایش پیدا می‌کند ۱۵۰ تومان به قیمت آن اضافه می‌شود به این ترتیب این افزایش قیمت نسبت به قیمت آپشن ۲۰ تومانی هم اضافه می‌شود و مثلا آپشن ۱۷۰ تومان می‌شود یعنی ۸ برابر. بنابراین آپشن‌هایی که قیمت کمی نسبت به دارایی پایه دارند درواقع این جهش را به نسبت قیمت سهام خواهند داشت. شعبانی تاکید کرد: به طور طبیعی هم هر چه قیمت آپشن به نسبت قیمت سهام بالاتر باشد سود یا ضرر آن از در روند رشدی یا حتی نزولی کمتر است یعنی وقتی قیمت سهامی ۱۰ تومان افزایش می‌یابد آپشنی یک تومانی ممکن است ۱۰ تومان افزایش پیدا کند که در حقیقت ۱۰ برابر رشد داشته است اما زمانی که آپشن دیگری که ۱۰۰ تومان معامله می‌شود ۱۰ تومان رشد می‌کند ۱۰ درصد رشد داشته است. این کارشناس بازار سرمایه ادامه داد: بنابراین یکی از دلایل این بازده‌ها پایین بودن قیمت‌های آپشن نسبت به قیمت دارایی پایه است که مربوط به دو موضوع است. یکی آپشن های سررسیدهای دورتر و قیمت اعمال بالاتر و دیگری آپشن‌های نزدیک سررسید با قیمت اعمال نزدیک به قیمت دارایی پایه. البته باید گفت که طبیعت مشتقات همین است و هر چه قیمت آپشن به نسبت قیمت دارایی پایه کمتر باشد نوسانات آن بیشتر خواهد بود. به گفته وی البته در روند نزولی هم این مسئله وجود دارد و می‌تواند زیان‌های سنگینی را در عرض مدت کوتاهی به فعالان این بازار تحمیل کند. بنابراین سرمایه گذاران حتما باید اصول مدیریت سرمایه و ریسک را در بازار مشتقات بیشتر از بازار نقدی رعایت کنند. استراتژی‌های گوناگونی در بازار مشتقات وجود دارد که می‌تواند به فعالان این بازار کمک کند تا ریسک خود را کاهش داده و بتوانند بازدهی بیشتری نسبت به بازار نقدی کسب کنند. این موضوعات یکی از جذابیت‌های این بازار را نشان می‌دهد.
اسماعیل شعبانی اضافه کرد: البته کسب بازدهی تنها مقوله مورد توجه در بازار مشتقات نیست بلکه در اصل مشتقات در جهت پوشش و کاهش ریسک فعالان ایجاد شده است. مسئله دیگر این است که افزایش حجم معاملات آپشن باعث رونق بیشتر معاملات دارایی پایه می‌شود. در حقیقت در حال حاضر روند قیمت آپشن‌ها از روند قیمت دارایی پایه جهت می‌گیرند ولی با افزایش حجم معاملات آپشن، روند قیمتی آپشن بر روی قیمت دارایی پایه تاثیرگذار خواهد بود. وی در پایان تاکید کرد: یکی از مهمترین کاربردهای آپشن پوشش ریسک برای سرمایه‌گذاران یا کسب سود بدون ریسک برای آنها و صندوق‌های درآمد ثابت با استفاده از موقعیت‌های آربیتراژی در بازار است. کاربرد دیگر آن مربوط به بازارگردانی است از این طریق که بازارگردانان با اخذ موقعیت فروش در اختیار فروش های سهام خود یا استفاده از استراتژی‌های مختلف در بازار آپشن و ایجاد فرصت‌های سودآوری برای سرمایه گذاران به نوعی باعث ترغیب سرمایه گذاران برای خرید سهام می‌شوند که نتیجه این کار حمایت از قیمت سهام پایه و افزایش حجم معاملات آن می‌شود.
بازدهی و ریسک بالا با اختیار معاملات
محمدرضا بیک‌زاده، مدیر سرمایه‌گذاری سبدگردان فارابی گفت: در حقیقت ماهیت معاملات بازار آپشن این است که به دلیل برخورداری از اهرم، همراه با بازدهی و ریسک‌های بالایی هستند. برای مثال در اسفند ماه نماد شستا یک هفته قبل از سررسید، قیمت آن در حدود ۸۵ تومان بود؛ آپشنی با قیمت اعمال ۱۰۰ تومانی با ۴ ریال معامله می‌شد چون این قرارداد عملا در سود نبود. اما ظرف چند روز بعد قیمت سهم شستا مثبت شد و تا بالای ۱۰۰ تومان افزایش یافت. وی در ادامه افزود: بنابراین آپشن ۴ ریالی مثبت شده و تا حدود ۷۰ ریال هم معامله شد. در حقیقت بازدهی ۱۷ برابری در عرض یک هفته به سهامداران خود داده است. بیک‌زاده تصریح کرد: همچنین نماد ضخود ۱۲۰۵ چند ماه پیش در دوره‌ای ۷ تومان معامله می‌شد اما بعد از مثبت شدن بازار و افزایش قیمت سهم خودرو این آپشن ۷ تومانی تقریبا به ۱۰۰ تومان رسید. او در مورد آپشن‌ها اضافه کرد: این موضوع به دلیل ماهیت اهرمی بودن آپشن‌ها و مثبت شدن بازار در آن تاریخ بود که کاملا اتفاق طبیعی در بازار معاملات آپشن است. درواقع مزیت آنها و جذابیت بازار اختیارات معامله همین است که با استفاده از مبلغ اولیه کم می‌توان (با استفاده از اهرم) به سودهای بسیار بالا دست یافت.
مدیر سرمایه‌گذاری سبدگردان فارابی در رابطه با اینکه معاملات ابزارهای نوین به بازار کمک می‌کند یا خیر گفت: از نام آن هم پیداست در بازار مشتقه قیمت ابزارها از بازار اصلی سهام مشتق یا وام گرفته می‌شود؛ به همین دلیل بازار مجزایی در کنار بازار اصلی سهام است که باعث می‌شود به دلیل جذابیتی که این معاملات دارد و سودهای بالایی که می‌تواند به سرمایه‌گذاران بدهد، به جذب نقدینگی و ترغیب سرمایه‌گذاران منجر شود که در عمل باعث پویایی بازار سرمایه می‌شود و می‌تواند نقدینگی را در بازار نگه دارد چون همیشه این بحث را داشتیم که بازار دو طرفه باشد.
این کارشناس بازار سرمایه ادامه داد: این خلاء و کمبود با آپشن‌ها پوشش داده می‌شود به طوری که می‌توان از کاهش قیمت سهام هم نفع برد، یعنی هم می‌توان اختیار فروش خریداری کرد یا با استراتژی‌های دیگری که وجود دارد، اختیار خرید عرضه کرد و از نزول بازار هم منفعت کسب کرد. بیک‌زاده در پایان افزود: نکته‌ای که کمتر در مورد آن صحبت شده آپشن صندوق‌های سهامی است که در بازار در حال معامله است. به عنوان مثال در صندوق‌های سهامی، صندوقی مثل سلام فارابی که پرتفوی آن مطابق شاخص کل چیده شده است، می‌توان با خرید آپشن این صندوق عملا به نوعی اکسپوژر بر روی شاخص کل گرفت و می‌توان با مبلغ اولیه کمتری با استفاده از اهرم بازدهی به مراتب بالاتری نسبت به شاخص کل کسب کرد.
بزرگترین بازارهای معاملات آپشن جهان
قراردادهای آپشن از جمله مهمترین ابداعات سیستم مالی امروز به شمار می‌روند. در حالی که قراردادهای آتی یکی از طرفین را متعهد به تحویل و طرف دیگر را ملزم به پرداخت برای یک کالای خاص در یک تاریخ خاص می‌کنند، قراردادهای آپشن به دارنده آن اختیار (و نه الزام) برای خرید یا فروش می‌دهند. بازارهای معاملات آپشن بسیار بزرگ هستند. به عنوان مثال، سال گذشته برای نخستین بار فعالیت آپشن‌ها در آمریکا از فعالیت بازار سهام آن پیشی گرفت، به طوری که در این سال، میانگین ارزش معاملات قراردادهای آپشن به ۴۵۰ میلیارد دلار رسید در حالی که این رقم برای معاملات سهام معادل ۴۰۵ میلیارد دلار بود. البته لازم به ذکر است که آپشن‌ها نسبت به سهام از ریسک بالاتری برخوردار هستند، چون به عنوان اوراق مشتقه معمولا نوسان قیمت بیشتری دارند. در اینجا چند بازار بزرگ معاملات اوراق آپشن جهان را معرفی می‌کنیم.
بورس شیکاگو: این بورس که در سال ۱۹۷۳ تاسیس شد، یک بورس بین‌المللی آپشن است که بر قراردادهای اختیار معامله روی سهام فردی، نرخ‌های بهره و شاخص‌های دیگر متمرکز است. بورس شیکاگو (CBOE) به عنوان بزرگترین بازار معاملات آپشن جهان، بیشترین معاملات قراردادهای آپشن را به خود اختصاص داده است. بورس شیکاگو همچنین در توسعه محصولات مالی جدید و نوآوری‌های فناورانه به ویژه معاملات الکترونیک نیز سرآمد و رهبر بازار است.
بورس بوستون: این بورس که به BOX نیز شهرت دارد، به عنوان بازار معاملات آپشن سهام خدمات تطبیق سفارش‌های الکترونیکی را به معامله‌گران و کارگزاران بازار سهام ارائه می‌دهد. BOX نخستین بورسی بود که از طریق شاخص PIP (دوره بهبود قیمت) خدمات تغییر قیمت را به معامله‌گران ارائه داد. در این بورس، مشتقه‌های آپشن برای حدود ۱۵۰۰ سهم ارائه می‌شود. BOX همچنین پلتفرم معاملاتی محبوب SOLA را در اختیار معامله‌گران قرار داده که قیمت قراردادهای آپشن را تطبیق می‌کند و بهبود می‌بخشد و در کمتر از ۲۰ میلی‌ثانیه به سفارشات پاسخ می‌دهد.
بورس مونترال: معاملات آپشن سهام در این بورس تقریبا سهام بیشتر شرکت‌های بزرگ کانادا را پوشش می‌دهد، هر چند این بورس به بزرگی بازار آپشن آمریکا نیست. این بورس که در مونترال کانادا قرار دارد، قراردادهای آتی و آپشن سهام، شاخص‌ها، ارزها و نرخ‌های بهره معامله می‌شود.
بورس یورکس: یورکس (Eurex) بورسی بین‌المللی است که در معاملات اوراق مشتقه اروپا و بزرگترین اوراق آپشن اروپایی و قراردادهای آتی سهام اروپایی نقشی برجسته دارد. این بورس در نزدیکی شهر فرانکفورت آلمان قرار دارد. در یورکس، محصولاتی از ابزارهای بدهی سوئیس و آلمان، سهام اروپایی و دیگر شاخص‌های سهام مورد معامله قرار می‌گیرد. امور تسویه تمامی معاملات انجام شده در این بورس بر عهده شرکت خدمات تسویه وجوه Eurex است. این بورس از نظر تعداد قراردادها، سومین بورس بزرگ اوراق مشتقه جهان به شمار می‌رود که ۹ شعبه دارد.
بورس نیویورک آرکا: این بورس که پیش از این Archipelago نامیده می‌شد و پس از تغییرات سال ۲۰۰۶ امروز NYSE Arca نام دارد، یکی از بورس‌های بین‌المللی محبوب است که در آن سهام و قراردادهای آپشن مورد معامله قرار می‌گیرند. این بورس پلتفرم معاملاتی را در اختیار معامله‌گران قرار می‌دهد که ترکیبی است از روش سنتی حراج باز با معاملات الکترونیک. این بورس یک مدل معاملاتی بر مبنای اولویت زمان- قیمت و یک ساختار ناشناس و باز ارائه می‌کند.
بورس بین‌الملل: بورس بین‌الملل اوراق (ISE) یکی از زیرمجموعه‌های بازار نزدک است. نزدک این بورس را در سال ۲۰۱۶ به قیمت ۱.۱ میلیارد دلار خریداری کرد. این بورس یکی از اعضای شرکت تسویه وجوه آپشن و شورای صنعت آپشن است. مدیریت سه بورس معاملات آپشن آمریکا یعنی ISE، ISE Gemini و ISE Mercury به عهده این بورس است.
- نگین عظیمی - خبرنگار
- شماره ۴۸۵ هفته نامه اطلاعات بورس