این بازار از ابتدای کار خود تاکنون مدیران زیادی را به خود دیده است، مدیرانی که به نظر نمی‌رسد توانسته باشند تاکنون کاری جهت بهبود وضعیت این آشفته بازار انجام دهند.
مدیران سازمان از ابتدا تاکنون
مجید عشقی به عنوان سیزدهمین سکاندار تاریخ بورس ایران پس از فریدون مهدوی (۱۳۴۶-۱۳۴۹)، فضل اله مهرپور (۱۳۴۹-۱۳۵۲)، داریوش خزیمه علم (۱۳۵۲-۱۳۵۳)، منصور ضابطیان (۱۳۵۳-۱۳۵۹)، اله وردی رجایی سلماسی (۱۳۵۹-۱۳۷۶)، سیداحمد میرمطهری (۱۳۷۶-۱۳۸۲)، حسین عبده تبریزی (۱۳۸۲-۱۳۸۴)، علی صالح آبادی (۱۳۸۴-۱۳۹۳)، محمد فطانت (۱۳۹۳-۱۳۹۵)، شاپور محمدی (۱۳۹۵-۱۳۹۹)، حسن قالیباف اصل (۱۳۹۹-۱۳۹۹) و محمدعلی دهقان دهنوی (۱۴۰۰- ۱۳۹۹) عهده‌دار اداره بازار سرمایه کشور شده است.
عشقی پس از اتمام دوره ۵ ساله اعضای هیات مدیره سازمان بورس و انتخاب اعضای جدید آن، در تاریخ ۲۱ مهر ۱۴۰۰به عنوان رئیس این سازمان انتخاب شد. وی پیش از این در شرکت‌های تامین سرمایه لوتوس پارسیان و سرمایه‌گذاری نور دنا عضو هیأت مدیره بوده است و بیش از بیست سال سابقه فعالیت در بازار سرمایه دارد.
دوران ریاست
نشستن عشقی بر مسند ریاست درست در زمان بحران بازار سرمایه بود و در این یکسال و چندماهی که از ریاست او گذشته است شاخص کل و پرتفوی سهامداران تغییر چندانی نداشته است و سهامداران همچنان از اوضاع بورس ناراضی هستند. البته روند بورس در دو سال و نیم گذشته تغییرات چندانی نداشته است و با یک دید کلی و با فاکتور گرفتن از یک دوره کوتاه مدت صعودی، می‌توان گفت که بورس همچنان نزولی است و خروج پول حقیقی ادامه دار بوده است. در این بین باید دید که مجموعه اقدامات این مدیر تاکنون چه بوده و اینکه آیا توانسته تاثیر مثبتی جهت بهبود حال بازار داشته باشد.
ماجرای استعفا
در تاریخ ۳۰ آبان ماه خبرهایی در خصوص استعفای مجید عشقی از ریاست سازمان بورس مطرح شد. البته پیش از آن نیز شایعات و خبرهایی مبنی بر استعفا مطرح شده بود که هر بار تکذیب شد. اما شنیده‌ها حکایت از آن داشت که گویا این بار مسئله استعفا جدی است. پیگیری‌ها نشان می‌داد که وزیر اقتصاد با طرح این استعفا موافقت کرده است و جلسه شورای‌عالی بورس برای تعیین رئیس جدید سازمان بورس تشکیل شده بود و در آن جلسه درباره انتصاب محمد رضوانی‌فر مدیرعامل اسبق شستا به‌عنوان رئیس جدید سازمان بورس تصمیم‌گیری شد. برخی از موارد از جمله مخالفت با برخی پیشنهادهای سازمان بورس برای گنجاندن در لایحه بودجه سال آینده مبنی بر حمایت از بازار از جمله دلایل استعفای عشقی اعلام شده بود. اما دقایقی بعد مدیر روابط عمومی سازمان بورس با انتشار عکسی از جلسه شورای عالی بورس، در توییتر خود اعلام کرد اکثریت قاطع اعضای این شورا با استعفای مجید عشقی مخالفت کرده‌اند و بدین ترتیب وی رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار باقی خواهد ماند.
سرنوشت مهمترین وعده‌ها
در ابتدا سقف‌گذاری نرخ سوخت و خوراک صنایع از جمله مهمترین وعده‌هایی است که به مرحله اجرایی شدن رسیده است، بنابراین در سال ۱۴۰۱نرخ خوراک گاز پتروشیمی‌ها با سقف ۵۰۰۰ تومانی (هر متر مکعب) و نرخ سوخت صنایع بزرگ (فلزی و پتروشیمی) ۴۰درصد نرخ خوراک و نرخ سوخت سایر صنایع نیز ۱۰درصد نرخ خوراک تعیین شد. اما برای سال ۱۴۰۲ با رشد ۴۰درصد سقف نرخ خوراک پتروشیمی‌ها به ۷۰۰۰ تومان و نرخ سوخت صنایع بزرگ بدون تغییر (۴۰درصد) باقیمانده ولی نرخ سوخت صنایع کوچک به ۲۰درصد نرخ خوراک افزایش یافته است. ملاک نرخ گذاری گاز به ۵ نرخی برمی‌گردد که ۳ نرخ آن در منطقه اروپایی تعیین می شود که در دو سال گذشته با افت و خیزهای زیادی روبه رو بوده و در شروع سال ۲۰۲۲ و جنگ روسیه و اوکراین این نرخ ها به اوج خود رسیدند. ولی با کاهش التهاب در بازار انرژی با کاهش نسبی نرخ ها به ویژه در هنری هاب امریکا روبه رو شدیم که تاثیر زیادی بر فاصله گرفتن نرخ خوراک از سقف‌های تعیین شده در بودجه ۱۴۰۱داشته است. با تداوم شرایط فعلی در روزهای باقیمانده سال جاری و با لحاظ نرخ‌ها و مقادیر مصرف اشاره شده در بالا، درآمد دولت از محل فروش گاز به صنایع (مجموع خوراک و سوخت) در حدود ۱۱۰ همت خواهد بود که نزدیک به ۸درصد از کل منابع عمومی بودجه را تامین می‌کند. با رشد ۴۰درصد نرخ‌ها در سال ۱۴۰۲و همچنین رشد ۴۲درصد منبع بودجه عمومی، شاهد تغییر چندانی در نسبت تامین منابع بودجه از این محل نخواهیم بود و درآمد فروش گاز به صنایع به رقم ۱۵۰ همت نزدیک خواهد شد.
وضعیت نابسامان سهام عدالت
دومین اقدام ذکر شده پرداخت یکجای سود سهام عدالت سال ۹۹ و همچنین اصلاح اساسنامه شرکت‌های سرمایه‌گذاری استانی و انجام مقدمات ترتیبات مجامع آن‌ها بود که سود سهام عدالت پرداخت شد اما نکته حائز اهمیت وضعیت نابسامان خود سهام عدالت است، سهامی که سهامداران آن امکان معامله ندارند و وضع تمامی شرکت‌های سرمایه‌گذاری استانی نابسامان است. همچنین در اوایل مهرماه و پس از هفته‌ها کش و قوس، بالاخره تکلیف جاماندگان سهام عدالت مشخص شد و واگذاری سهام به جاماندگان به تصویب هیات دولت رسید. سخنگوی دولت از تصویب واگذاری بخشی از سهام دولت در برخی از بانک‌ها و شرکت‌های دولتی به افراد فاقد سهام عدالت که تحت پوشش سازمان‌های حمایتی کمیته امداد، بهزیستی و مجموعه ایثارگران هستند، خبر داد و گفت با این مصوبه افرادی که تحت پوشش این نهادهای حمایتی بوده و فاقد سهام عدالت هستند، مشمول سهام عدالت می‌شوند. اما تاکنون مشخص نشده است که وضعیت و تکلیف جاماندگانی که شرایط ذکر شده را ندارند چیست و چگونه به آن‌ها این سهام تعلق می‌گیرد.
مورد بعدی الزام همه ناشران به پرداخت سود از طریق سجام است که اجرایی شد و مدیر نظارت بر ناشران سازمان بورس و اوراق بهادار در نامه‌ای در راستای اجرای قانون بودجه سال ۱۴۰۱، اعلام کرد تمامی ناشرین ثبت شده نزد سازمان بورس و اوراق بهادار در راستای تسهیل امور سهامداران موظف شدند سود تقسیمی مصوب مجمع عمومی را با همکاری شرکت سپرده‌گذاری مرکزی و تسویه وجوه از طریق سامانه جامع اطلاعات مشتریان (سجام) به سهامداران پرداخت کنند. مدیران متخلف از اجرای این حکم با شکایت سازمان بورس به انفصال از خدمت در دستگاه‌های اجرایی و شرکت‌های سهامی عام به مدت ۶ ماه تا ۲ سال محکوم می‌شوند و سازمان بورس موظف به نظارت بر اجرای این بند قانون بودجه ۱۴۰۱است.
افزایش دامنه نوسان
افزایش تدریجی دامنه نوسان از ابتدای سال ۱۴۰۱ از دیگر موارد موجود بود که در آخرین افزایش به ۷ درصد رسید و پس از آن در فصل پاییز و زمستان افزایشی نداشت، در این راستا عشقی چندی پیش گفت بنابر گزارشاتی که شرکت‌ها به بورس و فرابورس ارائه می‌دهند و گزارشات کارشناسی تهیه شده در مورد ادامه کار تصمیم‌گیری خواهد شد همچنین افزایش پله بعدی همزمان با تغییر طبقات شرکت‌ها خواهد بود که پیشنهاداتی در خصوص اصلاح تابلوهای بازار بورس و فرابورس هم در حال انجام است که متناسب با اصلاح تابلوها افزایش دامنه نوسان هم اجرایی خواهد شد و این برنامه به صورت فصلی نبوده و به صورت تدریجی است که امید می‌رود در سال آینده این اقدام اجرایی شود.
سودهای رسوبی
مورد بعدی پیگیری واریز سودهای رسوب کرده سال‌های گذشته به سهامداران بود که در این خصوص شرکت سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه (سمات) اعلام کرد از ابتدای سال ۱۴۰۱تا پایان ۲۴ آذر، ۲۴۷ شرکت بورسی، بیش از ۵ هزار ۷۸ میلیارد تومان سود رسوب کرده در حساب‌های خود را از طریق سجام به حساب بیش از ۲۹میلیون ۹۲۵ هزار سهامدار واریز کرده‌اند.
همچنین در خصوص اعطای پاداش به سوت زنان متخلف در بازار سرمایه شاهد بودیم این اتفاق دو بار اجرایی شد و به دو سوت زن پاداش تعلق گرفت اما این برنامه نقص‌هایی دارد و تاکنون به شفافیت کامل نرسیده و سیستم اطلاع رسانی ضعیف است.
کش‌وقوس عرضه خودرو
آماده سازی شرایط برای آغاز عرضه خودرو در بورس کالا از دیگر مواردی بود که از همان ابتدای امر منتقدان و مدافعان زیادی داشت و فراز و فرودهای زیادی تجربه کرد، طرح عرضه خودرو در بورس کالا در ابتدای اجرای خود مانند هر طرح دیگری با مخالفت افرادی همراه شد اما از سوی دیگر عده‌ای این موضوع را مساوی با حذف رانت در بازار می‌دانستند. با این وجود این اقدام انجام شد اما نامه شورای رقابت مبنی بر توقف عرضه خودرو در بورس کالا نقطه آشوب این ماجرا بود و تلاطمات زیادی را به دنبال داشت و در نهایت تیر خلاص حذف عرضه خودرو در بورس کالا و در لایحه بودجه بود. در خصوص تسهیل پذیرش شرکت‌های دانش بنیان در بورس و فرابورس مشخص است که هیچگونه اقدام خاصی صورت نپذیرفته است و تعداد شرکت‌های دانش بنیان در بورس و فرابورس بسیار انگشت شمار است.
دارا و پالایش
اساسنامه صندوق دارایکم و پالایش به نوعی اصلاح شد اما آنچه که مشخص است این است که صندوق‌های دولتی چیزی جر ضرر برای سهامداران خود نداشته و در حال حاضر نیز با وضعیت بسیار بدی همراه هستند و هیچ فرد و نهادی هم در جهت رفع این مشکلات کاری انجام نمی‌دهد.
واریز صندوق توسعه ملی به صندوق تثبیت
در خصوص واریزی صندوق توسعه ملی به صندوق تثبیت چندی پیش عشقی گفت: طبق مصوبات موجود قرار بر این بود تا صندوق توسعه ملی منابعی را وارد صندوق تثبیت بازار کند؛ طبق پیگیری‌های انجام شده بخشی از این منابع معادل ۵۰ درصد از کل واریزی‌ها، وارد صندوق تثبیت شده است که این پیگیری‌ها ادامه‌دار خواهد بود. همچنین طبق توافقات انجام شده قرار بر این بود تا این واریزی‌ها به صورت ماهانه ادامه داشته باشد و با توجه به شرایط بازار و مدیریتی که در صندوق توسعه و تثبیت انجام شد، در این صندوق‌ها کسری برای حمایت از بازار نداشتیم و منابع کافی وجود داشت که با مدیریت انجام شده، ماموریت‌های خود را انجام داد. افشای صورت‌های مالی سازمان نیز از جمله مواردی است که به صورت شفاف ارائه نشده است.
اصلاح قانون بازار سرمایه
در نهایت نکته‌ای که به نظر می‌رسد در اینجا مغفول مانده اصلاح قانون بازار سرمایه است که قرار بود از سال ۸۵ هر دهه مورد بازبینی قرار بگیرد اما تاکنون انجام نشده و روسای سازمان تنها به صدور بخشنامه اکتفا می‌کنند و به نظر می‌رسد برای آینده برنامه‌ای ندارند.
مهمترین اقدامات سازمان بورس در دوران جدید
۱. پیگیری جهت سقف گذاری نرخ سوخت و خوراک صنایع
۲. نمایش عمق مظنه برای همه سهامداران
۳. پرداخت یکجای سود سهام عدالت سال ۹۹
۴. الزام همه ناشران برای پرداخت سود از طریق سجام
۵. حذف حجم مبنای نمادهای دارای صف خرید و فروش در بورس
۶. ایجاد سامانه یکپارچه صدور مجوز نهادهای مالی
۷. افزایش تدریجی دامنه نوسان از ابتدای سال ۱۴۰۱
۸. پیگیری واریز سودهای رسوب کرده سال‌های گذشته به سهامداران
۹. راه اندازی سامانه‌های هوشمند نظارتی بازار سرمایه
۱۰. جهش در تعداد صدور مجوز نهادهای مالی و شکستن انحصار
۱۱. اعطای پاداش به سوت زنان تخلف در بازار سرمایه
۱۲. اجرای فرآیند اصلاح آئین نامه آزادسازی سهام عدالت
۱۳. پیگیری کاهش مالیات بر درآمد شرکت‌های تولیدی از ۲۵ به ۲۰ درصد در بودجه ۱۴۰۱
۱۴. کنترل قیمت سیمان با عرضه کامل در بورس کالا
۱۵. آماده سازی شرایط برای آغاز عرضه خودرو در بورس کالا
۱۶. تسهیل پذیرش شرکت‌های دانش بنیان در بورس و فرابورس
۱۷. ارائه پیشنهاد جهت اصلاح اساسنامه صندوق دارایکم و پالایشی یکم
۱۸. راه اندازی قراردادهای آتی نفتا و متانول در بورس انرژی
۱۹. پذیرش نخستین معدن طلای بازار سرمایه
۲۰. اولین مجوز پذیره نویسی و فعالیت صندوق در صندوق
۲۱. پیگیری ثابت ماندن حقوق معادن دولتی در بودجه
۲۲. راه اندازی اداره میز صنعت و رتبه بندی ناشران
۲۳. اولین موافقت اصولی صندوق املاک و مستغلات
۲۴. پیگیری واریزی‌های منظم صندوق توسعه ملی به صندوق تثبیت
۲۵. پیگیری اصلاح عوارض برخی کالاهای صادراتی
۲۶. تعیین ردیف برای حمایت از صندوق تثبیت برای اولین بار در بودجه
۲۷. عرضه اولیه شرکت‌های دولتی مشروط به وجود بازارگردان
۲۸. راه اندازی سامانه توثیق الکترونیکی و مکانیزه سهام
۲۹. راه اندازی صندوق‌های تضمین اصل سرمایه
۳۰. اصلاح اساسنامه شرکت‌های سرمایه‌گذاری استانی و انجام مقدمات ترتیبات مجامع آن‌ها
۳۱. افشای صورت‌های مالی سازمان
۳۲. تصویب دستورالعمل گواهی صرفه جویی انرژی
- مرضیه حیدری - خبرنگار
- شماره ۴۸۶ هفته نامه اطلاعات بورس