به این ترتیب با آن که در مجموع در سال گذشته با مازاد عرضه کالاهای پایه روبه‌رو بودیم، اما در دوره رشد شدید قیمت ارز این روند معکوس شد و تقاضا برای همه کالاها با رشد بالایی نسبت به عرضه روبه‌رو شد که البته مهمترین دلیل این موضوع اختلاف بالای قیمت ارز نیما و بازار آزاد بود.
با روی کار آمدن دولت رییسی، برخی مصوبه‌ها در زمینه حمایت از تولید داخل با مصوبه‌های جدید روبه‌رو شد. به عنوان مثال تاکید بر ضرورت تامین نیاز داخل باعث شد عرضه‌ها در بورس کالا افزایش یابد و در این مسیر حتی برخی ممنوعیت‌ها و محدودیت‌های صادراتی نیز در نظر گرفته شد. هرچند در دولت قبل نیز این رویه وجود داشت و صادرات منوط به عرضه مواد اولیه در بورس و صادرات مازاد نیاز بود که در ذیل قانون حمایت از تولید داخل قرار داشت اما در دولت سیزدهم برخی مصوبه‌های جدید در این زمینه حتی مشکل‌آفرین شد. به عنوان مثال محدودیت صادراتی در همه کالاهای فولادی و وضع تعرفه روی صادرات این محصولات در بهار امسال مورد نقد جدی فعالان این حوزه قرار گرفت.
نگاهی به آمارها حتی این موضوع را تایید می‌کند. به عنوان مثال میزان عرضه سنگ آهن در بورس کالا در سال جاری بیش از سه برابر تقاضا بود که این مساله نشان می‌دهد در عمل سیاست ضرورت عرضه کامل در بورس کالا زیر سوال می‌رود و نشان از سخت‌گیری بیهوده دولت در این زمینه دارد. در سال جاری بیش از ۷۳ میلیون تن سنگ آهن در بورس کالا عرضه شد و این در حالی است که ۲۲ میلیون تن بیشتر برای آن تقاضا وجود نداشت. دلیل این امر نیز ضرورت عرضه همه انواع سنگ آهن در بورس کالاست در حالی که اصولا بخش زیادی از سنگ آهن عرضه شده مورد مصرف داخلی ندارند و فقط صادراتی هستند.
در تالار محصولات پتروشیمی نیز به‌رغم روند مساعد بازار در ابتدای سال اما به تدریج با افزایش قیمت ارز از شهریور ماه و رشد اختلاف قیمت ارز نیما و بازار آزاد فروش محصولات را در بازار تشدید کرد به طوری که در سه ماهه پاییز تقاضا برای محصولات پلیمری و شیمیایی با رشد ناگهانی بیش از ۵۰ درصد بالاتر از عرضه‌ها بودند که این موضوع رقابت در این تالار را تشدید کرد، در همین حال قیمت‌ها در بورس کالا برای محصولات پلیمری به طور متوسط ۲۵ درصد ولی در بازار آزاد بیش از ۴۰ درصد افزایش یافت. با این حال در طول سال گذشته آن چه در عمل در این تالار شاهد بودیم، مازاد عرضه در هر دو بخش پلیمری‌ها و شیمیایی‌ها بود.
در این بین اتخاذ مجدد سیاست تثبیت ارزی بار دیگر تجربه ارز ۴۲۰۰ تومانی در دولت روحانی را احیا کرد. کارشناسان می‌گویند اگر دولت از این سیاست عبور نکند با قیمت ارز ۵۰ هزار تومانی که حکایت از اختلاف ۵۰ درصدی قیمت ارز دولتی و آزاد دارد باید منتظر توزیع مجدد ده‌ها هزار میلیارد تومان رانت در بازار پلیمری‌ها باشیم. هرچند همین حالا هم فعالیت روزانه واسطه‌ها در بورس کالا باعث شده تا فعالان واقعی صنعت دسترسی چندانی به کالای مورد نیاز نداشته باشند. این در حالی است که بورس کالا با شروع تشدید رقابت در بورس یا افزایش بی‌قاعده تقاضا باید مکانیسم‌های خود را برای افزایش نظارت‌ها فعال کند؛ چیزی که خلأ آن در این بازار احساس می‌شود.
از طرف دیگر با توجه به برخی از هزینه‌های پتروشیمی‌ها بر حسب دلار، آنها معتقدند که باید صادرات در این صنایع برقرار باشد. در حال حاضر نیز ۵۰ درصد از تولیدات پتروشیمی که در صنعت پلیمر به کار می‌رود، صادر می‌شود. به علاوه مواد اولیه‌ای که پلیمرسازان نیاز دارند با قیمت فوب خلیچ فارس صادر شده که مجدداً برای خرید آنها با قیمت‌هایی بین ۶۰ تا ۷۰ درصد، بالاتر از فوب خلیج فارس، رقابت شدید ایجاد می‌شود و تولیدکنندگان داخلی مجبورند از بازار آزاد و با قیمت‌های بالاتر این مواد را تهیه کنند.
در حال حاضر بر اساس قانون بهبود فضای کسب و کار، مواد اولیه‌ای که قرار است صادر شوند، الزاماً باید در بورس عرضه شوند و در صورت عدم تقاضا برای آن تا سه مرتبه، امکان صادرات برای آنها وجود خواهد داشت. اما واقعیت آن است که پتروشیمی‌ها محصولات خود را به صورت متناوب در زمان کوتاه سه مرتبه عرضه می‌کنند. پلیمری‌ها نیز در زمان نیاز و بر حسب ظرفیت خود اقدام به خرید می‌کنند و طبیعتاً در فرصت کم، مواد اولیه آنها تمام نمی‌شود. به این ترتیب، پتروشیمی‌ها اقدام به صادرات محصولات خود می‌کنند و همه این مشکلات در سال جاری باعث شده تا هم رقابت محصولات با نوسان روبه‌رو شود و هم تغییرات قیمتی پرالتهابی را شاهد باشیم.
- شماره ۴۸۶ هفته نامه اطلاعات بورس