در نتیجه، میلیون‌ها سرمایه‌گذار تازه‌وارد که با تبلیغات و وعده‌های جذاب برای سودبری، بدون کمترین آگاهی و دانشی از عملکرد بازار، سرمایه‌های خود را به بورس آورده بودند، با زیان‌های سنگینی روبه‌رو شدند.
بر این اساس، با فرار بسیاری از سرمایه‌گذاران، بازار سهام سال ۱۴۰۰ را در وضعیت تقریبا راکد و کم‌تحرک سپری کرد به طوری که شاخص ابتدا و انتهای سال را در کانال یک میلیون و ۳۰۰ هزار واحد در جا زد. البته در خرداد ماه تا سطح یک میلیون و ۱۲۸ هزار کاهش یافت و در شهریور ماه نیز تا یک میلیون و ۵۷۳ هزار واحد بالا رفت. سال ۱۴۰۱ را باید سال تلاش برای احیای اعتماد از دست رفته دانست. در نتیجه این تلاش‌ها، شاخص سال گذشته را با رقم یک میلیون و ۹۶۰ هزار واحد به پایان برد. با این رشد جهشی، بسیاری از مسئولان وعده داده‌اند که ۱۴۰۲، سال رونق چشمگیر بازار سهام خواهد بود. بر این اساس، به بازبینی وعده‌های مسئولان بورس در پیام‌های نوروزی می‌پردازیم.
سازمان بورس
با آغاز رونق بورس، انتظار از سازمان بورس و اوراق بهادار افزایش یافته است. بر این اساس، مجید عشقی رئیس سازمان بورس در پیام نوروزی خود با اشاره به اقدامات صورت گرفته در سال ۱۴۰۱، به تشریح اولویت‌ها و برنامه‌های کلیدی این سازمان در سال ۱۴۰۲ پرداخت. در متن این پیام آمده است:
«در سال ۱۴۰۱ یکی از اهداف اصلی سازمان بورس و اوراق بهادار، حمایت از حقوق سرمایه‌گذاران و احیاء اعتماد آنها به بازار سرمایه بود. در این راستا برنامه‌های متنوعی هدف‌گذاری و پیاده‌سازی شد: (۱) توسعه و ارتقاء سامانه‌های هوشمند نظارتی در حوزه‌های بازار و نهادهای مالی، (۲) پرداخت سود از طریق سامانه سجام مشتمل بر سودهای سالانه و سودهای سنواتی به نحوی که سهامداران خرد با کمترین هزینه از دریافت سودهای خود اطمینان حاصل کنند، (۳) راه‌اندازی ابزارهای جدید سرمایه‌گذاری از جمله گواهی سپرده شمش طلا و نفت خام و میعانات گازی تا سهامداران خرد بتوانند در دارایی‌های اساسی و نسبتا مصون از تورم نیز در مقادیر کوچک سرمایه‌گذاری کنند، (۴) تنوع بخشی به صندوق‌های سرمایه‌گذاری جهت پوشش سلایق و نیازهای طیف گسترده‌تری از سرمایه‌گذاران خرد، (۵) جهش در صدور مجوز نهادهای مالی با هدف بهبود فضای رقابت و افزایش کیفیت ارائه خدمات به مشتریان، (۶) اعتمادسازی از طریق ارتقای جایگاه صندوق تثبیت بازار سرمایه و معرفی طرح بیمه پرتفوی سهام‌یار برای سرمایه‌گذاران خرد، (۷) بهبود ریزساختارهای بازار مانند افزایش دامنه نوسان با هدف روان‌سازی جریان بازار و (۸) ابلاغ دستورالعمل جدید حاکمیت شرکتی به منظور صیانت از حقوق سهامداران توسط ناشران. امروز با مسرت می‌توان اظهار داشت که اعتماد سهامداران خرد به عنوان یک گام بنیادین در جهت مردمی‌کردن اقتصاد به میزان قابل توجهی احیا شده است.
در کنار اقدامات فوق، سازمان بورس همواره تلاش کرده است با انجام اصلاحات ساختاری، زمینه‌ساز تداوم رشد پایدار و افزایش کارایی بازار سرمایه باشد و در این راستا پنج برنامه کلیدی در اولویت قرار دارد:
(۱) توسعه سرمایه‌گذاری غیرمستقیم: در سال گذشته به میزان مناسبی تنوع در ابزارهای سرمایه‌گذاری غیرمستقیم به ویژه صندوق‌های سرمایه‌گذاری (مانند اهرمی، تضمین اصل، املاک و مستغلات و بخشی) ایجاد شد که در ادامه تمرکز ما بر عمق بخشی به این ابزارهای نوین و کارآمد و ترویج آن برای عموم سرمایه‌گذاران خواهد بود.
(۲) بسترسازی برای تامین مالی شفاف و متنوع: با تعریف زیرساخت‌های فنی و حقوقی برای تسهیل موضوع تامین مالی خرد و کلان توسط بخش خصوصی و غیردولتی فصل نوینی از تامین مالی پروژه‌ها و کسب‌وکارها رقم خورد و دولت نیز توانست برنامه خود برای واگذاری سهام شرکت‌های دولتی را همراه با انتقال مدیریت عملیاتی بدون آسیب به بازار سرمایه اجرایی کند. برای عرضه اولیه سهام کسب‌وکارهای مبتنی بر فناوری‌های نوین نیز گام بزرگی در جهت تامین مالی شرکت‌های دانش بنیان برداشته شد که در سال آینده (۱۴۰۲) با جدیت در حجم بالاتر و البته متناسب با ظرفیت‌های بازار پیگیری خواهد شد.
(۳) تنظیم‌گری و نظارت هوشمند: رویکرد جدید سازمان در نظارت هوشمند و پیشگیرانه در کنار راه‌اندازی سامانه‌های سوت‌زنی و تسریع در رسیدگی به شکایات نویدبخش حرکت جدیدی است که با تدوین احکام لازم در اصلاح قانون بازار اوراق بهادار به کاهش تخلفات در بازار کمک شایانی خواهد کرد.
(۴) بازنگری در زیرساخت‌های مقرراتی: با توجه به ضرورت پیاده‌سازی اصول و قواعد حرفه‌ای و بدون تکلف در راستای توسعه پایدار بازار سرمایه، علاوه بر اقدامات انجام شده در راستای اصلاح دستورالعمل حاکمیت شرکتی ناشران و دستورالعمل شناسایی و گزارش‌دهی دارندگان اطلاعات نهانی در سازمان، برخی اصلاحات نیازمند تغییر در احکام در قانون بازار اوراق بهادار نیز در همکاری با قانون‌گذار دیده شده است که تصویب و ابلاغ این سیاست‌ها در سال آینده (۱۴۰۲) به طور قطع منافع بلندمدت بازار سرمایه را تأمین خواهد کرد.
(۵) توسعه بازار مشتقه: برخی اقدامات زیربنایی در حوزه زیرساخت‌های بازار سرمایه و همچنین حوزه طراحی ابزارهای مشتقه با هدف دو طرفه کردن بازار و فراهم نمودن ابزارهای مدیریت ریسک برای فعالان بازار در سال جاری عملیاتی شد و لذا آمادگی و اراده کامل برای به ثمر نشاندن این تلاش‌ها با معرفی ابزارهای مشتقه جدید بخصوص در بازار سهام از ابتدای سال آینده وجود دارد.
در سال ۱۴۰۲ ضمن پیگیری برنامه‌های بلندمدت فوق‌الذکر، سازمان بورس و اوراق بهادار در نظر دارد با تسهیل تاسیس شرکت‌های سهامی عام پروژه، فعال‌سازی ظرفیت شرکت‌های رتبه‌بندی اعتباری به ویژه در راستای توسعه بازار اوراق بدهی و صندوق‌های درآمد ثابت، مولدسازی دارایی‌های دولت از طریق تابلوی املاک و مستغلات، ظرفیت‌سازی برای انتشار اوراق بدهی قابل تبدیل به سهام، معرفی صندوق‌های کالایی متنوع و در نهایت توسعه بستر توثیق برخط دارایی‌ها زمینه رشد و شکوفایی مضاعف بازار سرمایه را فراهم کند.
وی پیش از این سال ۱۴۰۲ را سال عمق‌بخشی به صندوق‌های سرمایه‌گذاری معرفی کرده و گفته بود: بازار سرمایه در بلندمدت بیشترین بازدهی را نسبت به سایر بازارها دارد و افرادی که با فروش دارایی مورد نیاز خود وارد بورس می‌شوند، با رفتار هیجانی زیان می‌کنند. اگر برخی توانایی تحلیل ندارند، به صورت غیرمستقیم و از طریق صندوق‌ها، سرمایه‌گذاری کنند.
بورس تهران
مدیرعامل شرکت بورس تهران با اشاره به تغییر چهره بورس از ابتدای امسال گفت: در حوزه مقررات‌گذاری، تغییرات اساسی اتفاق خواهد افتاد که مهمترین آن طبقه‌بندی بازارهاست. محمود گودرزی افزود: طبقه‌بندی بازارها معنا و مفهوم خاصی را به هر تابلو می‌دهد. اصلاح این دستورالعمل در اوایل سال ۱۴۰۲ به سرانجام خواهد رسید و دیگر ریزساختارهای هر بازار و تابلو متفاوت با تابلوهای دیگر خواهد بود.
موضوع دوم بحث حاکمیتی است که در سال ۱۴۰۲ به همت بورس تهران اتفاق بسیار مبارکی خواهد افتاد؛ ما یک همایش در استاندارد بسیار بالا برگزار خواهیم کرد و شرکت‌ها با توجه به الزامات حاکمیت شرکتی، رتبه‌بندی خواهند شد. وی پیش از این با اشاره به اینکه در یک سال گذشته ابزارهای خوبی طراحی شده است، گفته بود: چشم‌انداز خوب و امیدوارکننده‌ای پیش‌روی بازار سرمایه قرار دارد.
در تازه‌ترین اظهارنظر، مدیرعامل شرکت بورس اعلام کرد: سال گذشته پیشنهادی به سازمان بورس و اوراق بهادار مبنی بر ایجاد بازار سرمایه‌گذاران حرفه‌ای ارائه شد و تأسیس شرکت‌های سهامی عام پروژه اقدامی در همین جهت است که مقدمات اجرایی آن فراهم شده و امید است در نیمه اول امسال، پذیره‌نویسی یکی از جذاب‌ترین شرکت‌های دانش‌بنیان در حوزه انرژی انجام شود که درخواست آن مطرح شده و در حال طی فرآیندهای لازم است. در مجموع، قرار نیست شرکتی در بازار سرمایه‌گذاران حرفه‌ای پذیرش شود، بلکه قرار است بورس تهران از این طریق با به‌کارگیری ابزارهای متنوع، نقش فعال‌تری جهت تأمین مالی داشته باشد.
فرابورس ایران
توسعه و تعمیق بازار اوراق مالی اسلامی، تاسیس صندوق‌های سرمایه‌گذاری جدید، توسعه فرآیندهای نظارتی، ارتقای نظارت بر ناشران از طریق توسعه سامانه‌ها از برنامه‌هایی به شمار می‌روند که فرابورس ایران در سال پیش‌رو برای تحقق آنها تلاش خواهد کرد.
محمدعلی شیرازی، مدیرعامل فرابورس ایران در تشریح برنامه‌های سال جدید گفت: در سالی که سپری شد، فرابورس ایران به عنوان یکی از ارکان کلیدی بازار سرمایه نقش خود را در تامین مالی و تجهیز منابع برای بنگاه‌های اقتصادی و صنایع، حوزه دانش‌بنیان، دولت و سرمایه‌گذاران تداوم بخشید و با تلاش‌های بی‌وقفه و به یاری خداوند از ابزارهای مالی و سرمایه‌گذاری جدیدی برای پوشش انواع سلایق سرمایه‌گذاری رونمایی کرد.
شیرازی افزود: میزبانی از عرضه سهام ۱۷ شرکت جدید در بازارهای اول و دوم، ورود نخستین استارتاپ به بازار سرمایه، رونمایی از نخستین اوراق قرض‌الحسنه، پذیره‌نویسی نخستین صندوق املاک و مستغلات، توسعه بازار مشتقه از طریق راه‌اندازی انواع قراردادهای آپشن روی ETF ها از نوع سهامی، اوراق با درآمد ثابت و صندوق شاخصی هم‌وزن، تامین مالی بخش خصوصی از طریق انواع اوراق مالی اسلامی، ورود صندوق‌های سرمایه‌گذاری جسورانه جدید و انواع صندوق‌های سرمایه‌گذاری اعم از سهامی، اوراق با درآمد ثابت، حمایت از هموطنان زلزله‌زده خوی با انتشار اوراق گواهی نیکوکاری و...، بخشی از نقش‌آفرینی فرابورس ایران در بازار سرمایه کشور در سال ۱۴۰۱ بود.
مدیرعامل فرابورس تصریح کرد: در همین راستا در حالی قدم به سال ۱۴۰۲ می‌گذاریم که برای تسهیل ورود شرکت‌های دانش‌بنیان به بازار سرمایه با هماهنگی سازمان بورس دستورالعملی تدوین شده تا پس از تصویب سازمان، بازاری برای این شرکت‌ها طراحی شود که اجرایی شدن آن در سال جدید در دستور کار قرار خواهد گرفت. در حال حاضر نیز پذیرش شرکت‌های دانش‌بنیان در بازارهای اول و دوم فرابورس در اولویت هستند و دانش‌بنیان بودن شرکت در فرآیند پذیرش، مزیت محسوب می‌شود.
وی ادامه داد: سامان‌دهی بازار پایه از طریق پذیرش شرکت‌های شفاف که امکان ورود به بازارهای اصلی را دارند و انتقال سایر نمادها به بازار توافقی نیز از دیگر برنامه‌هایی است که فرابورس برای سال ۱۴۰۲ در پیش خواهد گرفت.
شیرازی با اشاره به سایر برنامه‌های فرابورس گفت: این رکن بازار سرمایه همچنین می‌کوشد تا اقدامات لازم را برای عملیاتی کردن پروژه‌های توسعه‌ای را در دستور کار قرار دهد. این پروژه‌ها شامل توسعه بازار توافقی، اصلاح ضوابط پذیرش شرکت‌های کوچک و متوسط، توسعه تامین مالی شرکت پروژه‌ها، تغییر در سازوکار بازار دارایی فکری، راه‌اندازی مجدد بازار سوم، ایجاد زیرساخت‌های بازار شرکت‌های دانش‌بنیان، تدوین و تصویب مدل محاسبه امتیاز حاکمیت شرکتی ناشران و مواردی از این دست هستند.
بورس انرژی
بورس انرژی نیز برنامه‌هایی برای سال ۱۴۰۲ در نظر گرفته است. در این راستا، مدیرعامل بورس انرژی ایران گفت: در نظر داریم تا افزون بر عمق بخشی و افزایش سهم معاملات گواهی سپرده نفت خام با همکاری شرکت ملی نفت ایران و با توجه به پذیرش قراردادهای آتی نفت خام و میعانات گازی در بورس، معاملات این قراردادها را برای فعالان برقرار و در گام بعدی از قراردادهای اختیار معامله رونمایی خواهیم کرد.
علی نقوی در پاسخ به دغدغه فعالان بورسی مبنی بر تاثیر گواهی سپرده نفت بر بازار سهام که می‌تواند موجب خروج نقدینگی به سمت این گواهی‌ها شود، عنوان کرد: اساسا نوع جنس بازیگران و خود این ابزار متفاوت از سهام است و گواهی سپرده نفتی نه تنها ریسکی برای بازار سهام نیست بلکه با توجه به ارزش بازار بالای شرکت‌های پتروشیمی و پالایشی که بالغ بر ۳۰ درصد ارزش کل بورس تهران را تشکیل می‌دهند و قیمت نفت خام، در سودآوری و تحلیل این شرکت‌ها حائز اهمیت است؛ پس این ابزار می‌تواند به تحلیلگران کمک شایانی در جهت تحلیل درست این شرکت‌ها کند.
بورس کالا
شرکت بورس کالای ایران به عنوان یکی از ارکان بازار سرمایه و اقتصاد کشور در سال ۱۴۰۱ نشان داد، می‌توان تغییرهای بزرگ را با وجود چالش‌های بسیار، رقم زد. حامد سلطانی‌نژاد، مدیرعامل بورس کالای ایران گفت: سال گذشته بورس کالا توانست با تلاش‌های روزافزون و پشتیبانی و حمایت دولت، مجلس، فعالان حاضر در صنایع و اقتصاد کشور، رویکردهای قدیمی و کهنه به بازار و اقتصاد بخش‌های مختلف صنعتی را کنار بزند و در مسیر نزدیک به ۲۰ ساله عمر خود از تولد نخستین بورس کالایی کشور، نهال تحول و توسعه در بازارهای کالایی را به درختی تنومند و بارور تبدیل کند.
بورس کالا پس از فراز و نشیب‌های زیاد، برای نجات صنعت خودرو و با ماموریت حذف رانت، میزبان عرضه خودرو بود که منافع حاصل از آن به تولیدکنندگان و خریداران نهایی رسید. (البته با تلاش‌های شبانه‌روزی شورای رقابت و سازمان حمایت در راستای حفظ حقوق مصرف‌کنندگان!، این دستاورد به تاریخ پیوست. سخنگوی شورای رقابت با اشاره به اینکه بورس و وزارت صمت حق تصمیم‌گیری درباره عرضه خودرو در بورس کالا را نداشتند و عمل‌شان غیرقانونی بوده است، گفت: عرضه خودرو در بورس کالا به طور کلی منتفی شد). بخش مهم دیگر بورس کالای ایران که در سال ۱۴۰۱ شاهد تحولاتی اساسی بود، بازار مالی و مشتقه است که البته کاشته‌های ۱۴۰۱ در سال آینده برداشت خواهد شد. بدون تردید، نبض رشد و آینده بورس کالای ایران در اختیار این دو بازار خواهد بود چراکه بورس کالا در حوزه معاملات بازار فیزیکی به جز حیطه کالاهای کشاورزی تقریبا به تکامل رسیده و عمق بخشی در این بازار در دستورکار قرار دارد. اما تجربه دنیا و مسیر توسعه بورس‌های کالایی معتبر جهانی که مرجعیت قیمت کالاها را در دست دارند، به ما یادآوری می‌کند که بازار مالی و مشتقه، آزادراه توسعه است. به همین منظور بازار مالی بورس کالا شامل سه بخش اوراق سلف موازی استاندارد، صندوق‌های کالایی و گواهی سپرده کالایی با رشد کم سابقه حجم و ارزش و استقبال سرمایه‌گذاران مواجه شدند و به تازگی شمش طلا به عنوان دارایی جذاب به بازار گواهی سپرده ورود کرده است. در بخش بازار مشتقه نیز عملکردها مثبت بوده و پیش‌بینی می‌شود ۱۴۰۲ با رشد معاملات شمش طلا و اضافه شدن دارایی‌های جدید و جذاب برای سرمایه‌گذاران و مردم، سال بازار مالی و مشتقه بورس کالا باشد.
کانون کارگزاران بورس
عمق بخشیدن به بازار سرمایه از جمله اهداف کانون کارگزاران بورس در سال ۱۴۰۲ خواهد بود. محمدرضا دهقانی احمدآباد، دبیرکل کانون در تشریح برنامه‌های کانون کارگزاران در سال ۱۴۰۲ گفت: برنامه‌های کانون برای سال ۱۴۰۲ در ۳ بخش خلاصه می‌شود؛
۱- ارتقای نقش نظارتی کانون کارگزاران بر روی اعضا؛ در این راستا مجموعه برنامه‌هایی در دست اجرا داریم که از مهمترین این برنامه‌ها می‌توان به بحث رتبه‌بندی شرکت‌های کارگزاری اشاره کرد. امیدواریم با کسب موافقت سازمان بورس و اوراق بهادار، امسال اولین رتبه‌بندی را در فرمت جدید برای کارگزاری‌ها داشته باشیم تا هم به ارتقای صنعت و هم به تقویت نقش نظارتی کانون کمک شود.
۲- توسعه سامانه کاریابی در بازار سرمایه؛ امیدواریم با توسعه این سامانه، کاریابی در بازار سرمایه تسهیل شده و کلیه نهادهای مالی بتوانند دسترسی سریع‌تری به رزومه متقاضیان اشتغال در نهادهای مالی وابسته به بازار سرمایه داشته باشند. همچنین از طریق این سامانه، می‌توان با معرفی صنعت مالی کشور به دانشجویان و دانشگاهیان، پلی برای ورود و جذب افراد مستعد و متخصص و مدیریت نیروی انسانی در این بازار باشیم.
۳- تقویت ارتباط دانشگاه با صنعت؛ هدف این برنامه که از سال گذشته آغاز شد، این بود که پژوهش‌های دانشگاهی را مساله‌محور کند تا هم معضلی از بازار سرمایه برطرف کند و هم ارتباط آموزشی بهتری را با جامعه دانشگاهی داشته باشیم. علاوه بر این برنامه‌ها، امور جاری کانون هم انجام خواهد شد.
- شماره ۴۸۸ هفته نامه اطلاعات بورس