دلیل این مواجهه مستمر را می توان در موضوعاتی نظیر تامین سرمایه در گردش برای عملیات جاری شرکت نظیر تامین هزینه ها، خرید مواد اولیه یا ماشین آلات، تجهیز املاک و مستغلات و یا تامین منابع برای طرح های توسعه ای پیگیری کرد. فارغ از انگیزه تامین مالی، مسیر تامین مالی در بازار سرمایه از دو طریق استفاده از ابزار بدهی و یا استفاده از ابزار سرمایه ای قابل انجام است.
نگاهی به آمار انتشار اوراق
اوراق منتشر شده توسط شرکت دارایی مرکزی از سال ۱۴۰۰۰ تا کنون عمدتا با موضوع اوراق اجاره و یا اوراق مرابحه بوده اند. طبق اعلام آمار توسط این شرکت، میزان حجمی انتشار اوراق در سال ۱۴۰۱ نسبت به سال ۱۴۰۰، بالغ بر ۲۱۹ درصد رشد کرده است.
همچنین با عنایت به این موضوع که انتشار اوراق در نیمه دوم سال، رونق بیشتری می گیرد به بررسی تفاوت انتشار اوراق در ۳ ماهه ابتدایی سال ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲ پرداختیم و متوجه شدیم که حجم انتشار اوراق در بازه زمانی ۳ ماهه اول ۱۴۰۲ نسبت به مدت مشابه در سال ۱۴۰۱، رشد ۲۰ درصدی را تجربه کرده است.
چرا شرکت ها به انتشار اوراق روی می‌آورند؟
احسان مرادی، مدیرعامل شرکت تامین سرمایه کاردان درباره مزایای تامین مالی از بازار سرمایه گفت: تامین مالی از بازار سرمایه نسبت به سایر روش‌ها، دارای یک‌سری مزایاست، که البته به مرور زمان که صنایع و شرکت‌ها ازاین مزایا مطلع شوند، به تامین مالی از طریق بازار سرمایه تمایل بیشترپیدا می‌کنند. وی افزود: اگر بخواهم به مهم‌ترین این مزایا اشاره کنم، این است که تامین مالی در بازار سرمایه برای دوره بلند مدت ۴یا ۵ ساله انجام می‌شود که آن شرکت یا واحد تامین مالی شونده، می‌تواند برای دوره و زمان بیشتری برنامه‌ریزی بهتری برای استفاده ازاین منابع
داشته باشد.
او در ادامه بیان کرد: یکی دیگراز مزایا این است که درطول دوره تامین مالی، شرکت فقط سود اوراق و منابع دریافتی را پرداخت می‌کند و اصل منابع در انتهای دوره پرداخت می‌شود. درحالی که در سیستم بانکی با هرقسط هم بخشی از سود و هم بخشی از اصل تسهیلات دریافت شده پرداخت می‌شود که با توجه به شرایط تورمی کشور این موضوع نمی‌تواند برای شرکت‌ها خیلی جذاب باشد. درجریان نقدینگی هم به نفع شرکت‌هاست که از طریق بازار سرمایه تامین مالی کنند.
محدودیت بانک ها به نفع بورس
مرادی همچنین به این موضوع اشاره کرد: بانک مرکزی از یکی دوسال گذشته سیاست بانکی خود را برکنترل حجم نقدینگی و کنترل سطح اعتباردهی و تسهیلات‌دهی به بانک‌ها قرارداده است. طبیعتا یکی از دلایلی که به رشد تامین مالی از بازار سرمایه کمک کرده، این است که توان بانک‌ها در پرداخت تسهیلات محدود شده به همین علت خیلی از شرکت‌ها تصمیم گرفتند به بازارسرمایه ورود کنند. او گفت: یکی دیگر ازعواملی که نیاز به تامین مالی شرکت‌ها از طریق بازار سرمایه را افزایش داده این است که درسیستم بانکی محدودیت حجم وجود دارد. الان خیلی از شرکت ها بیشتراز۲همت کمک مالی نیاز دارند که این حجم مالی را فقط می‌وانند از بازار سرمایه تامین کنند درصورتی که از سیستم بانکی نمی‌توان این حجم از ارقام رادریافت کرد.
مسیر تامین مالی چگونه از زمین بازار سرمایه گذشت؟
پرستو ابوالقاسمی، مدیرتامین مالی گروه مالی فیروزه نیز در خصوص دلایل تقویت انتشار اوراق در بازار سرمایه گفت: وقتی به روند انتشار اوراق طی سال‌های گذشته نگاه می‌کنیم و به سال‌های اخیر می‌رسیم، شاهد آن هستیم که اوراق منتشره نسبت به سال‌های قبل، از لحاظ ماهیت متفاوت شده است. در سال‌های گذشته اوراق مشارکت به عنوان اوراقی که برای طرح‌های توسعه منتشر می‌شود، نسبت به سال‌های اخیر بسیار پررنگتر بود اما در سال‌های اخیر می‌بینیم که عمدتا اوراقی که برای تامین سرمایه در گردش منتشر می‌شوند، سهم بیشتری از اوراق منتشره را به خود اختصاص می‌دهند. وی افزود: نگاهی به ترکیب اوراق منتشر شده در ۳ سال اخیر نشان‌دهنده آن است که سهم بازار اوراق مرابحه و اجاره افزایش داشته که کارکرد عمده این اوراق، برای تامین سرمایه در گردش است. اوراق گام نیز که سال گذشته مورد استقبال بسیاری از شرکت‌ها قرار گرفت، جهت خرید مواد اولیه شرکت‌های تولیدی تبیین شده است.
ابوالقاسمی در ادامه توضیح داد: وقتی ما در یک اقتصاد تورمی به سر می‌بریم و نوسانات نرخ دلار و هزینه های جانبی زیادی وجود دارد، شرکت‌ها به مضیقه مالی دچار می‌شوند و مشکل تامین سرمایه در گردش پیدا می‌کنند.در نتیجه برای عملیات اصلی خود مجبور به تامین مالی شوند. زمانی،شرکت‌ها برای طرح توسعه خود یا سرمایه‌گذاری برای بهره‌وری بهتر یا افزایش ظرفیت یا سایر مواردی که باعث رشد کسب و کار آن‌ها می‌شد، اوراق منتشر می‌کردند اما در حال حاضر عمدتا برای تداوم فعالیت اصلی خود مثل تامین مواد اولیه مورد نیاز یا سرمایه در گردش که نیاز اصلی آن‌ها است مجبور به انتشار اوراق شده‌اند. این تغییر ساختار نشان‌دهنده این است که شرکت‌ها در سال‌های اخیر با مشکل نقدینگی مواجه شده‌اند و قدرت تسهیلات‌دهی بانک‌ها جوابگوی نیاز شرکت‌ها نیست. از این رو با افزایش تورم و عدم توانایی بانک‌ها در تامین نیاز مالی شرکت‌ها و ارائه تسهیلات متناسب با حجم مورد نیاز آن‌ها، شرکت‌ها به بازار سرمایه روی آورده‌اند و می‌خواهند از این طریق تامین مالی انجام دهند.
چشم انداز انتشار اوراق در سال ۱۴۰۲
مدیرعامل تامین سرمایه کاردان پیش بینی کرد: در ۹ ماه دوم سال جاری شاهد رشد بیشتری درتامین مالی شرکت‌ها از بازار سرمایه خواهیم بود. به نظر می‌آید این روند در ابتدای مسیر خودش است و به طور قطع درباقی مانده سال جاری و درسال‌های آینده روند روبه رشدی را در بازار سرمایه شاهد خواهیم بود.
چالش‌های انتشار اوراق چیست؟
مرادی در ادامه گفت: بزرگترین چالش پیش روی شرکت‌هایی که دربازار سرمایه تامین مالی می-کنند، محدودیت منابع شرکت‌های تامین مالی کننده است. چون منابع بازار سرمایه لایتناهی و بی‌نهایت نیست و با افزایش تعدادمتقاضیان محدودیت‌هایی به وجود می‌آید. الان شرکت‌های تامین سرمایه یا سایر شرکت‌های فعال در این حوزه، تلاش می‌کند که با ایجاد کنسرسیوم ازطریق افزایش تعداد شرکت‌های تامین سرمایه و شرکت خدمات بازار سرمایه صندوق های فعال در بازار، نیاز مشتریان خودشان را برآورده کنند.
وی افزود: چالش دیگری که وجود دارد، این است که نسبت به پرداخت تسهیلات سیستم بانکی، تامین مالی از بازار سرمایه بین ۳تا۴ ماه زمان می‌برد. انتشار اوراق صکوک اجاره یا مرابحه در مقایسه با دریافت تسهیلات بانکی شاید زمان بیشتری نیاز داشته باشد. البته سازمان بورس و همه ارگان ذیربط تمام تلاش خود را می‌کنند که این دوره زمانی کوتاه‌تر شود. در مورد نرخ انتشار متاسفانه از ۶ ماه دوم سال گذشته نرخ های تامین مالی از بازار سرمایه فزاینده بوده و علت اصلی آن این است که مثل هربازار دیگری دربازار سرمایه هم نرخ ها از تقابل عرضه و تقاضا پیروی می‌کنند و طبیعتاً با محدودیت عرضه و تمایل بیشتر شرکت‌ها به تامین مالی ازطریق بازار سرمایه نرخ‌ها افزایش پیدا می کند. البته هر چقدر شرکت‌های صنعتی، تولیدی بتوانند نیازهای مالی خودشان را با عددهای پایین‌ترین تامین کنند، نرخ بدهی نیز پایین می‌آید. هرچند اکنون سیاست کلی کشور مبنی بر انقباض پولی است که مشخصا، عارضه اصلی این سیاست انقباض پولی، افزایش نرخ بهره است.
مرادی گفت: پیش‌بینی می‌شود بعداز یک دوره یکی، دو ساله که نتیجه این سیاست های انقباضی پولی با کاهش تورم مشاهده شود، بعید می‌دانم که نرخ‌ها روند کاهشی به خودش بگیرد.
در ادامه ابوالقاسمی گفت تامین مالی از این طریق برای شرکت‌ها، ریسک‌هایی هم به همراه خواهد داشت. شرکت‌ها برای بقا و تداوم فعالیت خود تسهیلات می‌گیرند یا اوراق منتشر می‌کنند، یعنی تسهیلات و اوراق جهت توسعه شرکت استفاده نمی‌شود و برای ادامه فعالیت اصلی به کار می‌برند. وقتی نگاه بلندمدت به فعالیت شرکت‌ها داشته باشیم، خواهیم دید که کاهش سرمایه‌گذاری و توسعه و هزینه‌های مالی تحمیل شده به شرکت در مقطع فعلی، در سال‌های آتی منجر به کاهش بهره‌وری شرکت‌ها خواهد شد و معضل تامین مالی بیش از پیش سخت خواهد شد. وی افزود: یکی از جذابیت‌های تامین مالی از طریق انتشار اوراق برای شرکت‌ها، بحث دوره اوراق و حجم تامین مالی است. وقتی درباره بانک‌ها و تسهیلات صحبت می‌کنیم عمدتا حجم تامین مالی نسبت به انتشار اوراق کوچکتر است. اوراق به عنوان یک بازار بالقوه بزرگ پیش‌روی شرکت‌ها قرار دارد و می‌توان در مقیاس بالا از آن استفاده کرد. از سوی دیگر وقتی درباره تامین مالی از طریق تسهیلات بانکی صحبت می‌کنیم، شرایط آسانتری پیش‌روی شرکت‌ها قراردارد اما در بازار سرمایه با توجه به لزوم محافظت از سرمایه‌های سرمایه‌گذارهای خرد، ممکن است شرایط سخت‌گیرانه‌تر و چالش‌های بیشتری پیش‌روی شرکت‌ها قرار داشته باشد.
با این حال قابلیت استفاده از حجم بالای انتشار اوراق و افزایش دوره تامین مالی، این پتانسیل را برای شرکت‌ها فراهم می‌کند که فرصت بیشتری برای استفاده بهتر از این منابع داشته باشند.
- سمیرا ابراهیمی - خبرنگار
- شماره ۴۹۷ هفته نامه اطلاعات بورس