همچنین عوامل تاثیرگذار بــر آن و حجــم بــالای معاملات روزانه باعث بــه وجود آمدن ابزارهای متنوعی در این بازار شــده اســت که دامنه نوسان یکی از این ابزارهاست. این نوسان قیمت توسط عوامل بی‌شماری تعیین و ســپس با ابزار کنترل دامنه نوسان مدیریت می‌شود.
ایــن ابزار با تعیین حد و حدودی مربوط به نوســانات قیمت معاملات، هیجانات آن را کاسته و از بروز ضرر یا سود بیش از اندازه در کوتاه مدت جلوگیری می‌کند. پس از ورود شــاخص بورس به مدار نزول، تغییر موقت دامنه نوسان به عنوان راهی برای کاهش نوسانات ایجاد شده در بازار سهام در دستور کار مسئولان سازمان بورس قرار گرفت که به نظر می‌رسد با اجرای آن توانستند تا حدودی از ضرر و زیان ســهامداران در این بــازار و کاهش هیجانات جلوگیری کنند.
افزایش تدریجی و تا ۱۰درصد
از جمله تصمیمات حمایتی دولت ســیزدهم برای ثبات بازارســرمایه و گام‌هایی که برای بازگرداندن اعتماد به بورس برداشــته شــد افزایش تدریجی این دامنه نوســان بود، همچنین این اقــدام از جمله اقداماتی بود کــه بارها و به شدت مورد تاکید فعالان این بازار قــرار گرفت که پس از پیگیری‌های انجام شده از سوی مسئولان حاضر در سازمان بورس قرار بر این شد، دامنه نوسان بورس در سال ۱۴۰۱ تا ١٠درصد تغییر کند و به صورت فصلی و یک درصدی اضافه شــود.
تغییر و تحول
در ابتدا این نوســان طبق وعده‌هایی که داده شده بود، اجرایی شد و دامنه نوسان در فصل بهار و تابستان از ۵ به ۷ درصد تغییر کرد. اما این وعده تنها برای دو فصل سال اجرایی شد و در فصل پاییز و سپس زمستان خبری از افزایش نبود.
کاهش و افزایش
در ســال ۱۳۸۴ دامنه نوســان به پنج درصد رســید اما با تصویب قانــون جدید بورس و اوراق بهادار، دوباره دامنه به دو درصد تغییر کرد. تغییرات دامنه نوسان اما به همین منوال نگذشت و در سال‌های بعد از آن هم این دامنه افزایش داشت. حال در فصل بهار و در سال ۱۴۰۲ دامنه نوســان همچنان مثبت و منفی ۷ درصد است.
پیشینه دامنه نوسان
بورس تهران از اوایل دهه ۱۳۸۰ تاکنون، شاهد تغییرات زیادی در دامنه نوسان بوده است؛ در برخی از دوره‌های زمانی، دامنه نوســان به صورت متقارن و در برخی دوره‌ها، به صورت نامتقارن تعیین شــده است. همچنین به دنبال برخی از تغییرات بازار سهام، دامنه نوسان کاهش یافته و به دنبال برخی تغییرات تصمیم به افزایش دامنه نوســان گرفته شــد. در این راستا شورای عالی بورس در بهمن سال ۱۳۹۹ دامنه نوسان متقارن ۵درصدی (از منفــی ۵ تــا مثبت ۵ درصد) را به منفی ۲ تا مثبت ۶درصد تغییر داد.
اما عمر این تصمیم چندان زیاد نبود و با برهم خوردن تعادل بازار، پس از سه ماه مجدد این دامنه به تقارن ۵درصدی بازگشت. در نهایت نیز سیاستگذار بازار ســرمایه سرانجام به مطالبه چندســاله سهامداران یعنی رفع این محدودیت پاســخ مثبت داد و از اوایل اردیبهشت ماه، مجوز نوسان در محدوده مثبت و منفی ۶درصد داده شد. گرچه قرار شد طبق اظهارات رئیس ســازمان بورس، بازار سهام در مســیر افزایش تدریجی دامنه نوسان تا سقف ۱۰درصد در سال ۱۴۰۱ قرار گیرد، اما امید اســت که این محدودیت‌ها هرچه بیشــتر مرتفع شده و به سمت برقراری دامنه نوسان پویا گام برداشته شود.
در این راستا باید تأکید داشت که سازمان بین‌المللی کمیسیون‌های اوراق بهادار در سال۲۰۱۸ به بورس‌های اوراق بهادار توصیه کرده است که خود را به سازوکار مناسبی برای کنترل نوسان قیمت‌ها مجهز کنند. به طوری که هر بورس این سازوکار را با توجه به شرایط خاص خود طراحی کرده و به درستی اجرا کند.
آیســکو همچنین توصیه کرده که بورس‌ها به صورت منظم، اقدام به بازنگری و بازتنظیم سازوکار کنترل قیمت داشته باشند. نتایج بررسی‌های انجام‌شده در این سال‌ها حاکی از آن است که اصلی‌ترین مکانیسم برای کنترل قیمت در این بورس‌ها، استفاده از توقف خودکار معاملات و انجام محدودیت‌ها در دامنه نوسان است. به طوری که دامنه نوسان در بیشتر بورس‌های دنیا شامل دامنه ایستا و دامنه پویاست.
حذف دامنه
حذف دامنه نوســان و ایجاد بازاری پویا یکی از درخواست‌های دیرینه برخی فعالان بازار ســرمایه بوده اســت.
خبر افزایش دامنه نوسان، حذف آن و در نهایت ایجاد دامنه نوسان از چندین سال گذشــته توسط سکانداران اصلی بازار سرمایه مطرح است، اما در عمل نه تنها این محدودیت‌ها مرتفع نشد، بلکه منگنه فشار تنگتر شد و محدودیت‌ها با نوسان کمتر دنبال شدند. اما در سال جدید خبرهای مثبتی در رابطه با نجات بورس ازمحدودیت‌های معاملاتی مخابره شــد. خبرهایی که دیگر در حد خبر باقی نماند و به عرصه عمل نیز رسید. به طوری که از اواخر فروردین‌ماه شاهد اعمال دامنه نوسان متقارن ۶ درصدی برای نخستین بار در عمر ۵۵ساله بورس تهران بودیم.
دامنه مجاز چیست؟
دامنه مجاز نوسان به حدود سقف و کف قیمتی گفته می‌شود که هر سهم در هر روز معاملاتی می‌تواند داشته باشد. یکی از بارزترین دلایل ایجاد این دامنه‌ها در بورس، پیشگیری از ضررهای احتمالی برای سرمایه گذارانی است که در ابتدای راه قرار دارند و تجربه ناچیزی نیز در این زمینه به دست آورده‌اند. به این ترتیب وجود دامنه نوســان باعث فروکش کردن هیجان‌های ناشی از قیمت شده و کاهش ریسک را به همراه خواهد داشت. امری که نه تنها افزایش اطمینان به ویژه برای تازه واردان به بورس را به دنبال دارد، بلکه ابزار کنترلی مناســبی برای سیاستگذار بازار سرمایه خواهد بود.
دامنه نوسان در بورس‌های دنیا
به طــور کلی در بورس‌های جهان از دو شــیوه بــرای کنترل تغییرات قیمت سهام استفاده می‌شــود. روش اول توقف معاملات است؛ یعنی معامله یک ســهم خاص، بر اساس تشخیص مسئولان بازار و به دلیل نوســان قیمت شدید، متوقف می‌شود. توقف معاملات، روشی است که بیشــتر در بورس‌های اوراق بهادار توســعه یافته دیده می‌شود و البته به ندرت مورد استفاده قرار می‌گیرد.
روش دوم، دامنه نوسان یا تعیین کمترین قیمت و بیشــترین قیمت برای معامله ســهام است. در روش دامنه نوسان، سفارش‌های خرید و فروشی که در خارج از این محدوده قرار گیرند، ثبت نمی‌شــوند و بنابراین، قیمت تنها در محدوده خاصی تغییر می کند و نوسان روزانه آن قابل کنترل خواهد بود.
در بســیاری از بورس‌هــای دنیا همچون تایــوان، تایلند، اســترالیا، اســپانیا، مالزی، ایتالیا، ترکیه، فرانسه، کره، ژاپن و ایران، قانونگذاران به منظور کاهش نوســان بازار و کاهش ریسک و ضرر سرمایه‌گذاران در اثر تصمیمات احساســی و هیجانی اقدام به وضع دامنه مجاز نوســان کرده اند.
لازم به ذکر اســت ایجاد محدوده قیمتی تنها به بازار سهام و بورس ختم نمی‌شــود، بلکه در بسیاری از بازارهای دیگر نیز این قانون اعمال می‌شــود. در بورس‌های اوراق بهادار توســعه یافته، بیشــتراز توقف معاملات اســتفاده می‌شود. بورس سهام در ایالات متحده توقف معامــلات را به حد نوســان قیمت ترجیح می‌دهد. عــلاوه بر آمریکا، بورس‌های ســهام در ایتالیا، کانادا، آلمان، هنگ‌کنگ، انگلیس و... نیز توقف معاملات را نسبت به حد نوسان ترجیح می‌دهند.
برنامه سازمان بورس برای تغییر دوباره دامنه نوسان
چندی پیش مجید عشقی، رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار گفت: افزایش تدریجی دامنه نوسان به این معنا نیست که در هر فصل اقدام به تغییر آن کنیم، بلکه اکنون قرار بر این است تا تغییر دامنه نوسان با اصلاح طبقه‌بندی بازارها انجام شود. وی اظهار کرد: اکنون اقدامات کارشناسی شده مربوط به تغییر دامنه نوسان انجام و پیشنهاد شرکت بورس و نیز فرابورس برای اجرای این اقدام به سازمان بورس اعلام شده است.
رئیس سازمان بورس ادامه داد: امیدواریم در آینده اقدام به تصمیم‌گیری برای تغییر دوباره دامنه نوسان کنیم؛ اما اکنون نمی‌توان زمان دقیقی را برای این اقدام اعلام کرد. عشقی خاطرنشان کرد: تغییر مداوم دامنه نوسان و نیز انتظار بازار برای تغییر فصلی دامنه نوسان باعث می‌شود تا بازار در حالت انتظار برای تغییر زیرساخت‌ها بماند.
وی با تاکید بر اینکه تغییر مداوم زیرساخت‌ها باعث آسیب به بازار می‌شود، گفت: تلاش ما این است تا تغییر دامنه نوسان را با انجام اقدامات کارشناسی شده و نیز جمع‌بندی ارکان بازار سرمایه و فعالان بازار در مرحله اجرا قرار دهیم.
رئیس سازمان بورس افزود: باید به این سمت رفت که دامنه نوسان نمادهای بزرگ بازار باز شود، هر چه شرکت‌ها شفاف‌تر باشند دامنه نوسان آنها بازتر خواهد شد.
عشقی با تاکید بر اینکه نتیجه اقدامات انجام شده در زمینه دامنه نوسان را طی چند وقت گذشته شاهد بوده‌ایم، گفت: اکنون معاملات نسبت به قبل روان‌تر شده و صف‌های خرید و فروش به حداقل رسیده است، حداکثر صف‌های ایجاد شده در بازار برای بازه زمانی یک یا ۲ روز بوده است.
تصمیم نهایی با سازمان
همچنین در این خصوص مدیرعامل شرکت بورس تهران در اواخر سال گذشته در خصوص زمان افزایش دامنه نوسان نیز گفت: افزایش دامنه نوسان مطابق دستورالعمل، در قالب پیشنهاد از سوی بورس تهران و فرابورس ایران به سازمان بورس مطرح می‌شود و تصمیم‌گیری نهایی در این خصوص با هیات مدیره سازمان بورس است.
سرنوشت دامنه نوسان چه می‌شود؟
در نهایت باید دید که سرنوشت دامنه نوسانی که طبق نظر اکثر فعالان بازار به نفع بازار است چه می‌شود و چرا با وجود تاکیداتی که درباره این افزایش وجود دارد و کمکی که می‌تواند به پویاتر شدن این بازار بی جان کند، اجرایی نمی‌شود و افزایش پیدا نمی‌کند و یا حتی حذف نمی‌شود.
- مرضیه حیدری
- شماره ۴۹۹ هفته نامه اطلاعات بورس