گرچه نوبل اقتصاد از نظر فنی در مجموعه جوایز نوبل قرار نمی‌گیرد، اما دریافت‌کنندگان این جایزه را «برنده نوبل اقتصاد» می‌نامند. امروزه این جایزه از سوی آکادمی سلطنتی علوم سوئد در استکهلم به برندگان اهدا می‌شود.
تاکنون ۵۴ جایزه نوبل اقتصاد به ۹۱ اقتصاددان از سراسر جهان تعلق گرفته است که اقتصاددانان آمریکایی با بیش از ۶۰ جایزه، بیشترین سهم را به خود اختصاص داده‌اند. در شماره‌های پیشین با تعدادی از برندگان نوبل اقتصاد آشنا شدید. در این شماره نیز به معرفی رابرت لوکاس جونیور، اقتصاددان آمریکایی برنده جایزه نوبل اقتصاد سال ۱۹۹۵ می‌پردازیم. او به دلیل توسعه و به‌کارگیری فرضیه انتظارات یا پیش‌بینی‌های منطقی و در نتیجه، ایجاد تحول در تحلیل‌های اقتصاد کلان و تعمیق درک ما از سیاست‌های پولی موفق به دریافت این جایزه شد.
رابرت لوکاس جونیور
رابرت امرسون لوکاس جونیور، اقتصاددان آمریکایی دانشگاه شیکاگو در سپتامبر ۱۹۳۷ در واشنگتن به دنیا آمد. او را چهره محوری توسعه رویکرد نئوکلاسیک به اقتصاد کلان می‌دانند. نیکلاس گرگوری منکیو (اقتصاددان آمریکایی) درباره او گفته بود: لوکاس اثرگذارترین اقتصاددان کلان در ربع پایانی سده ۲۰ میلادی است. در سال ۲۰۲۰، رابرت لوکاس به عنوان یکی از ۱۰ اقتصاددان برتر جهان که گفته‌ها و نوشته‌هایش بسیار مورد استناد قرار گرفته است، معرفی شد.
رابرت لوکاس در شهر یاکیما ایالت واشنگتن به دنیا آمد. والدینش یک بستنی‌فروشی را اداره می‌کردند که پس از رکود بزرگ آمریکا، ورشکست شد و آنها به سیاتل نقل مکان کردند. لوکاس در سال ۱۹۵۹ مدرک کارشناسی تاریخ را از دانشگاه شیکاگو دریافت کرد. او سپس به دانشگاه برکلی، کالیفرنیا رفت اما به دلیل مشکلات مالی، در سال ۱۹۶۰ به دانشگاه شیکاگو بازگشت و در ۱۹۶۴ مدرک دکترای اقتصاد خود را از این دانشگاه دریافت کرد. رساله دکترای او «جایگزینی بین نیروی کار و سرمایه در تولید آمریکا: ۱۹۲۹ تا ۱۹۵۸» نام داشت. لوکاس برای دریافت این مدرک، اقتصاد را بر بسترهای شبه مارکسیستی مورد مطالعه قرار داد. او بر این باور بود که اقتصاد عامل اصلی حرکت تاریخ است.
لوکاس پس از دریافت مدرک دکترا تا سال ۱۹۷۵ در دانشگاه کارنگی کلون به تدریس پرداخت، سپس به دانشگاه شیکاگو بازگشت. او در سال ۱۹۸۰ به عضویت آکادمی هنرها و علوم آمریکا، در سال ۱۹۸۱ به عضویت آکادمی ملی علوم و در سال ۱۹۹۷ هم به عضویت انجمن فلسفه آمریکا درآمد. مجموعه‌ای از نوشته‌های لوکاس در کتابخانه روبنشتاین در دانشگاه دوک نگهداری می‌شود. در ۱۹۹۵ او به دریافت جایزه نوبل اقتصاد نائل شد. در زمان دریافت این جایزه گفته شد که او درک ما را نسبت به سیاست‌های پولی، عمق و توسعه بخشیده است.
رابرت لوکاس به دلیل پژوهش‌هایش در زمینه مفاهیم انتظارات منطقی در تئوری اقتصاد کلان شهرت دارد. او در ۱۹۷۲ ایده انتظارات و پیش‌بینی‌های منطقی را در مدل‌های اقتصاد کلان پویا گنجاند. عوامل دخیل در مدل لوکاس همه منطقی هستند: بر مبنای اطلاعات موجود، آنها انتظارات و پیش‌بینی‌ها درباره کمیت‌ها و قیمت‌های آتی را شکل می‌دهند، و بر مبنای این انتظارات و پیش‌بینی‌ها، آنها در جهت بیشینه‌سازی مطلوبیت طول عمر مورد انتظارشان عمل می‌کنند.
لوکاس در سال ۱۹۷۶ بنیان‌های تئوری اقتصاد کلان را (که پیشتر زیر نفوذ رویکرد کینزی بود) به چالش کشید. او چنین استدلال کرد که مدل اقتصاد کلان باید به عنوان نسخه تجمیع‌شده مدل‌های اقتصاد خرد بنا نهاده شود و از نظر تئوریک چنین تجمیعی در یک مدل فرضی امکان‌پذیر نیست. بر این اساس، او دیدگاه خود درباره سیاست‌گذاری اقتصادی را در مقاله‌ای تدوین کرد که به «نقد لوکاس» شهرت دارد. او در این مقاله می‌گوید: روابطی که در اقتصاد برقرار است (همچون ارتباط آشکار بین تورم و بیکاری)، در واکنش به تغییر در سیاست‌گذاری اقتصادی، تغییر می‌کنند. این فرمول‌بندی جدید بر توسعه اقتصاد کلان نئوکلاسیک و به‌کارگیری بنیان‌های اقتصاد خرد برای نظریه اقتصاد کلان اثر گذاشت.
از رابرت لوکاس ده‌ها مقاله مهم برجای مانده است که از آن میان می‌توان به «انتظارات و بی‌طرفی پول» (۱۹۷۲)، «ارزیابی سیاست اقتصادسنجی» (۱۹۷۶)، «در باب نیروهای توسعه اقتصادی» (۱۹۸۸) و «تاریخ و آینده رشد اقتصادی» (۲۰۱۲) اشاره کرد.
رابرت لوکاس جونیور در ماه می ۲۰۲۳ درگذشت.
- علی دانیال - روزنامه‌نگار
- شماره ۵۰۱ هفته نامه اطلاعات بورس