بیشتر این بورس ها تحت عنوان نهادهای رسمی در قرن نوزدهم تاسیس شده بودند و تسهیلاتی برای معاملات وام های دولتی، اوراق قرضه، سهام و کالاها فراهم می‌کردند.
نکته جالب تر آن است که، سهام بخش قابل توجهی از شرکت های پذیرفته شده در این بورس ها، هم زمان در بورس های پاریس، لندن، بروکسل یا وین هم معامله می‌شدند. به عبارت دیگر، همه این کشورها پیش از دوره اقتصاد متمرکز، از ساختار بازار سرمایه کم و بیش ساختار یافته و نظام مند برخوردار بودند که تسهیلات معاملاتی به سرمایه گذاران و سهامداران داخلی و بین المللی ارائه می‌کرد.
در همین حال اما با شروع جنگ های جهانی، عملیات بیشتر این بورس ها مختل شد و همچنین با روی کار آمدن نظام سیاسی کمونیست (روسیه در سال ۱۹۱۷ و اروپای مرکزی در سال ۱۹۴۵) فعالیت همه آن ها به طور کامل تعطیل شد و در نتیجه تسلط نظام برنامه ریزی متمرکز، تجربه انسانی بازارهای سهام هم تا حد زیادی از بین رفت. به گونه ای که پیش از فروپاشی دیوار برلین در سال ۱۹۸۹، بورس سهام فقط از مفهومی آکادمیک و تاریخی در این کشورها برخوردار بود.
در حقیقت شروع مجدد فعالیت بورس اوراق بهادار در این کشورها هم به سال های ابتدایی دهه ۹۰ میلادی و دگرگونی نظام سیاسی حاکم بر آن ها بر می‌گردد. تحولات سیاسی در این کشورها، همراه با تحولات جدی اقتصادی و آزاد سازی بازارها و برچیده شدن محدودیت ها و ضوابط حاکم بر اقتصادهای برنامه ریزی شده، بستر لازم برای فعالیت نهاد بازار و از جمله بورس‌ها را فراهم کرد. البته در این بین روند شکل گیری مجدد و رشد بورس های اوراق بهادار و کالا در این کشورها یکسان نبوده است.
در برخی از آن ها مثل لهستان، چک و روسیه، خصوصی سازی کوپنی و خصوصی سازی انبوه شرکت های دولتی و در ادامه گسترش معاملات سهام میان سرمایه گذاران، زمینه ساز ظهور و توسعه بازارهای رسمی سهام شدند (رویکرد پایین به بالا). همچنین در برخی دیگر از کشورها هم مثل چین و ویتنام، توسعه این بازار با رویکرد بالا به پایین و با دستور و حمایت دولت و با هدف جذب منابع برای شرکت های دولتی، نظارت بر عملکرد شرکت ها و بهبود تخصیص سرمایه، صورت گرفته است. خلاصه آن که، توسعه بازار سرمایه در هر کشوری رابطه مستقیم با کارکردهای اقتصاد بازار و پذیرش اصول اقتصاد آزاد دارد و تجربه کشورهای بلوک شرق سابق در تجدید ساختار و توسعه بورس ها هم موید این ادعاست.
نکته پایانی در این مورد اینکه اعتماد سرمایه گذاران به همراه تمایل آن ها برای پذیرش ریسک سرمایه گذاری، دارایی ارزشمندی برای رشد و توسعه بازار سهام است و نباید با دست کاری در سازوکارهای بازار و ایجاد اختلال در عملکرد آن، این دارایی ارزشمند را از بین برد.
- علی سنگینیان - کارشناس ارشد بازار سرمایه
- شماره ۵۰۲ هفته نامه اطلاعات بورس