در همین رابطه مهدی علیخانی، عضو هیات مدیره کارگزاری فارابی در گفت‌وگو با هفته‌نامه اطلاعات بورس گفت: «واقعیت این است که صنعت کارگزاری کشور راهی را خواهد رفت که بقیه کشورهای پیشرفته‌تر از ما رفته‌اند و شاید مهمترین تفاوت صنعت کارگزاری ما در مقایسه با دنیا به ساختار سیاسی کشور باز می‌گردد.
درواقع صنعت کارگزاری ما کاملا محصور به داخل کشور است.» همچنین در ادامه چالش‌ها و فرصت‌های صنعت کارگزاری و وضعیت بازار سرمایه هم مورد بررسی قرار گرفتند.
* کارگزاری فارابی بیش از ۱۳ سال سابقه فعالیت در بورس دارد...
بله؛ شرکت کارگزاری فارابی تقریبا حدود ۱۳ سال سابقه فعالیت در بورس دارد. این کمپانی با کارگزاری کار خود را شروع کرده ولی الان در مجموعه‌ای به شکل گروه مالی در حال ارائه خدمات است و تقریبا تمام فعالیت‌های اصلی یک گروه مالی که باید به مشتریان خود ارائه دهد را دارتست از جمله خدمات عرضه و پذیرش، خدمات مشاوره سرمایه گذاری، خدمات سبدگردانی با ارائه انواع و اقسام صندوق‌های سرمایه‌گذاری برای سرمایه‌گذاری‌های غیرمستقیم و در آینده‌ای نزدیک هم خدمات بیمه ولیزینگ در گروه مالی فارابی ارائه خواهد شد.
* با توجه به اینکه کارگزاری فارابی امسال ۱۵ ساله شده، مهمترین چالش شما در این مدت چه بوده است؟
درواقع نمی‌توان چالش‌های ذکر شده را مختص کارگزاری فارابی دانست چون این چالش‌ها شاید در صنعت عمومیت داشته باشد. بنابراین مهمترین مسئله در رابطه با هر نوع شرکت، کمپانی یا گروه مالی معمولا محدودیت منابع است. حال این منابع می‌تواند از نیروی انسانی، مکان، سرمایه و بسیاری موارد دیگر باشد ولی چون زمینه فعالیت مجموعه فارابی بیشتر در مورد بازار سرمایه و بورس است، مقدار زیادی پیش‌بینی‌ناپذیر بودن بورس وقوانین و مقررات بازار سرمایه یکی از دغدغه‌های بزرگ ما بوده است.
* نگاه فارابی در توسعه فعالیت‌ها برای آینده اما نگاه بلند مدتی است.
دقیقا؛ برنامه توسعه‌ای که امسال در گروه مالی مصوب کردیم، نگاهی برای سه سال آینده است و سعی شده است نگاه بسیار بلندی باشد یعنی در مقابل کل مسیری که این مدت طی کرده‌ایم، برای سه سال آینده قدم‌های خیلی بلندتری است ولی این توسعه صرفا به معنای توسعه فیزیکی نخواهد بود. به نظر می‌رسد فرهنگ در حال تغییر است و نوع استفاده مردم از بازار سرمایه از حضور فیزیکی و سرمایه گذاری مستقیم به گونه‌ای که در گذشته بوده در حال عوض شدن شکل آن است. درواقع توسعه ما شکل مدرن‌تر و متفاوت‌تری خواهد گرفت و استفاده از فین تک بسیار توسعه پیدا خواهد کرد.
* سامانه معاملاتی کارگزاری فارابی تفاوتی بادیگر سامانه‌ها دارد؟
درواقع همه سامانه‌های معاملاتی مجوز خود را از سازمان بورس می‌گیرند یعنی تفاوت‌های خیلی فاحشی نمی‌توانند داشته باشند چون قوانین و مقرراتی که سازمان بورس برای سامانه‌های مختلف مشخص می‌کند، قوانین و مقررات مشخصی است. مجموعه فارابی اما با کمک فارابیکسو به‌عنوان oms اختصاصی خود که تنها خودش استفاده می‌کند و شرکت سوشیانت که آن را پشتیبانی می‌کند، ابتدا در زمان‌هایی که بازار با ترافیک روبه‌رو می‌شود چون به صورت اختصاصی به ما ارائه خدمت می‌کند، این ترافیک نسبت به بقیه خیلی وضعیت بهتری دارد و همچنین همیشه سعی شده بهترین دسترسی، آسان ترین روش انجام معامله و ساده‌ترین راه حل را از لحاظ دیزاین و فیچرهایی که طبق قوانین سازمان بورس می‌توانستیم داشته باشیم، ارائه دهیم در ضمن تیم توسعه محصول همیشه در حال بهبود سیستم است که نتیجه آن رضایت بلند مدت مشتریان فارابی است.
* به نظر شما با توجه به وضعیت نامتعادل بازار آیا تعداد کنونی کارگزاران متناسب با ارزش بازار است؟
به نظر می‌رسد سخت گیری‌های سازمان بورس در حد و اندازه‌ای که باعث شده تا یک مجوز کارگزاری با چنین اعداد و ارقامی در بازار معامله شود، کار به شدت باطلی است. در شرایطی هم که دولت سیزدهم مدام در بحث مجوزها در حال پیگیری آن است، امید می‌رود که جدی‌تر در بحث بازار سرمایه هم این موضوع دنبال شود. بنابراین واقعا ارزش ندارد که مجوزی با چنین اعداد و ارقامی بخواهد معامله شود. به نظر می‌رسد با نظارت سازمان بورس باید هر کسی که شرایطش را دارد بتواند به راحتی مجوز دریافت کند ولی صحنه رقابت و بازار به قدری بی‌رحم است که هر کسی که توان رقابت نداشته باشد، به زودی حذف می‌شود. درواقع اینکه در صحنه‌های اقتصادی کشور وقتی مجوز صادر می‌شود دیگر امکان انحلال و ابطال آن وجود ندارد، به نظر خوب نیست بلکه باید هر کسی که می‌تواند مجوز دریافت کند و به محض اینکه به خودش و بقیه ثابت شد که نمی‌تواند، آن مجوز باطل شود.
* با این وجود ارزیابی شما از وضعیت صنعت کارگزاری کشور چگونه است؟
واقعیت این است که صنعت کارگزاری کشور راهی را خواهد رفت که بقیه کشورهای پیشرفته‌تر از ما رفته‌اند. یعنی در حال حاضر منبع درآمد شرکت‌های کارگزاری حجم معاملات پایین و کارمزدهای بالاتر است اما به نظر می‌رسد در آینده و در رقابتی که بین شرکت‌های کارگزاری وجود خواهد داشت، حتما اتفاق‌هایی می‌افتد و کارمزد معاملات به سمت کمتر شدن خواهد رفت اما از آن طرف حجم معاملات بازار رشد خواهد کرد. نگاهی که هلدینگ فارابی دارد این است که دیگر کارگزار تنها بودن نمی‌تواند تمام فواید باشد. درواقع باید زنجیره ارزش داشته باشیم و همانطور که گفته شد هم گروه مالی داشته باشیم تا شخصی که وارد مجموعه شد، تمام خدمات مالی از بیمه برای خانه یا ماشین گرفته تا خدمات لیزینگ برای خرید گرفته یا خدمات پرداخت و سرمایه‌گذاری با هر سطح ریسک و علایقی را بتواند دریافت کند. به نظر می‌رسد امتداد سودآوری دیگر تنها در بحث کارمزد معاملات نخواهد بود و مدیریت ثروت می‌تواند آینده این بازار باشد.
* پس صنعت کارگزاری در ایران تفاوت‌های زیادی با صنعت کارگزاری در دنیا دارد.
درست است؛ شاید مهمترین تفاوت صنعت کارگزاری ما در مقایسه با دنیا به ساختار سیاسی کشور باز می‌گردد. درواقع صنعت کارگزاری ما کاملا محصور به داخل کشور هستیم. زمانی که درمورد صنعت کارگزاری در ایران صحبت می‌شود، حداکثر خدماتی که کارگزارن می‌توانند ارائه کنند برای ۵۰ تا ۸۰ میلیون ایرانی است که داخل کشور هم حضور دارند و حتی برای ایرانیان خارج از کشور هم به راحتی که گمان می‌شود نمی‌توان خدمات ارائه کرد. در بسیاری از کشورها یعنی تقریبا بالای ۹۰ درصد دنیا بحث کارگزاری به صورت جهانی هستند و جمعیت یا نیرویی که با آن مواجه هستند اعدادی بالای چندین میلیارد نفر است. این موضوع تفاوت عمده‌ای است که در ایران وجود دارد و شاید مهمترین دلیل آن هم همین نوع ساختار سیاسی کشور است. مجموعه فارابی این آمادگی را در خود ایجاد کرده و آماده است که به محض اینکه این دیوارها و ساختار شکسته شد، خدمات خود را برای عرصه جهانی ارائه کند.
* بسیاری از کارگزاری‌ها در سال ۹۹ با مشکل مواجه شدند؛ کارگزاری فارابی چگونه آن مقطع را پشت سر گذاشت؟
مشکلاتی که در سال ۹۹ برای کارگزاری و کارمزد معاملات کارگزاری به وجود آمد، مشکلاتی بود که برای همه وجود داشت. درواقع کسی نمی‌توانست مستثنی باشد و فارابی هم در این موضوع درگیر شده بود ولی در همان زمان با جلسات راهبری که داشتیم به این نتیجه رسیدیم که نباید تنها تکیه بر کارمزد معاملات داشته و باید بتوانیم که مسیرها یا راه‌های درآمدی مجموعه را متنوع کنیم. بر این اساس تفکر ایجاد گروه مالی از آن زمان در ذهن بنیان‌گذاران مجموعه جدی‌تر مطرح شد و استارت خورد. در حال حاضر هم چندین شرکت ما به نوعی شکل گرفته، مراحل بلوغ خود را طی می‌کنند و چند شرکت دیگر هم به زودی به مجموعه اضافه می‌شوند.
* چه منابع دیگری را می‌توان به عنوان منبع درآمد کارگزاری‌ها تعریف کرد؟
در حال حاضر مجموعه‌هایی را داریم که منبع‌های درآمدی دیگری را ایجاد کردند. درواقع باید نگاه بلند داشته باشیم. تا زمانی که نسبت کارمزد معاملات اعداد قابل توجه چشمگیری است و حجم معاملات هم بالا باشد به دلیل راحتی کار معمولا کارگزاری‌ها سراغ فعالیت‌های دیگر نمی‌روند ولی بعد از اتفاقاتی که در سال ۹۹ در این صنعت افتاد، به شدت حجم معاملات کاهش پیدا کرد و در حال حاضر بیش از سه سال از آن زمان گذشته و هنوز بازار ما روزهای خوب را به چشم خود ندیده است. بسیاری از مجموعه‌های پیشران از جمله مجموعه فارابی به فکر تنوع‌سازی منبع‌های درآمدی رفته و به نظر می‌رسد برای هر مجموعه‌ای که خیلی جدی و ماندگار به آینده این صنعت نگاه کند راه گریز ناپذیری خواهد بود.
* یکی از جذابیت‌های شرکت‌های کارگزاری در دنیا ارائه خدمات رایگان است. نظر شما راجع به این موضوع چیست؟
قیمت‌گذاری دستوری در هیچ جای دنیا و در هیچ برهه تاریخی، هیچوقت نتوانسته جلوی تورم را بگیرد. ولی در دوران بلوغ به سمت این مسیر خواهیم رفت و کارگزاری‌ها اگر بخواهند سر پا باشند باید منبع‌های درآمدی دیگری برای خود دست و پا کنند که شدنی هم است و شاید جز آرزوهای مدیریت فارابی امکان تحقق نسبی آن است.
* کارگزاری فارابی برای تبدیل شدن به یک کارگزاری در تراز جهانی هدف‌گذاری کرده است. در این راستا چه گام‌هایی برداشته‌اید؟
ایجاد تمام زیرساخت‌های لازم برای تنوع بخشی در درآمدها اولین کاری بود که باید انجام می‌شد یعنی با این تنوع بخشی خود را آماده کردیم که در عرصه جهانی با کارمزدهای خیلی پایین‌تر از اعداد و ارقامی که حالا به صورت خاص در کشور وجود دارد، بتوانیم بقا داشته باشیم و گذران کنیم. نکته دیگر بحث ابزار معاملاتی با oms اختصاصی بود که در مجموعه فارابی توسعه پیدا کرده و در حال حاضر وجود دارد. این ابزار اختصاصی راه دستیابی است تا هر کسی با هر ملیت، مذهب و هر علایقی بتوانند در ابزارهای مختلف یا شکل‌های مختلفی که وجود دارد، سرمایه‌گذاری کنند. در مجموعه فارابی از طریق شرکت سوشیانت خود روی بحث توسعه فناوری‌ها و فین تک سرمایه‌گذاری کرده و علاقه مند به توسعه آن مانند زون هستیم. همچنین به نظر می‌رسد در حال حاضر سیاست‌های خارجی جلوی رشد ما یا امثال ما را گرفته و لحظه شماری می‌کنیم برای روزی که بتوانیم با همه دنیا ارتباطات روانی داشته باشیم.
* کارگزاری فارابی در سه حوزه اوراق، کالا و انرژی فعالیت می‌کند. بیشترین حجم فعالیت‌های شما در کدام حوزه متمرکز است؟
رتبه اول را حوزه اوراق دارد و رتبه بعدی در اختیار بورس کالا و بورس انرژی است. به نظر می‌رسد شاید یکی از مهمترین دلایل آن هم توسعه این بازارها باشد. شرکت بورس و فرابورس در بحث اوراق قدیمی‌تر بوده و توسعه بیشتری پیدا کردند و عموم مردم به صورت آنلاین و مستقیم خودشان ارتباط پیدا می‌کنند، کاری که هنوز در بورس کالا و انرژی به آن شکل اتفاق نیفتاده است و حوزه معاملات آنلاین آن برای دسترسی عموم راه اندازی نشده است ...
* و انتظارات شما از مسئولان در رابطه با صنعت کارگزاری...
نکته‌ای که وجود دارد این است که قیمت‌گذاری دستوری در هیچ جای دنیا و در هیچ برهه تاریخی، هیچوقت نتوانسته جلوی تورم را بگیرد. بنابراین به نظر می‌رسد مسئولان باید به این باور برسند که بلند مدت‌تر فکر کنند و این شجاعت را داشته باشند تا ریل گذاری‌های بلند مدت‌تری داشته باشند. در مسائل اقتصادی به جایی رسیدیم که نیاز به شجاعتی است تا تصمیماتی گرفته شود که وارد فاز توسعه یافتگی جدی شویم.
* به بازار سرمایه هم بپردازیم. ارزیابی شما از عرضه خودرو در بورس کالا چیست؟
در حقیقت ایجاد شفافیت در اقتصاد مهمترین اقدامی است که دولت‌ها یا نظام اقتصادی باید انجام دهند و اینکه آیا بهترین راهکار عرضه در بورس است، به نظر می‌رسد یکی از راحت‌ترین روش‌هایی که می‌تواند اصلاح ایجاد کند، عرضه بسیاری از کالاها از جمله خودرو در بورس است. در این صورت افراد می‌توانند با اختیار خود با زمانبندی کاملا مشخص و با قیمتی که تحت اختیار خودشان است، کالایی را انتخاب کنند ولی به نظر می‌رسد باید کمی کلان‌تر به آن نگاه شود. بدون شک با این روشی که فعلا به روش دستوری در کشور خودرو را عرضه می‌کنیم، بازار خودرو به تعادل نخواهد رساند. در دورانی که نه تولید کننده، نه خریدار و نه دولت راضی است به نظر نمی‌رسد استمرار این موضوع درست باشد استمرار آن برای چیست؟
* از نگاه آسیب شناسی مشکلات فعالیت در بورس کالا را چه می‌دانید و پیشنهاد شما برای بهبود فعالیت‌ها یا مشکلات چیست؟
در حال حاضر بورس کالا به این شکل است که معمولا همه امور در دست تریدرهاست. یعنی کسی که می‌خواهد خرید یا فروش کند که شخص می‌تواند حقیقی یا حقوقی باشد، معمولا باید به مجموعه کارگزاری با تریدر مشخصی مراجعه کنند و به نوعی محدوده قیمتی را مشخص کرده و در نهایت آن فرد است که میزان خرید و فروش با چه قیمتی را تعیین می‌کند. در نهایت شاید کارایی یا آن حجم معاملاتی که می‌توانست در معاملات آنلاین داشته باشد، وجود ندارد. درواقع بورس اوراق بهادار هم همین مسیر را در سال‌های گذشته طی کرده و زمانی بود که تنها کارگزاران و تریدرها پشت سیستم‌ها بودند، کسی باید سفارش‌ها را ثبت می‌کرد و در نهایت این تریدرها بودند که این معاملات را انجام می‌دادند. واقعیت این است که بعد از آمدن معاملات آنلاین و قوانین و مقررات درستی که گذاشتند، حسن‌هایی که این اتفاق برای بازار سرمایه داشت بیش از چندین برابر ایرادات یا چیزهایی بود که می‌توانست این موضوع ایجاد کند. به نظر می‌رسد این شجاعت باید در دل مدیران بورس کالا ایجاد شود و دسترسی هر فرد یا شرکتی که عرضه کننده یا متقاضی خرید یا فروش در بورس کالاست بتواند در اختیار آنها قرار دهد و خودشان عرضه کننده باشند و تنها تعداد معدودی از کارگزاران یا معامله‌گران این دسترسی را نداشته باشند. به نظر می‌رسد این اتفاق می‌تواند انقلابی در بورس کالای ما باشد که حجم معاملات را به شدت زیاد می‌کند و به رشد بازار و بورس کالا به شدت کمک می‌کند.
* پیش بینی شما از وضعیت بازار سرمایه در آینده چیست؟
در حقیقت اقتصادها مسیر مشخصی را طی می‌کنند و در اقتصاد کشورمان مسیر خیلی مشخصی را در حال طی کردن هستیم. در دورانی صنعت و تولید انبوه مهمترین چالش کشور بود و بعد از آن به نظر می‌رسد صنعت بورس، معاملات بورس و قیمت‌گذاری درست محصولات تولید شده توسط کارخانه‌ها یکی از موضوعات بسیار مهم است. وقتی گذشته کشورهایی که در بحث اقتصادی توسعه یافته‌تر هستند را مرور کنیم، خواهیم دید که یکی از بخش‌های بسیار مهمی که به توسعه اقتصادی کمک کرده در تجمیع ثروت‌های کوچک و گذاشتن آنها در پروژه‌های بزرگ و بحث‌های دیگر همین صنعت بازار سرمایه و بازار بورس بوده است. بر این اساس به نظر می‌رسد اگر راهی که دولت و سیاست‌های دولت در حال ایجادشان است، مقداری همراه‌تر باشد با کمک بازار سرمایه خود دولت هم راحت‌تر می‌تواند از خیر و برکاتی که این بازار می‌تواند هم برای تجهیز منابع در بحث تولید و هم تجهیز منابع برای کمک به خود دولت برای استقراض است، استفاده کند.
* ارزیابی از دو طرفه شدن بازار سرمایه به‌چه صورت است؟
توسعه بازار شکل‌های مختلفی دارد و شاید یکی از شکل‌ها آن بحث توسعه ابزارهاست. در توسعه ابزارها یکی از قسمت‌های آن دو طرفه شدن بازار است که این اتفاق فقط به اطمینان خاطر بیشتر بازار سرمایه کمک می‌کند. تنوع بخشی به ابزارهای لازم برای سلایق مختلف کمک می‌کند و در توسعه بازار ذره‌ای نباید شک کرد چون راهی است که همه کشورهای بزرگ اقتصادی رفتند و بدون شک باید همین مسیر را برویم. در توسعه ذره‌ای نباید نگران بود و همچنین درمورد نهاد ناظر حتما نظارت‌هایی باید اتفاق بیفتد یعنی همانگونه که در همه کشورهای دنیا بحث‌های نظارتی موضوعات بسیار مهمی است در کشور ما هم باید باشد، همانگونه که تا به حال بسیاری از مسائل در بازار سرمایه حل شده است. به نظر می‌رسد متولی این اتفاق به صورت خاص سازمان بورس است و باید از آنجا نشات گرفته شود ولی در سال‌های اخیر شرکت‌های تامین سرمایه، شرکت‌های سبدگردان و شرکت‌های کارگزاری هم خودشان علاقه‌مند به توسعه این ابزارها هستند و پیشنهادهای بسیار خوبی به سازمان می‌برند و سازمان با همراهی و برنامه‌ریزی مدون به توسعه ابزارها کمک خواهد کرد.
- نگین عظیمی - خبرنگار
- شماره ۵۰۷ هفته نامه اطلاعات بورس