در بازار سرمایه ابزار مشتقه به ازای سهام و کالای فعالند؛ در بازار کالا بیشتر فیوچرها و در بازار سهام آپشن‌ها؛ و به نظر می‌رسد دلیل خاصی ندارد که چرا در یکی آپشن‌ها و در دیگری فیوچرها بیشتر حجم می‌خورد فقط بحث سابقه است که در بازار ابتدا فیوچر را باز کردند و از سال 1390 با فراز و نشیب زیاد روی کار آمد و بعد زعفران، پسته و ...؛ در سهام مشتقات بامعاملات آپشن شروع شد اگرچه قبل از آن آتی شاخصی هم آورده بودند که به دلیل پیچیدگی و باگ‌هایی که داشت موفق نشد. از سال 1399 نیز ابزارهای مشتقه سهام با آپشن‌ها حجم خوردند. شرکت بورس همزمان با نمایشگاه بورس امسال از فیوچرهای تک‌سهم‌ها و صندوق‌ها رونمایی کرد که هنوز مورد استقبال بازار قرار نگرفته است ولی ابزار خوبی است که فروشنده‌های پوت آپشن از طریق موقعیت فروش گرفتن در قراردادهای فیوچر می‌توانند ریسک خود را کاملا پوشش دهند. از طرفی از لحاظ ساختار سهم ابزار استراتژی ساده‌تر از کال آپشن است به همین دلیل احتمال دارد در آینده سهام فیوچرهایی حجم بخورند که چرخه تکمیل شود. این ابزار کنار هم معنی پیدا می‌کنند یعنی وقتی آپشن دارید باید فیوچر هم داشته باشید. در معامله برای اینکه آپشن‌ها و کال آپشن‌ها فعال شوند قراردادهای فیوچر به این مساله کمک می‌کند به ویژه روی پوت آپشن‌ها و به این ترتیب پوشش ریسک بهتری انجام می‌شود.
به طور کل فلسفه وجودی مشتقات معامله ریسک است. در ابزارهای مشتقه ارزش حسابداری تولید نمی‌شود بلکه از لحاظ حسابداری بازی با جمع صفر است، ارزش اقتصادی این ابزار پوشش ریسک است و اگر بخواهیم این پوشش کامل انجام شود باید چرخه این ابزارها کامل باشد و تنها با یکسری کال آپشن نسبتا پرحجم نمی‌توان گفت بازار مشتقات پویایی داریم.
جای ابزارهایی که بتواند ریسک تغییرات نرخ بهره را پوشش دهد در بورس خالی است. در بازار سرمایه صندوق‌های درآمد ثابت نقش پررنگی دارند و حجم پول زیادی را جابه‌جا می‌کنند ولی این صندوق‌ها و فعالان بازار، ابزاری برای پوشش نرخ بهره ندارند. اگر ابزاری برای پوشش ریسک نوسانات نرخ بهره باشد قدمی رو به جلو برای توسعه بازار خواهد بود. در بورس‌های بزرگ دنیا مثل بورس یورکس که شاید بزرگترین بورس مشتقه در اروپا باشد و جزو هفت بورس مشتقه بزرگ دنیاست، فیوچرهای باندهای دولتی‌شان بسیار حجم بالایی دارد. اگر این اتفاق در بازار ایران بیفتد اتفاق خوبی است.
سرعت استفاده از ابزار مشتقه با شیب خوبی در حال رشد است. مهمترین مانع رشد مشتقات زیرساخت‌ها هستند البته نه از لحاظ دستورالعمل و قوانین بلکه زیرساخت‌های نرم افزاری. قوانین موجود جلوتر از عملکرد سازمان بورس است، علم و اشتیاق به استفاده از مشتقات نیز در بازار وجود دارد. بنابراین نرم‌افزار مانع اصلی گسترش آن است. کارگزاری‌ها نمی‌توانند ریسک مشتریان را به خوبی پوشش دهند زیرا نرم افزارها در زمینه آپشن بسیار عقب هستند و بسیاری از کارها دستی انجام می‌شود. مساله بعد اینکه نرم افزارهایی که صندوق‌ها برای محاسبات حسابداری آپشن‌ها دارند شاید حدود یک‌ماه است که مشکلشان حل شده است اما نرم افزارهای سبدگردانی از لحاظ حسابداری سهمی از مشتقه ندارند و آتی نیز به همین صورت است.
- امین فرخی - مدیر واحد مشتقات سبدگردان کاریزما
- شماره ۵۲۶ هفته نامه اطلاعات بورس