به گزارش صدای بورس، عامل اصلی تورم، کسری بودجه است؛ همه دولتها هم این اصل را به خوبی می دانند، اما چه اتفاقی می افتد که همچنان دومینوی تورم و کسری بودجه ادامه دار است؟ جواب آن بسیار ساده است و راه حل ساده تری هم دارد، حل مسائل بین المللی کشور. اما هنوز تحریم‌ها ادامه دارد و فروش نفت به راحتی امکان پذیر نیست و حالا هم با جنگ غزه و یمن و نشستن موشک ایران به زمین عراق ، پاکستان و بالعکس، سرنوشت فروش نفت ایران سختتر هم خواهد شد، و باید منتظرِ اگر نه تحریم بیشتر، حداقل ادامه تحریم های کنونی باشیم، جدای اینکه در حال حاضر به اجبار نفت را ارزان‌تر از قیمت جهانی می‌فروشیم که به این مشکلات باید خالی بودن خزانه از درآمدهای نفتی را هم اضافه کرد. همه این موارد مساوی ست با تحقق نیافتن منابع درآمدی بودجه. حالا دولت راه نگران کننده ای را در بودجه ۱۴۰۳در پیش می گیرد. وقتی زور دولت به دنیا نمی رسد بنابراین افزایش مالیات از جیبب مردم راحت ترین راه حل است، جیبی که قبلا تورم انرا خالی کرده است. بنابراین پیام بودجه ۱۴۰۳ کاملا روشن است، تحریم و تورم بیشتر، و جالب این است که در همه سالها همیشه این پیام بودجه ها بود که به تحقق نشست! در خصوص بودجه ۱۴۰۳ و اثر آن بر اقتصاد با سید محمدحسین عادلی سیاست‌مدار، اقتصاددان و دیپلمات ایرانی گفت و گویی انجام شد که آن چه در ذیل می خوانیم شرحی از این گفت و گو است:
رئیس جمهور به رئیس مجلس، در خصوص بودجه ۱۴۰۳ گفتند که در این بودجه تلاش شده تا درآمدها و هزینه ها واقعی دیده شود. اکنون سوال این است که بودجه ۱۴۰۳ چقدر با اظهارنظر رئیس جمهور مطابقت دارد؟
بودجه یکی از مهمترین سندهایی است که می تواند به بهتر شدن وضعیت اقتصادی کمک کند. البته وضعیت و ارقام بودجه ناشی از وضعیت اقتصادی کشور است، ولی می تواند کمک کننده باشد و وضعیت اقتصادی کشور را نگاه کند و یکسری از دردهای اقتصادی را تا حدودی التیام ببخشد. ولی بودجه ۱۴۰۳ نه تنها این دردها را التیام نمی بخشد بلکه آنها را افزایش می دهد.
مقدمتا می توان مطرح کرد که سند بودجه ۱۴۰۳ بسیار بد تنظیم شده است چه از نظر تبصره ها و احکام و چه از نظر شفافیت بودجه. بنابراین بودجه ای غیرشفاف تلقی می شود. مقدار زیادی از بودجه از نظر اهداف اعلام شده و احکام موجود در بودجه متناقض است؛ به طور مثال افزایش اشتغال و تولید در هدف اعلام شده، ولی احکام ضد اشتغال و ضد تولید است. دولت اعلام کرده بودجه برای کاهش تورم است، اما ارقام و احکام بودجه به گونه ای تدوین شده که افزایش تورم را دربر دارد؛ این امر در مورد رشد اقتصادی هم صادق است. رشد اقتصادی ما در سال ۱۴۰۳ با توجه به احکام بودجه، رشد کمتری خواهد داشت و رکود موجود را افزایش می دهد. در نتیجه اولین نکته درباره بودجه ۱۴۰۳ این است که بودجه به گونه ای تدوین شده که هیچ مناسبتی با وضعیت اقتصادی موجود ندارد.
در خلاصه باید بگویم بودجه ۱۴۰۳ یک بودجه ای ست برای کارهای روزمره کشور، بدون توجه به آثار و عواقب آن. دولت می خواهد معیشت مردم را تا حدودی که دستش می رسد برآورده کند، مثلا مردم امروز نان و پنیر می خواهند و فردا مرغ و تخم مرغ.
با این بودجه، کارها به صورت وصله پینه ای انجام خواهد شد. این بودجه یک وصله پینه ای است برای کارهای جاری پیش پا افتاده ای که از قضا مهم است، اما معیشت مردم با بودجه وصله پینه ای جمع‌وجور نمی شود. از نظر کارشناسی فقط باید تاسف خورد که این سند بودجه کمکی به وضعیت و شرایط موجود اقتصاد کشور نمی کند. به نظر من، عدم شفافیت در بودجه نه فقط از نظر ما که خواننده این سند هستیم، بلکه از دیدگاه خود مجریان بودجه که دولت باشد هم غیرشفاف است. یعنی دولت نمی داند وسط سال چه خواهد شد؟ دولت نمی داند اگر این درآمدها تحقق پیدا نکند چکاری باید انجام دهد؟ هیچ برنامه جایگزینی دیده نشده است.
مهمترین اعداد و ارقام بودجه سال آینده در کاهش فروش نفت، افزایش مالیات، افزایش حقوق کارمندان و بازنشستگان، افزایش مالیات بر ارزش افزوده و ارقام مهم دیگری است، نظر شما در این بخش چگونه است؟
بله در بودجه عمومی کشور اعدادی مهم وجود دارند که نگران کننده هستند. البته بودجه شرکتهای دولتی که براساس قانون تجارت، کار خود را انجام می دهند و اغلب توسط سازمانهای دولتی و حکومتی بررسی می شوند، این قسمت از بودجه در بحث ما نیست. کل بودجه سال آینده ۶۷ میلیون میلیارد ریال است که معادل ۷/۶ میلیون میلیارد تومان است که ۷/۲ میلیون میلیارد تومان آن بودجه عمومی است.
موضوع جالب بودجه منابع بودجه است، وقتی منابع بودجه غیرشفاف و غیر محکم باشد قطعا تحقق پیدا نمی کند و با کسری بودجه مواجه خواهد شد و این کسری باعث تورم بیشتر می شود و در پی آن با کاهش سرمایه گذاری مواجه خواهیم شد و رکود بیشتر و کاهش اشتغال و غیره را در پی خواهد داشت. در نتیجه از مهمترین نقص های بودجه، عدم شفافیت منابع و عدم محکم بودن عناصر تشکیل دهنده این منابع است. کل بودجه ۴۳ درصد افزایش پیدا کرده، ولی منابع مالیاتی بودجه ۵۰ درصد افزایش پیدا کرده است! یعنی در شرایط اقتصادی تورمی و رکودی که اشتغال وجود ندارد و بیکاری فراوان است، دولت مالیات را افزایش می دهد؛ این کار باعث افزایش رکود می شود و کاهش رشد و اشتغال را در پی خواهد داشت. بنابراین من نمی دانم که شرایط اقتصادی ما چه تفاوتی نسبت به گذشته کرده و چه فعالیتهای اقتصادی رونق پیدا کرده که دولت تصور می کند که مالیات را افزایش دهد؟ مالیات زمانی افزایش پیدا می کند که فعالیتهای اقتصادی افزایش پیدا کند. جالبتر این است که پیش بینی رشد اقتصادی کشور در سال ۱۴۰۳ نسبت به ۱۴۰۲ پایین تر است این پیش بینی رسمی مرکز پژوهش های مجلس است! صندوق بین المللی پول هم رشد سال ۲۰۲۳ را ۳/۸ درصد دانسته که در ۲۰۲۴ این عدد به ۳ درصد می رسد، همه از رشد کم اقتصادی صحبت می کنند چه در داخل و چه در خارج، وقتی رشد اقتصادی کم می شود، دولت چگونه مالیات ها را افزایش می دهد؟
مجلس، در بودجه به حقوق شاغلین و بازنشسته ها ایراد گرفت که با تورم متناسب سازی نشده است، نکته اول اینکه، هرگز حقوق با تورم متناسب سازی نمی شود و نکته دوم اینکه، دولت از محل افزایش ۱درصد مالیات ارزش افزوده، منابع مورد نیاز برای متناسب سازی حقوق شاغلین و بازنشسته ها را تامین کرده است، به زبان ساده اینکه دولت از کل مردم ۱درصد مالیات ارزش افزوده می گیرد و بعد همان را در قالب حقوق به شاغلین و بازنشسته ها برمی گرداند! اینکه نقض غرض است. دولت چگونه می تواند مالیات ارزش افزوده را بر کل مردم تحمیل کند و از طرف دیگر منابعی تامین می شود که به شاغلین و بازنشسته ها حقوق بدهد! وقتی مالیات ارزش افزوده افزایش می یابد قطعا آثار تورمی دارد و قدرت خرید پول را کاهش می دهد این افزایش و کاهش همدیگر را خنثی می کنند، اما تورم را افزایش می دهد. یکی از محل های تامین درآمد برای دولت این است که حقوق شاغلین و بازنشسته ها را کمتر از میزان تورم بالا می برد تا مابه التفاوت آن را به عنوان درآمد برای خود تلقی کند.
همچنین، دولت سالی ۱۵۰ هزار میلیارد تومان تعهد دارد که به سازمان تامین اجتماعی پرداخت کند، اما این رقم هیچ کجای بودجه نیامده است. تامین اجتماعی آخر هر ماه باید به بازنشستگان کارگری حقوق پرداخت کند، یعنی دولت آخر هر ماه به سازمانهای مختلف زنگ می زند تا این پول جور شود، بعد حقوقها با تاخیر پرداخت می شود. در بودجه ۱۴۰۳ به شهرداری اجازه داده شده که ۴۵ هزار میلیارد تومان اوراق مالی به فروش برساند، چگونه؟ این یعنی بودجه وصله پینه ای نافرجام.
در بودجه آمده۴۰ درصد درآمدهای نفتی به صندوق توسعه ملی داده شود. ۳درصد برای مناطق نفت خیز و ۴/۵ درصد هم برای شرکتهای ملی نفت و گاز در نظر گرفته شده و به نیروهای مسلح هم اجازه داده شد ۲ میلیارد دلار نفت برداشت کند (طبق بند ب تبصره ۴: حدود ۱۴۰۰ میلیارد تومان یا به نرخ امروز ۲/۸ میلیارد دلار در قالب نفت خام (مازاد بر سقف نفت) ، یعنی ۱۰۰ هزار میلیارد تومان. دیگر چقدر از نفت باقی می ماند؟ صادرات نفت هم به شدت کاهش پیدا کرده است. اینها هم علامت سوالی است که دولت باید پاسخگو باشد.
حسابی داریم به نام حساب ملی پیشرفت و عدالت، که بانکها باید (طبق بند الف تبصره ۲) ۱۰۰ هزار میلیارد تومان به عنوان قرض الحسنه به این حساب پرداخت کنند، از سویی مشکل بزرگی به نام ناترازی بانکها وجود دارد و از سوی دیگر با این احکام بر ناترازی بانکها اضافه می شود، دولت در هنگام بودجه ریزی باید به این مسائل مهم دقت کند. به تمام دستگاه های دولتی اجازه داده شد که تعرفه خدمات خود را متناسب سازی کنند (بند پ تبصره ۳)، یعنی دستگاه های دولتی هم با تورم و هم با هزینه های خود تعرفه خدمات را متناسب سازی می کنند. یعنی هزینه ها افزایش زیادی خواهد داشت.
در این بودجه پیش بینی شده ۳۰ میلیارد دلار از بانکهای توسعه ای خارجی قرض گرفته شود، این چقدر واقع بینانه است؟
ما در شرایطی هستیم که ۱ میلیون دلار منابع خارجی به ما نمی دهند، بعد دولت چگونه می خواهد ۳۰میلیارد دلار ( طبق بند چ تبصره ۱: سقف تسهیلات مالی خارجی برای طرح های دولتی و غیر دولتی و نیز طبق بند پ تبصره ۵: دو میلیارد یورو کمک بلا عوض از سازمانهای بین المللی برای جبران خسارتهای حوادث غیرمترقبه) از بانکهای توسعه ای دنیا وام بگیرد؟ هنوز شرایط ۶ میلیارد دلار پول ایران در نزد قطر مشخص نیست، چگونه دریافت این وام از دنیا برای دولت امکان پذیر است! وقتی می گویم منابع غیرشفاف و غیر محکم، دقیقا این موارد است. البته دریافت وام در دوره هایی که ما تحریم نبودیم امکان پذیر بود، اما نه در این زمان که در تحریم هستیم.
یکی از مطالب مهم این بودجه این است که منابع پرداختی هدفمندی یارانه ها مشخص نیست، از طرفی مرکز پژوهش های مجلس در پیش بینی ساده ای ۱۰درصد از منابع بودجه را تحقق پذیر نمی داند، نظر شما چیست؟
بله گفته شده منابع هدفمندی یارانه ها از سرجمع منابع داده شود (طبق بند الف تبصره۳ یارانه نقدی و معیشتی خانوارها از تمامی ردیف های هزینه ای بودجه تامین میشود). حالا اگر دولت سرجمع نتواند پرداخت کند چه اتفاقی رخ می دهد؟ یا دولت از کجا می داند چقدر مصرف است؟ شاید اتفاقی بیفتد و دولت مجبور شود مبالغ را افزایش یا کاهش دهد. گنگ بودن منابع هدفمندی یارانه ها رقم درشتی است و ممکن است، مشکل ایجاد کند.
مرکز پژوهش های مجلس هم پیش بینی کرده که ۱۰ درصد منابع بودجه تحقق پیدا نکند که ۱۰ درصدش می شود ۲۷۳هزار میلیارد تومان.
در بودجه سال آینده پیش بینی شده که ۳۰۵ هزار میلیارد تومان کسری وجود دارد، حالا بعلاوه ۲۷۳ هزار میلیارد تومان و ۳۷۰ هزار میلیارد تومان هم کسری هدفمندی یارانه هاست که تقریبا میتواند ۹۰۰ هزار میلیارد تومان کسری بودجه باشد، از طرف دیگر منبع درآمد این بودجه ۱۱۱۲ میلیون میلیارد ریال درآمد مالیاتی است اگر به فرض ۳۰درصد آن هم تحقق پیدا نکند، حدود هزارمیلیارد تومان کسری وجود دارد، این عدد خیلی ترسناک است.
در جمع بندی باید بگویم بودجه ۱۴۰۳ زمانی بسته می شود که ما در برابر ناترازی بانکها، ناترازی انرژی، ناترازی صندوق های بازنشستگی، ناترازی تامین اجتماعی و انواع ناترازیهای جغرافیایی از جمله آب و هوا قرار داریم. تورم هم بسیار بالا است که طبق شاخص بانک مرکزی ۵۴درصد است. می خواهم بگویم ما یک اقتصاد ناتراز داریم بعد بودجه ناتراز هم به آن اضافه شده، بودجه ای که بین ۵۰۰ هزار تا یک میلیون میلیارد تومان امکان کسری دارد. بعد به طور مدام صحبت از فقر زدایی می شود. هدف فقرزدایی در بودجه ۱۴۰۳ وجود ندارد و با تصویب این بودجه مردم بیشتر فقیر می شوند.
مینا هرمزی