به گزارش صدای بورس، به منظور مدیریت و کنترل صف خرید و فروش و تضمین نقدشوندگی برای سهامداران، فرآیندی تحت عنوان بازارگردانی تعریف می‌شود. زمانی که صف خرید بوجود می‌آید بازارگردان دست به فروش سهام می‌زند و در زمان صف برای فروش، بازارگردان اقدام به خرید می‌کند. اولین بازارگردان اختصاصی در سال ۱۹۸۷ در بورس معاملات اختیار شیکاگو رسما کار خود را آغاز کرد. چند سال پس از آن بورس‌ها تصمیم گرفتند که اطلاعات نهانی از جمله عمق کامل سفارشات بازار و اطلاعات تعدیلات و... را در اختیار بازارگردان قرار دهند که این کار موجب کاهش هزینه‌های بازارگردان می‌شد. با این حال در سال ۲۰۰۱ به دلیل سود پایین بازارگردانان حتی با در اختیار داشتن اطلاعات نهانی، پاداش‌هایی برای بازارگردانان در نظر گرفته شد. مطالعات انجام شده نشان می‌دهد که مشکل اصلی بازارهای نوظهور و در حال توسعه، نقدشوندگی و گردش مالی روزانه پایین بوده و وجود سازوکار بازارگردانی موجب کاهش در نوسان‌پذیری قیمت و هزینه‌های معاملات می‌شود. همچنین بازارگردانی به صورت جدی موجب کاهش تنش و شوک‌های هیجانی در بازار مالی می‌شود. نکته حائز اهمیت این است که هم اکنون در بورس‌های دنیا اگر شرکتی بازارگردان فعال نداشته باشد از بازار اخراج و به یک بازار با سطح پایین‌تر انتقال داده می‌شود. این نکته اهمیت موضوع بازارگردانی را به خوبی نمایش داده است.
بازارگردانی چیست؟
طبق ماده ۱۵ قانون اوراق بهادار، بازارگردان به کارگزار/معامله‌گری گفته می‌شود که با اخذ مجوز لازم با تعهد به افزایش نقدشوندگی و تنظیم عرضه و تقاضای اوراق بهادار معین و تحدید دامنه نوسان قیمت آن، به دادوستد آن اوراق می‌پردازد. چیزی که اکنون به عنوان بازارگردان می‌شناسیم و شاکله عملکردی بازارگردانان را تشکیل می‌دهد، متعادل‌سازی وضعیت معاملات سهامی است که طبق قرارداد، متعهد بازارگردانی آنها شده‌است. سود آنها نیز از محل تخفیف در کارمزد معاملاتی، عدم پرداخت مالیات در معاملات سهام، دریافت کارمزد بازارگردانی و سود ناشی از افزایش قیمت سهام حاصل می‌شود. آخرین آمار سایت فیپیران نشان می‌دهد ارزش کل صندوق‌های بازارگردانی حدود ۱۷۵۰ همت است و درحالی که شرکت‌ها شرایط سختی برای سرمایه در گردش دارند، همیشه این مبلغ را در اختیار بازارگردان‌ها قرار می‌دهند؛ یعنی حدود ۳ میلیارد دلار!
در حال حاضر ۹۶ صندوق بازارگردان در بازار سرمایه کشور در حال فعالیت هستند.
عملکرد بزرگان بازارگردانی
طبق آمار به روز شده به تاریخ ۹ بهمن‌ماه ۱۴۰۲، صندوق‌های اختصاصی بازارگردانی خلیج فارس، اختصاصی بازارگردانی ملت، اختصاصی بازارگردانی تجارت ایرانیان اعتماد، اختصاصی بازارگردانی سپهر بازار سرمایه، اختصاصی بازارگردانی آسمان زاگرس، ۵ صندوق بازارگردانی با بیشترین میزان خالص ارزش دارایی هستند.
پیشکسوت‌ها در چه جایگاهی‌اند
قدیمی‌ترین صندوقی که هم اکنون در بازار فعال است، صندوق اختصاصی بازارگردانی آرمان اندیش است که از روز ۲۲ شهریورماه سال ۱۳۹۱ فعالیت خود را آغاز کرد و بیش از یازده سال فعالیت دارد. پس از آن صندوق‌های اختصاصی بازارگردانی گنجینه سپهر صادرات، افتخار حافظ، گسترش صنعت دارو و توسعه ملی هستند که بازدهی یک‌ساله آنها منفی و یا اندک است.
جدید ترین صندوق‌های بازارگردان
۵ صندوق تازه تاسیس بازار که در سال جاری تاسیس شده‌اند، به تازگی به بازدهی‌های یک تا ۶ ماهه رسیده‌اند. دو صندوق هدف مسکن آتی و کارگزاری رفاه کارگران کمتر از ۶ ماه از تاسیسشان می‌گذرد و بازدهی‌شان منفی بوده است. همچنین صندوق‌های کارگزاری رفاه کارگران و بازار معاملات نیز بازدهی‌های منفی داشته اند و تنها صندوق بازارگردانی شهر از ابتدای تاسیس بازدهی مثبتی داشته است.
کمترین و بیشترین بازده تاریخی
طیف بازدهی ۵ صندوق برتر از ۴ هزار و ۲۷۰ درصد رشد شروع شده و تا هزار و ۹۰ درصد است. صندوق اختصاصی بازارگردانی آسمان زاگرس با اختلاف قابل توجه در صدر قرار دارد همچنین بازدهی یک‌ساله این صندوق نیز بالاتر از سایر صندوق‌هاست.
۵ صندوقی که کمترین میزان بازدهی را در طول مدت فعالیت خود داشته اند نیز از منفی ۳۸ درصد که بازدهی صندوق اختصاصی بازارگردانی ملل است شروع می‌شود.
پس از بررسی صندوق‌ها به این نکته می‌پردازیم که دستوراتی که به بازارگردان‌ها در طول ماه ابلاغ می‌شود چه تاثیراتی بر آنها و بازار سرمایه دارد. پرواضح است کنترلگری و نظارت تاثیرات مخربی بر هر بازاری دارد و به طور ویژه بازار سهام از آن آسیب‌های بسیاری دیده است.
مصائب بازارگردانی دستوری
تینا زندی، مدیر صندوق بازارگردانی کاریزما درخصوص بازارگردانی دستوری گفت: برخی سهامداران، بازارگردان‌ها را دلیل ریزش بازار سرمایه می‌دانند. قوانین و دستوراتی که روزی فروش را ممنوع می‌کند و روزی بازارگردان اختیار فروش دارد، دستکاری بازار است. بازاری که عوامل دیگری همچون مشکلات خوراک پتروشیمی‌ها و ... باعث عدم اعتماد و ورود پول جدید به آن می‌شود ارتباطی به بازارگردان ندارد. تعهدات روزانه بسیاری از نمادها به قدری کم است که بازارگردان تاثیری بر آن نمی‌تواند داشته باشد. این دست دستوراتی که گاهی اعمال می‌شود در زمانی که بازار منفی است بازارگردان ملزم به اجرای تعهد بوده و باید در صف فروش بخرد و باید توجه داشت که منابع محدود هستند، زمانی مجبور به استفاده از اعتبار شده و منابع تمام می‌شوند و مجبور به خرید در روزهای مثبت می‌شویم تا در صورت پایین آمدن بتوانیم تعهدات را ایفا کنیم.
زندی افزود: این مساله باعث می‌شود تا در چند روز مثبت فروش نکنیم از طرفی در روزهای منفی ملزم به خرید می‌شویم چرا که برای خرید هیچگاه اختیاری وجود ندارد بلکه فقط برای فروش چنین مساله‌ای عنوان می‌شود. بنابراین بازارگردان دیگر منابعی ندارد، اعتبار استفاده کرده و نمی‌تواند تعهدات خود را ایفا کند. وقتی که فروش اختیاری است باید مواقعی که بازار خیلی نزولی می‌شود هم خرید اختیاری باشد زیرا بازارگردان منابعی ندارد و باید بتواند بفروشد تا پایین‌تر بخرد. این دستورات برای بازارگردان مشکل ایجاد می‌کند. بازار سرمایه نیز از این دستکاری‌ها آسیب می‌بیند و اعتماد از بین می‌رود. وی افزود: از لحاظ قانونی این امکان وجود دارد تا بازارگردان را در شرایط حاد ملزم به خرید کنند اما مرجعی نیست که تشخیص بدهد چه شرایطی حاد است. در گذشته و در زمان ریزش‌ها که شاخص زیر ۲ میلیون رسیده بود این دستورات بیشتر بوده و اخیرا هم گاهی شاهد آن هستیم.
- محمدرضا شاهوردیلو - خبرنگار
- شماره ۵۳۰ هفته نامه اطلاعات بورس