به گزارش صدای بورس، بازار کامودیتی‌ها پس از تجربه «رکود بزرگ کالاها» در دهه‌های ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰، با آغاز هزاره سوم وارد فاز ابرچرخه شد که نتیجه آن، افزایش قیمت بسیاری از کامودیتی‌های فیزیکی (همچون مواد غذایی، نفت خام، سوخت، فلزات، مواد شیمیایی) بود.این ابرچرخه از سال ۲۰۰۰ آغاز و تا سال ۲۰۱۴ ادامه یافت. این ابرچرخه را می‌توان با رونق اقتصادی پس از جنگ جهانی دوم و دومین انقلاب صنعتی اواخر سده ۱۹ و اوایل سده ۲۰ میلادی مقایسه کرد. این رونق بازار و جهش قیمت تا حد زیادی مدیون افزایش تقاضای بازارهای نوظهور به ویژه کشورهای گروه بریکس (برزیل، روسیه، هند، چین، آفریقای جنوبی) بود. در این میان، علاوه بر نگرانی مصرف‌کنندگان بزرگ درباره تداوم عرضه‌ها در بلندمدت، افزایش تقاضای چین (که از سال ۱۹۹۲ آغاز شد) نیز تاثیر زیادی بر بازار کامودیتی‌ها داشت.
رونق بازار کامودیتی‌ها در نخستین دهه هزاره جدید به دلیل بحران مالی ۲۰۰۸ (بحران اعتبارات و بدهی در اروپا) دچار وقفه شد اما از اوایل سال ۲۰۱۰ این بازار دوباره در مسیر صعودی قرار گرفت. در اینجا به بررسی روند تاریخی تعدادی از مهمترین کامودیتی‌ها (نفت خام، طلا، مس، آلومینیوم) پرداخته‌ایم.
نفت خام
همانگونه که در نمودار مشاهده می‌شود، نفت خام سبک آمریکا هزاره جدید را با قیمت ۲۸ دلار (قیمت‌ها بر مبنای تورم تعدیل‌شده هستند) آغاز کرد. در این سال قیمت نفت خام تا ۳۴ دلار بالا رفت اما در پایان به کمتر از ۲۷ دلار رسید. با این حال، دهه ۲۰۰۰ دوره شکوفایی و جهش قیمت نفت بود، به طوری که پیش از پایان دهه، قیمت این کامودیتی تا رکورد بی‌سابقه ۱۴۰ دلار در هر بشکه افزایش پیدا کرد. این اتفاق در ژوئن ۲۰۰۸ رخ داد اما این کالا تنها طی شش ماه با سقوط بی‌سابقه‌ای مواجه شد و در آغاز سال ۲۰۰۹ به کمتر از ۴۲ دلار رسید. بحران مالی سال های ۲۰۰۷ و ۲۰۰۸ که از آمریکا و اروپا آغاز شد و به سراسر جهان گسترش یافت، عامل اصلی سقوط بازار کامودیتی‌ها بود.
از دومین ماه سال ۲۰۰۹ روند بازار دوباره صعودی شد و در سال ۲۰۱۱ قیمت نفت خام سبک آمریکا به بیش از ۱۱۳ دلار و نفت برنت به بیش از ۱۱۶ دلار رسید. انقلاب مصر در این سال و گسترش آن به کشورهای عرب خاورمیانه که با نام «بهار عربی» شناخته می‌شود، همچنین نگرانی بازارها درباره امنیت کانال سوئز، همچنین نصف شدن تولید نفت خام لیبی به دلیل خروج کارگران خارجی از عوامل اصلی این رشد در کنار افزایش تقاضا بودند. در سال ۲۰۱۱ ابرچرخه کامودیتی‌ها تحت تاثیر افزایش تقاضای بازارهای نوظهور و رشد اندک عرضه، به اوج رسید. رونق بازار نفت تا ژوئن ۲۰۱۴ ادامه یافت و قیمت‌ها به بیش از ۱۰۰ دلار در هر بشکه رسید اما از این زمان تا ابتدای سال ۲۰۱۶ در روندی نزولی گرفتار شد و قیمت هر بشکه به کمتر از ۳۴ دلار سقوط کرد. از آن زمان، نوسان‌های قیمت نفت خام ادامه یافت تا اینکه در آوریل ۲۰۲۰ با ثبت رقم ۱۸.۸۴ دلار برای هر بشکه، پایین‌ترین قیمت نفت در هزار سوم تجربه شد. همه‌گیری بیماری کرونا که به افت فعالیت‌های اقتصادی در سراسر جهان منجر شد، مهمترین دلیل این اتفاق بود. از میانه سال ۲۰۲۰ بازار نفت دوباره در مسیر صعود قرار گرفت و امروز قیمت نفت سبک آمریکا به ۷۹ دلار و نفت برنت به ۸۳ دلار رسیده است.
طلا
این فلز گرانبها از دیرباز به عنوان یک دارایی امن مورد توجه سرمایه‌گذاران بزرگ و کوچک بوده است. روند نزولی قیمت طلا از میانه دهه ۱۹۹۰ آغاز شد و این فلز هزاره جدید را با قیمت ۵۲۵ دلار در هر اونس آغاز کرد و در ادامه با کم‌کاری به سطح ۴۶۰ دلار در آوریل ۲۰۰۱ کاهش یافت. اما از این زمان، روند صعودی طلا آغاز شد به طوری که در آگوست ۲۰۱۱ توانست به رکورد بی‌سابقه ۲۵۱۶ دلار دست پیدا کند. افت ارزش پول و نوسان‌های شدید بازار سهام در دهه ۲۰۰۰ از جمله عواملی بود که موجب شد تا مردم برای حفظ ارزش دارایی‌های خود به خرید طلا روی آورند. البته خریدهای کلان بانک‌های مرکزی و نگرانی درباره کاهش عرضه نیز در این زمینه موثر بود.
از میانه ۲۰۱۱ تا اواخر ۲۰۱۵ قیمت طلا در روندی نزولی گرفتار شد و نوسان محدود آن تا اواخر سال ۲۰۱۸ ادامه یافت اما از این زمان، طلا دوباره اوج گرفت و در آگوست ۲۰۲۰ از مرز ۲۳۶۰ دلار عبور کرد. با آشکار شدن اثرات همه‌گیری کرونا و سیاست‌های انبساطی فدرال رزرو و دیگر بانک‌های مرکزی در اقتصادهای توسعه‌یافته که به افزایش عرضه و افت ارزش پول منجر شد، طلا در مسیر رشد قرار گرفت اما این وضع پایدار نبود به طوری که در اکتبر ۲۰۲۲ قیمت هر اونس طلا به سطح ۱۷۱۰ دلار کاهش یافت. از آن زمان، طلا رشدی مداوم داشته و در حال حاضر به بیش از ۲۳۴۶ دلار رسیده است. مسیر حرکت طلا را در نمودار مشاهده می‌کنید. برخی پیش‌بینی‌ها از جهش قیمت و رکوردزنی دوباره این فلز گرانبها در پایان سال ۲۰۲۴ یا اواسط سال آینده خبر می‌دهند. با توجه به حجم بالای خرید بانک‌های مرکزی و احتمال کاهش ارزش دلار، این پیش‌بینی دور از ذهن نیست.
مس
فلز سرخ که در مقام تب‌سنج اقتصاد و صنعت، جایگاه ویژه‌ای در بازار فلزات دارد و از آن با عنوان «دکتر مس» یاد می‌شود، همچون دیگر کامودیتی‌ها، هزاره سوم را با نوسان‌های بزرگ قیمت سپری کرد. روند تغییر قیمت این فلز در نمودار قابل مشاهده است. نکته مهم اینکه در سه دهه گذشته، روند نوسان قیمت مس تقریبا مشابه نوسان‌های قیمت نفت خام بوده است.
در دهه ۱۹۹۰ قیمت مس در محدوده ۲۵۰۰ دلار قرار داشت اما در مجموع با کاهش مواجه بود. در آغاز سال ۲۰۰۰ قیمت هر تن مس کمتر از ۱۸۰۰ دلار بود که تا سال ۲۰۰۲ در روندی نزولی به سطح ۱۴۲۸ دلار کاهش یافت. از این زمان، روند صعودی قیمت مس همگام با بسیاری از کامودیتی‌ها آغاز شد به طوری که میانگین قیمت این فلز در سه ماه سوم سال ۲۰۰۶ به سطح ۷۶۸۰ دلار و در سه ماه دوم ۲۰۰۸ به ۸۴۵۰ دلار در هر تن رسید. اما مس نیز از اثرات بحران مالی جهان در امان نبود و تاثیر این اتفاق در سه ماه اول سال ۲۰۰۹ با سقوط میانگین قیمت مس به سطح ۳۴۵۰ دلار در هر تن آشکار شد. با آغاز روند بهبود اقتصاد جهان و افزایش تقاضا برای انواع کامودیتی، بازار مس هم با رونق روبه‌رو شد و در سه ماه نخست سال ۲۰۱۱ میانگین قیمت هر تن مس به ۹۶۴۰ دلار صعود کرد. تا میانه دهه ۲۰۱۰ «دکتر مس» نتوانست در برابر ناملایمات ایستادگی کند و میانگین قیمت آن تا سه ماه نخست سال ۲۰۱۶ به سطح ۴۶۷۴ دلار رسید. در حال حاضر قیمت هر تن مس به بیش از ۱۰ هزار دلار رسیده است.
آلومینیوم
آلومینیوم یکی از فلزات پرمصرف جهان است. اقبال این فلز به رونق صنایعی همچون هواپیماسازی، صنایع خودروساز و صنعت برق بستگی دارد.
در دهه ۱۹۹۰ قیمت آلومینیوم در سطوح پایین قرار داشت. در آغاز هزاره جدید هر تن آلومینیوم در محدوده ۱۳۰۰ دلار نوسان می‌کرد اما پس از آغاز روند صعودی، تا میانه سال ۲۰۰۶ از مرز ۳ هزار دلار عبور کرد. پیامدهای بحران مالی دهه ۲۰۰۰ قیمت این فلز را به شدت کاهش داد به طوری که قیمت هر تن آلومینیوم در ابتدای سال ۲۰۰۹ به سطح ۱۳۵۰ دلار سقوط کرد. از آن زمان، آلومینیوم نیز همچون دیگر کامودیتی‌ها دستخوش نوسان‌های قیمتی زیادی بوده است. این فلز در مارس ۲۰۲۲ توانست به رکورد بی‌سابقه ۳۴۸۹ دلار دست پیدا کند اما امروز کمتر از ۲۶۰۰ دلار است. (به نمودار مراجعه کنید).
شاخص جهانی کامودیتی‌ها
شاخص جهانی قیمت کامودیتی‌ها، نمایه‌ای است که روند حرکت بازار کالاها و میانگین مجموع قیمت کامودیتی‌ها را نشان می‌دهد. این شاخص از ابتدای هزاره جدید در مسیر صعودی قرار گرفت و در سه ماه دوم ۲۰۰۸ به بیش از ۱۸۹ واحد رسید. پس از آن، همگام با کاهش قیمت انواع کامودیتی، میانگین این شاخص در سه ماه نخست ۲۰۰۹ به سطح ۱۰۲ واحد سقوط کرد. نوسان‌ها ادامه یافت تا اینکه در سه ماه دوم ۲۰۱۱ این شاخص دوباره به سطح ۱۸۹ واحد نزدیک شد، هرچند در ادامه با افتی چشمگیر، تا سه ماه نخست ۲۰۱۶ به کمتر از ۸۹ واحد سقوط کرد. بالاترین رقم شاخص جهانی قیمت کامودیتی‌ها، رقم بی‌سابقه ۲۳۰ واحد است که در سه ماه سوم سال ۲۰۲۲ به ثبت رسید. در حال حاضر این رقم بالای ۱۶۳ واحد قرار دارد.
- علیرضا نجفی - خبرنگار
- شماره ۵۴۱ هفته نامه اطلاعات بورس