به گزارش صدای بورس، شرکت‌های سبدگردانی که یکی از مجریان سرمایه‌گذاری غیرمستقیم در بازار سرمایه هستند، بر اساس آمار عملکرد خوبی در سال‌های اخیر از خود به‌جای گذاشتند. درمورد عملکرد کلی، تأثیرات افزایش تعداد آنها، لازمه‌های شکل‌گیری نوآوری در آن و چالش‌های این صنعت با عزت‌اله طیبی، مدیرعامل سبدگردان کاریزما به گفت‌وگو پرداختیم.
* سبدگردان‌ها به‌طوری کلی وظیفه سرمایه‌گذاری غیرمستقیم در بازار سرمایه را دارند.
بله، وظیفه سرمایه‌گذاری غیرمستقیم را برعهده دارد. درواقع اگر همه اشخاصی که مجوز سبدگردانی دارند شامل شرکت‌های سبدگردانی، تأمین سرمایه و مشاور سرمایه‌گذاری را به‌عنوان سبدگردان بشناسیم، سهم سرمایه‌گذاری غیرمستقیم که همان صندوق‌های سرمایه‌گذاری است در آمار معاملات رشد خیلی خوبی داشته و حداقل در پنج سال گذشته سهم سرمایه‌گذاری غیرمستقیم در بازار معاملات خرد از ۱۰ درصد به ۴۰ تا ۵۰ درصد از معاملات رسیده است. این آمار نشان می‌دهد که سرمایه‌گذاری غیرمستقیم بهتر شده و یکی از دلایل آن هم این بوده که ابزارهای جذابی مثل صندوق‌های اهرمی پا به عرصه گذاشته و توانستند سهمی از بازار را به خود اختصاص دهند که طبیعتاً روی معاملات هم تاثیر خوبی دارد. اگر سرمایه‌گذاری غیرمستقیم از طریق صندوق‌های سرمایه‌گذاری را ملاک قرار دهیم تا حدودی توانستند نقش خوبی را ایفا کنند. به طور کلی در حال حاضر حداقل آماری که داریم، عدد بدی نیست و توانسته تأثیرگذار باشد.
* تعداد سبدگردان‌ها چه تأثیری در شرایط این صنعت دارد؟
در هر صنعتی وقتی تعداد رقبا زیاد می‌شود، رقابتی شکل می‌گیرد؛ چون هر کدام خدمات خاصی با ویژگی‌هایی ارائه می‌دهد که در راستای همان رقابت انحصاری است. رقابت شکل‌گرفته در هر صنعتی منجر به افزایش کارایی آن صنعت می‌شود و سرمایه‌گذاران آن صنعت هم از آن جریان منتفع می‌شوند. اتفاقی که در صنعت سبدگردانی افتاده این بوده که تعداد شرکت‌های سبدگردانی زیاد شده و باعث شده تا سبدگردان‌های قدیمی‌تر بیشتر تلاش کنند و سرمایه‌گذارانی که از خدمات سبدگردانی استفاده می‌کنند با تنوع و طیف وسیعی از ابزارها مواجه هستند که باید بین آنها انتخاب کنند و این اتفاق خوبی بوده است.
* ولی افزایش تعداد سبدگردان‌ها نکات منفی هم دارد...
دقیقاً؛ این موضوع چند نکته منفی دارد. انتظار می‌رفت وقتی سازمان بورس تصمیم گرفت مجوزهای سبدگردانی را تسهیل و تعداد آنها را افزایش دهد، شاهد ورود سبدگردان‌های جدید همراه با تفکرات جدید باشیم و باعث نوآوری در این صنعت شود؛ اما این مورد را کمتر شاهد بودیم. درواقع ورود سبدگردان‌های جدید همراه با نوآوری و ابزارسازی‌های جدید نبوده که البته آن هم دلایلی دارد ولی در کل برخی از سبدگردان‌هایی که شکل می‌گیرند، برنامه خاصی ندارند که حتماً انجام شود و بیشتر دنبال ارزش این مجوز هستند تا شروع یک کار قدرتمند؛ یعنی به دنبال این هستند تا ارزشی را برای خود از قِبَل مجوز خلق کنند. درواقع این آفتی است که وجود دارد و یکی از راه‌حل‌ها این است که اگر آزادی ورود به صنعت داده می‌شود، خروج و ابطال مجوز هم طبق ضوابطی صورت بگیرد. قطعاً از سمت سبدگردان خروج به‌راحتی اتفاق نخواهد افتاد؛ ولی از سمت سازمان بورس می‌تواند این مورد به طور جد پیگیری شود تا اگر سبدگردان نتوانست شاخص‌های لازم مطابق با طرح ارائه شده را به دست بیاورد و یا تخلفاتی داشت؛ سازمان این قسمت را هم راحت‌تر انجام دهد؛ بنابراین باید آزادی داده شود تا سبدگردان‌ها هم راحت وارد این صنعت شوند و از سمت دیگر هر سبدگردانی که برنامه‌ای نداشته، آشفتگی دارد و نتوانسته نقش نهاد مالی را بازی کند، از صنعت حذف شود. این اقدام باعث می‌شود تا تنها کسانی وارد شوند که برنامه مشخص و نوآور دارند. همچنین بقیه شرکت‌ها هم هوشیار می‌شوند که در صورت عدم فعالیت مناسب امکان حذف آنها از صنعت و ابطال مجوز وجود دارد. هرچند که دیده شده سازمان بورس اقداماتی در این زمینه انجام داده است. البته که این قضیه ابطال مجوز به شرایط رکودی بازار و اتفاقات منفی در اقتصاد هم‌بستگی دارد و باید همه‌جانبه‌تر نگاه کرد.
* لازمه نوآوری در صنعت سبدگردانی را چه می‌دانید؟
برای اینکه در صنعتی نوآوری صورت بگیرد و ابزارهای جدید شکل بگیرد، لازم است تا نهادهای مالی قدرتمندی از نظر مالی داشته باشیم که برخی از درآمد خود را صرف تحقیق و توسعه کنند تا با تحقیق و توسعه بتوانند ابزارهای جدید و نوآوری‌های جدیدی را ایجاد کنند. به‌عنوان نمونه ابزار نوآوری مانند صندوق‌های اهرمی مشخص است که توانسته به بازار کمک کند، بازار خود را پیدا کند، سهم از بازار گرفته و رقابتی بین نهادها شکل بگیرد برای اینکه یک صندوق اهرمی تأسیس کنند. ابزار جدیدی بوده که توسط نهادی مثل کاریزما که بخش تحقیق و توسعه داشته پیشنهاد و انجام شده است. برای اینکه صنعت سرمایه‌گذاری غیرمستقیم که به‌واسطه سبدگردانی انجام می‌شود توسعه پیدا کند، باید ابزارها و نوآوری‌های جدید شکل بگیرد که به نظر می‌رسد این نوآوری و ابزارها باید توسط خود این صنعت پیشنهاد شود، از بعد نرم‌افزاری و سخت‌افزاری کار خود را پیش برده، از سازمان مجوز دریافت کرده و آن را پیاده کند. بازار تشنه نوآوری و ابزار موردنیاز سرمایه‌گذار است و دراین‌بین لازم است چندین ابزار جدید شکل بگیرد تا شاید یک ابزار با استقبال بالا مواجه شود.
* ارزیابی شما از چالش‌های این صنعت به چه صورت است؟
در رابطه با چالش‌های صنعت سبدگردانی به چند مورد می‌توان اشاره کرد؛ اول اینکه حضور تعداد زیاد شرکت‌های سبدگردانی یا مجوز سبدگردانی باعث شده تا سهم از بازار همه کاهش پیدا کند و حتی سهم از بازار شرکت‌های قدیمی این حوزه کاهش داشته باشد؛ بنابراین باعث می‌شود که به‌مرورزمان از بعد مالی تخصیصی صورت بگیرد و درآمدهای شرکت‌ها آن‌قدر زیاد نباشد که صرف تحقیق و توسعه کنند. همچنین وجود رقبای جدیدی که می‌خواهند به هر نحوی سهم از بازار بگیرند و حاضرند بخشی از درآمدهای خود را در قالب‌هایی به افرادی که در حوزه بازاریابی کار می‌کنند، پرداخت کنند، باعث می‌شود تا رقابتی شکل بگیرد و هم سهم از بازار کوچک‌تر شود و هم اینکه درآمدی که باید عاید سبدگردان‌ها و نهادهای مالی شود کم و کمتر می‌شود که انگیزه‌ها را در بلندمدت کاهش می‌دهد. البته در حوزه کارگزاری هم این مشکل وجود داشت که به‌صورت ابلاغیه در آمد، تخفیف کارمزدها دیده شد و تا حدودی شکل و شمایلی هم به خود گرفت و همه کارگزاری‌ها موظف شدند رعایت کنند و تخفیف‌هایی که به مشتری باز می‌گردانند در یک رنج باشد و بیشتر از آن صورت نگیرد؛ چون سود صنعت در پایان به سمت صفر حرکت می‌کند اینجا همچنین حالتی را در سرمایه‌گذاری غیرمستقیم داریم و در حال حرکت به این سمت هستیم که سود صنعت به سمت صفر تمایل پیدا می‌کند.
چالش‌های دیگر هم از بعد مقرراتی و به‌روزرسانی قوانین و مقررات است که برخی از آنها درمورد سبدگردان‌هاست. پیشنهاد این است که بخشی باید از طرف خود سازمان بورس اتفاق بیفتد؛ چون در حوزه مقررات ابلاغیه‌هایی که برای این صنعت داشتیم، نیاز است تا برخی از اینها به‌روز شود. چالش دیگر بحث‌های مالیاتی است که شرکت‌های سبدگردان با بزرگ‌تر شدن با سیستم‌های مالیاتی دارند که گاهی روی برخی از کارمزدهایی که سبدگردان‌ها دریافت می‌کنند، ممیز دنبال گرفتن مالیات مضاعف است درصورتی‌که مالیات این کارمزدها یکبار در معاملات پرداخت شده و می‌توان از طریق کانون نهادها و یا سازمان بورس مکاتباتی شود تا مالیات برای اینها صادر نشود. مورد دیگر اینکه در حوزه‌هایی مانند فرانت رانینگ و تضاد منافع در زمان خرید برای کد شخصی و صندوق‌های سرمایه‌گذاری وجود دارد. آن اینکه سبدگردان‌هایی که تعداد صندوق‌های آنها زیاد است، به طبع تعداد مدیرهای سرمایه‌گذاری آنها هم زیاد است و گاهی دیده می‌شود که اتفاقاتی می‌افتد که سازمان احتمال می‌دهد تخلف یا تضاد منافعی در معاملات بین خود کد شخصی مدیران و صندوق‌ها شکل‌گرفته باشد. مسئولیت همچنین اتفاقی و کنترل آن متوجه خود سبدگردان است درصورتی‌که سبدگردان هیچ اطلاعاتی راجع به اشخاص ندارد تا بتواند این را رصد کند که آیا تخلف و تضاد منافع یا فرانت رانینگی صورت‌گرفته یا خیر. نیاز است که اطلاعات معاملاتی مدیران سرمایه‌گذاری در اختیار سبدگردان باشد که بتواند کنترل بهتری در مورد تضاد منافع یا فرانت رانینگ انجام دهد. چالش دیگر اینکه زمانی که تعداد صندوق‌ها و پرتفوها زیاد می‌شود، اشخاص متفاوتی برای مدیریت اینها گذاشته می‌شود که بعضاً از دید سازمان و افراد بیرون شکل و شمایل اداره صندوق‌ها در سبدگردان به یک‌شکل و به‌صورت متمرکز انجام می‌شود درصورتی‌که اشخاص متفاوتی آنها را اداره می‌کنند که نیاز است که در این مورد مقررات دقیقاً رعایت شود و فرهنگ‌سازی صورت گیرد که اتفاقاً به‌خاطر شخصیت حقوقی مستقل و بیانیه سرمایه‌گذاری متفاوت هر صندوق لازم است که تصمیم‌گیری برای هر صندوق متفاوت از سایر صندوق‌ها باشد. اینها مسائلی است که علی‌رغم وجود قوانین آنها در تفسیر آن دچار مشکلاتی هستیم. درواقع یکی از خواسته‌هایی که سازمان بورس از سبدگردان‌ها دارد این است که طبق مقررات باید اطلاعات پرتفوی افرادی که ذی‌نفع هستند به‌عنوان مدیر سرمایه‌گذاری و هیأت‌مدیره را برای سرمایه‌گذار افشا کند که چه برگه سهامی را در زمان معامله برای سرمایه‌گذار برای اشخاص وابسته معامله کرده است؛ ولی درواقع هیچ دسترسی به ترید و معاملات افرادی که در این ماجرا دخیل هستند، وجود ندارد و صرفاً می‌توان خوداظهاری از افراد گرفت که شاید نادرست هم باشد؛ بنابراین باید اطلاعاتی در اختیار سبدگردان‌ها قرار داده شود تا بتوان جلوی تقلب را گرفت.
یا یکی دیگر از مسائلی که در حوزه خاص سبدگردانی با آن مواجه هستیم عدم امکان صدور کد سبدگردانی به‌صورت آنلاین مشابه صدور کد معاملاتی در کارگزاری است. لازم است که در این زمینه هم مقرراتی به‌روز و تسهیل شود که با وجود سامانه سجام دیگر برای صدور کد PRX نیازی به مراجعه حضوری نباشد.
شماره ۵۴۸ هفته نامه اطلاعات بورس