بازار سرمایه، قلب تپنده اقتصاد هر کشور است. در این بازار، انواع اوراق بهادار به عنوان ابزارهای مالی مختلف، نقش مهمی در جذب سرمایه و تأمین مالی پروژه‌ها و فعالیت‌های اقتصادی ایفا می‌کنند. اما هر یک از این اوراق، ویژگی‌ها و ریسک‌های خاص خود را دارند که سرمایه‌گذاران باید با آگاهی کامل از آن‌ها، تصمیمات سرمایه‌گذاری خود را اتخاذ کنند. در این مقاله، به بررسی انواع اوراق بهادار در بازار سرمایه و ریسک‌های مرتبط با آن‌ها می‌پردازیم.
اوراق بهادار چیست و انواع آن
اوراق بهادار اسنادی هستند که نشان‌دهنده مالکیت یا بدهی یک شرکت یا نهاد دولتی هستند و می‌توانند در بازار سرمایه خرید و فروش شوند. این اوراق، به سرمایه‌گذاران این امکان را می‌دهند تا در فعالیت‌های اقتصادی شرکت‌ها و دولت‌ها مشارکت کنند و از سود آن‌ها بهره‌مند شوند. انواع اوراق بهادار را می‌توان به سه دسته اصلی تقسیم کرد:
-
اوراق بدهی (یا اوراق با درآمد ثابت): این اوراق نشان‌دهنده بدهی یک شرکت یا دولت به سرمایه‌گذار هستند. ناشر اوراق متعهد می‌شود در سررسیدهای مشخص، بهره (سود) معینی را به سرمایه‌گذار پرداخت کند و در پایان دوره، اصل مبلغ را بازگرداند. از جمله اوراق بدهی می‌توان به اوراق قرضه، اوراق مشارکت، و گواهی سپرده اشاره کرد.
-
اوراق سهام: این اوراق نشان‌دهنده مالکیت بخشی از یک شرکت هستند. دارندگان اوراق سهام، به عنوان سهامداران شرکت شناخته می‌شوند و در سود و زیان شرکت سهیم هستند. سهام می‌تواند به دو صورت عادی و ممتاز باشد. سهام عادی به دارندگان خود حق رأی در مجامع عمومی شرکت را می‌دهد، در حالی که سهام ممتاز معمولاً دارای سود تضمین‌شده است اما حق رأی ندارد.
-
اوراق مشتقه: این اوراق بر پایه یک دارایی پایه (مانند سهام، کالا، یا ارز) ایجاد می‌شوند و ارزش آن‌ها از تغییرات قیمت دارایی پایه ناشی می‌شود. اوراق مشتقه معمولاً برای پوشش ریسک یا کسب سود از نوسانات بازار استفاده می‌شوند. از جمله اوراق مشتقه می‌توان به قراردادهای آتی، اختیار معامله، و سواپ اشاره کرد.
انواع اوراق بهادار با درآمد ثابت
همانطور که اشاره شد، اوراق با درآمد ثابت به سرمایه‌گذاران این اطمینان را می‌دهند که در فواصل زمانی مشخص، بهره (سود) معینی دریافت خواهند کرد. این اوراق به دلیل ماهیت کم‌ریسک خود، برای سرمایه‌گذارانی که به دنبال درآمد ثابت و قابل پیش‌بینی هستند، جذابیت دارند. برخی از انواع اوراق با درآمد ثابت عبارتند از:
-
اوراق قرضه دولتی: این اوراق توسط دولت‌ها برای تأمین مالی پروژه‌های خود منتشر می‌شوند و معمولاً دارای ریسک اعتباری پایینی هستند.
-
اوراق قرضه شرکتی: این اوراق توسط شرکت‌ها برای تأمین مالی فعالیت‌های خود منتشر می‌شوند و ریسک اعتباری آن‌ها بسته به وضعیت مالی شرکت متفاوت است.
-
اوراق مشارکت: این اوراق برای تأمین مالی پروژه‌های مشخص منتشر می‌شوند و سود آن‌ها به عملکرد پروژه بستگی دارد.
-
گواهی سپرده: این اوراق توسط بانک‌ها منتشر می‌شوند و به سپرده‌گذاران این امکان را می‌دهند تا با سپرده‌گذاری مبلغ مشخصی برای مدت زمان معین، سود مشخصی دریافت کنند.
ریسک‌های مرتبط با اوراق بهادار
سرمایه‌گذاری در اوراق بهادار، مانند هر سرمایه‌گذاری دیگری، با ریسک‌هایی همراه است. برخی از مهم‌ترین ریسک‌های مرتبط با اوراق بهادار عبارتند از:
-
نوسانات بازار: این ریسک به تغییرات و نوسانات قیمت اوراق بهادار در بازار اشاره دارد. عوامل متعددی نظیر شرایط اقتصادی، تحولات سیاسی، و حتی جو روانی حاکم بر بازار می‌توانند بر قیمت اوراق بهادار تأثیر بگذارند و سرمایه‌گذاران را با زیان مواجه کنند.
-
ریسک نکول: این ریسک به احتمال عدم توانایی ناشر اوراق (شرکت یا دولت) در پرداخت بهره یا بازپرداخت اصل مبلغ در سررسید اشاره دارد. این ریسک به ویژه در مورد اوراق قرضه شرکتی اهمیت دارد، زیرا وضعیت مالی شرکت‌ها می‌تواند تغییر کند و توانایی آن‌ها در ایفای تعهدات خود را تحت تأثیر قرار دهد.
-
ریسک نقدشوندگی: این ریسک به احتمال عدم توانایی سرمایه‌گذار در فروش اوراق بهادار خود در زمان مورد نیاز و با قیمت مناسب اشاره دارد. این ریسک به ویژه در بازارهای کم‌عمق یا در شرایط بحرانی بازار اهمیت پیدا می‌کند، زیرا ممکن است خریداران کمی برای اوراق بهادار وجود داشته باشد یا قیمت‌ها به شدت کاهش یابد.
-
حساسیت به نرخ بهره: این ریسک به تأثیر تغییرات نرخ بهره در بازار بر ارزش اوراق بهادار اشاره دارد. افزایش نرخ بهره می‌تواند منجر به کاهش قیمت اوراق بهادار با درآمد ثابت شود، زیرا سرمایه‌گذاران به دنبال اوراق با نرخ بهره بالاتر خواهند بود. این ریسک به ویژه برای سرمایه‌گذارانی که قصد دارند اوراق خود را قبل از سررسید بفروشند اهمیت دارد.