مقایسه بازارگردانی سهام، اوراق بدهی و صندوق‌های قابل معامله (ETF) در بورس ایران با سایر بورس‌های دنیا می‌تواند نکات کلیدی و تفاوت‌های ساختاری و اجرایی بازارها را نشان دهد.
در بورس ایران بازارگردان‌ها به‌طور معمول تعهد به حفظ نوسانات محدود و ارائه حداقل حجم معاملات دارند. آنها در بازارهای پرنوسان برای کاهش دامنه نوسانات و افزایش نقدشوندگی سهام عمل می‌کنند البته چالش‌هایی همچون کمبود نقدینگی و حمایت ناکافی از بازارگردان‌ها وجود دارد که عملکرد آنها را محدود می‌کند.
درسایر بورس‌های دنیا مثل آمریکا و اروپا و در بازارهای بزرگ‌تر، بازارگردان‌ها معمولاً شرکت‌های بزرگ مالی یا صندوق‌های تخصصی هستند که با حجم بالای نقدینگی و تکنولوژی‌های پیشرفته‌تر فعالیت می‌کنند. سیستم بازار دو طرفه (bid-ask spread) به صورت مؤثرتری اجرا می‌شود.
در این سیستم، بازارگردان‌ها با خرید و فروش مستمر در دو سوی بازار، قیمت‌ها را تثبیت می‌کنند. مشوق‌های مالی به بازارگردان‌ها برای تأمین نقدینگی و بهبود عملکردشان در بازارهای بین‌المللی بیشتر است و فضای رقابتی قوی‌تری وجود دارد.
در بازار اوراق بدهی و در بورس ایران نیز بازارگردان‌ها وظیفه دارند اوراق را با اختلاف قیمت محدود خرید و فروش کنند و نقدشوندگی اوراق بدهی را تضمین کنند. در این بین محدودیت‌هایی همچون نبود بازار عمیق برای اوراق بدهی و نقدشوندگی کافی از چالش‌های اصلی این بخش است. اوراق بدهی به صورت گسترده توسط افراد و نهادهای معدود خرید و فروش می‌شود.
در سایر بورس‌های دنیا و در بازارهای بین‌المللی، بازار بدهی‌ها بسیار عمیق‌تر است و به دلیل حجم بالای معاملات و حضور سرمایه‌گذاران نهادی، نقدشوندگی به‌طور خودکار تضمین می‌شود. پلتفرم‌های پیشرفته و الگوریتم‌های معاملاتی برای تضمین نقدشوندگی اوراق و کاهش نوسانات استفاده می‌شوند. قوانین و نظارت‌های سختگیرانه‌تری وجود دارد که باعث می‌شود بازارهای اوراق بدهی از شفافیت و نقدشوندگی بالاتری برخوردار باشند.
بخش دیگر بازارگردانی صندوق‌های قابل معامله (ETF) است که در بورس ایران، TF ها به دلیل نوپا بودن و حضور محدود نهادهای بازارگردانی با مشکلاتی نظیر کمبود نقدشوندگی و نوسانات بالای قیمت مواجه‌اند. بازارگردانی ETF ها همچنان از عملکرد مشابه سهام برخوردار است و به‌طور پیوسته بهبود نیافته است. همچنین، تعداد محدود ETF ها و سرمایه‌گذاری‌های کوچک باعث شده که این ابزار مالی هنوز نتواند به شکل وسیعی رشد کند. در مقابل و در بازارهای پیشرفته، ETF ها به‌طور معمول توسط بازارگردان‌های بزرگ و پرقدرت پشتیبانی می‌شوند. نقدشوندگی بالای این صندوق‌ها تضمین می‌شود زیرا تعداد بیشتری از نهادهای مالی در بازار آنها فعالند.
تنوع در دارایی‌های ETF در این بازارها بسیار بیشتر است و صندوق‌های متنوعی وجود دارند که از سهام، اوراق بدهی، کالاها و حتی ارزهای دیجیتال پشتیبانی می‌کنند. پلتفرم‌های دیجیتال و الگوریتم‌های معاملات هوشمند برای اجرای معاملات ETF ها استفاده می‌شود که باعث کاهش کارمزدهای معاملاتی و نوسانات قیمتی می‌شود.
در این بین توجه به چالش‌های کلیدی ایران نسبت به سایر بازارها ضروری است. در ایران به دلیل محدودیت‌های مالی و حضور سرمایه‌گذاران محدود، نقدشوندگی کافی در بسیاری از ابزارهای مالی وجود ندارد همچنین پلتفرم‌های معاملاتی و فناوری‌های مورد استفاده در ایران نسبت به بازارهای بین‌المللی ساده‌تر و کمتر پیشرفته هستند. و البته در مقایسه با سایر کشورها، تنوع ابزارهای مالی در ایران پایین‌تر است و بسیاری از ابزارهای نوین مالی مثل ETF های متنوع یا اوراق بدهی پیچیده‌تر کمتر توسعه یافته است.
راه‌حل بهبود بازارگردانی در ایران را البته در تقویت زیرساخت‌های مالی و فناوری می‌توان پیدا کرد؛ بهره‌گیری از پلتفرم‌های پیشرفته‌تر برای معاملات و استفاده از الگوریتم‌های هوشمند می‌تواند به بهبود نقدشوندگی کمک کند. همچنین افزایش رقابت میان بازارگردان‌ها و ایجاد فضای رقابتی بیشتر با جذب نهادهای جدید بازارگردان و ایجاد انگیزه‌های مالی برای بهبود عملکرد دومین رویکردپیشنهادی می‌تواند باشد.
از سوی دیگر افزایش شفافیت و اطلاعات بازار با ارائه اطلاعات دقیق‌تر و شفاف‌تر به بازارگردان‌ها و سرمایه‌گذاران باعث بهبود تصمیم‌گیری و کاهش نوسانات خواهد شد. آنچه در این بین مسلم به نظر می‌رسد اینکه بازارگردانی در ایران نسبت به سایر بورس‌های دنیا بهبودهایی را نیاز دارد، به ویژه در حوزه فناوری، نقدینگی و رقابت که می‌تواند با توسعه زیرساخت‌های مالی و ارتقای قوانین نظارتی به دست آید.
- مونا حاجی علی اصغر - کارشناس بازارسرمایه
-
شماره ۵۶۳ هفته نامه اطلاعات بورس