به گزارش صدای بورس، شرکت‌ها وقتی می‌خواهند سرمایه جدیدی از عموم مردم دریافت کنند اول این فرصت را در اختیار سهامداران خودشان می‌گذارند و اوراقی منتشر می‌کنند به اسم حق تقدم.
آنها گواهی حق تقدم را به آدرس شما می‌فرستند و شما می‌توانید اعلام کنید که می‌خواهید با پرداخت ارزش اسمی آن که معمولا ۱۰۰۰ ریال می‌باشد از حق تقدم خود استفاده کنید. یعنی شما به دیگران مقدم هستید و می‌توانید زودتر از سایر جامعه تصمیم بگیرید که می‌خواهید در این شرکت سهام جدید داشته باشید یا خیر.
اگر تصمیم گرفتید از حق تقدمتان استفاده کنید بنابراین بعد از طی پروسه اداری شما بابت هر حق تقدم ۱۰۰۰ ریال می‌پردازید و مالک یک عدد سهام جدید در شرکت می‌شوید. اگر مایل نبودید که این کار را انجام دهید می‌توانید حق تقدمتان را در بورس بفروشید. معمولا یک بازه زمانی ۲ ماهه را برای این منظور در نظر می‌گیرند و شما می‌توانید حق تقدم را به فروش برسانید. معمولا قیمت حق تقدم برابر است با قیمت سهام منهای ارزش اسمی. یعنی قیمت روز سهام منهای همان ۱۰۰۰ ریال .
اگر شما حق تقدمتان را استفاده کنید و آن را تبدیل به سهام کنید، نسبت سهام شما از کل سهام شرکت تغییری نمی‌کند. مثلا اگر شما شرکت سرمایه گذاری هستید که مالک ۱۰% یک شرکت بورسی هستید، اگر از حق تقدمتان استفاده کنید همچنان مالک همان ۱۰% خواهید بود.
وقتی شرکتی اعلام می‌کند که می‌خواهد از محل آورده نقدی افزایش سرمایه انجام دهد و حق تقدم منتشر می‌کند، باید ببینید این سرمایه را می‌خواهد صرف چه کاری بکند و این کار چه تاثیری در روند شرکت دارد. آیا می‌خواهد بدهی هایش را بپردازد؟ آیا می‌خواهد خط تولید جدیدی راه بیندازد؟ بسته به اینکه بازار چقدر پتانسیل رشد در این شرکت می‌بیند، قیمت سهام شرکت و حق تقدمش می‌تواند رشد داشته باشد.
تعریف حق تقدم با مثال
برای توضیح بهتر حق تقدم به زبان ساده از یک مثال استفاده می‌کنیم. فرض کنید شما سهامدار شرکت الف هستید و تعداد سهامتان از این شرکت هم معادل ۵۰۰۰ سهم است. اگر افزایش سرمایه (از طریق آورده نقدی) این شرکت به میزان ۱۰۰ درصد تصویب شود، در پرتفوی شما ۵۰۰۰ سهم دیگر به نام حق تقدم اضافه می‌شود.
حق تقدم به چه کسانی اختصاص داده می‌شود؟
حق تقدم به کسانی اختصاص داده می‌شود که در زمان توقف نماد به علت افزایش سرمایه، سهامدار شرکت بوده‌اند.
عوامل تعیین کننده تعداد حق تقدم سهام چیست؟
تعداد سهام شما از شرکت و درصد افزایش سرمایه دو عاملی هستند که تعداد حق تقدم دریافتی شما را مشخص می‌کنند. برای مثال فرض کنید مالکیت شما از شرکت ب، به اندازه ۱۰۰ سهم است.
در نهایت می‌توان گفت برای محاسبه تعداد حق تقدم خرید سهام باید درصد افزایش سرمایه را در نظر بگیرید.
فرمول محاسبه تعداد حق تقدم سهام چیست؟
محاسبه تعداد حق تقدم خرید سهام کار ساده‌ای است. کافی است از فرمول زیر استفاده کنید.
درصد افزایش سرمایه ضربدر تعداد سهام = تعداد حق تقدم
اگر ارزش اسمی حق تقدم را بپردازید، پس از مدتی این حق تقدم ها به سهام تبدیل شده و در نتیجه درصد مالکیت شما از شرکت ب حفظ می‌شود. اما ارزش اسمی حق تقدم چیست و چرا و چگونه با تخصیص حق تقدم، درصد مالکیت سهامدار از شرکت حفظ می‌شود؟
ارزش اسمی حق تقدم سهام چیست؟
همان طور که قبلا هم گفتیم ارزش اسمی حق تقدم معادل ۱۰۰ تومان است. بنابراین اگر شرکت به شما ۱۰۰۰ حق تقدم بدهد، برای خرید آنها باید صد هزار تومان پرداخت کنید.
رابطه درصد مالکیت و حق تقدم سهام چیست؟
برای این که رابطه حق تقدم سهام و درصد مالکیت را به زبان ساده توضیح دهیم از یک مثال استفاده می‌کنیم. فرض کنید تعداد کل سهام شرکت ج، یک میلیارد است. زمانی که این شرکت به اندازه ۱۰۰% افزایش سرمایه بدهد، با انتشار حق تقدم، تعداد سهام خود را به دو میلیارد می‌رساند. بنابراین اگر سهامداری بخواهد درصد مالکیت خود از شرکت را حفظ کند باید مبلغ مربوط به ارزش اسمی حق تقدم سهام را پرداخت کند. احتمالا تا الان متوجه شده‌اید که شرکت با استفاده از انتشار حق تقدم و دریافت مبلغ ارزش اسمی آنها، سرمایه مورد نیاز خود برای انجام طرح‌های جدید، پرداخت بدهی و... را فراهم می‌کند. به همین دلیل هم هست که به این نوع افزایش سرمایه که در آن از حق تقدم خرید سهام استفاده می‌شود، افزایش سرمایه از طریق آورده نقدی گفته می‌شود.
نماد حق تقدم سهام در بورس چیست؟
همان طور که هر شرکت بورسی یک نماد مشخص در بازار دارد، حق تقدم خرید سهام همان شرکت هم یک نام مشخص دارد. در واقع، نماد حق تقدم با افزودن حرف «ح» در انتهای نام نماد ساخته می‌شود. برای مثال نماد بانک تجارت در بورس، «وتجارت» و نماد حق تقدم آن «وتجارتح» است.
روش‌های مختلف استفاده از حق تقدم سهام چیست؟
به هنگام اختصاص حق تقدم به سهامداران، مقدار آن در پرتفوی آنها یا سبد دارایی‌شان مشخص می‌شود. حال سهامداران باید برای پرداخت مبلغ اسمی یا فروش حق تقدم تصمیم بگیرند. البته برخی از سهامداران در مهلت مقرری (۶۰ روز) که برای پرداخت ارزش اسمی حق تقدم در نظر گرفته شده هیچ کاری انجام نمی‌دهند. در ادامه هر سه حالت را بررسی می‌کنیم.
۱- پرداخت مبلغ ارزش اسمی
اگر سهامداران مبلغ مربوط به ارزش اسمی حق تقدم را در مهلت مقرر به حساب شرکت واریز کنند، حق تقدم آنها پس از مدتی به سهام تبدیل می‌شود.
چطور مبلغ ارزش اسمی حق تقدم را پرداخت کنیم؟
نحوه استفاده از حق تقدم بدین شکل است که پس از تصویب افزایش سرمایه از محل آورده نقدی در مجمع، سهامداران باید گواهی حق تقدم سهام را پُر کرده و به همراه فیش واریز وجه برای شرکت ارسال کنند. در ادامه جزئیات این مراحل را توضیح می‌دهیم.
۱- سهامداران برای دریافت گواهی حق تقدم سهام باید به سایت شرکت مراجعه کرده و از قسمت امور سهامداران، این گواهی را دریافت کنند. در این گواهی اطلاعاتی مثل مبلغ قابل پرداخت برای خرید حق تقدم سهام، نحوه پرداخت، مهلت پرداخت و... ذکر شده است. نکته مهم اینجاست که اگر سهامدار به شرکت طلبکار باشد، طلب او از جمع مبلغ قابل پرداخت برای حق تقدم کم می‌شود. فرض کنید سهامداری سود نقدی شرکت را هنوز دریافت نکرده است. در چنین حالتی، شرکت مبلغ سود نقدی را از مبلغ ارزش اسمی حق تقدم، کم می‌کند.
۲- جزئیات مربوط به نحوه پرداخت مبلغ اسمی حق تقدم در سایت کدال هم منتشر می‌شود. وارد سایت کدال شده و در قسمت فیلتر جستجو، نام نماد را انتخاب کرده و بعد از آن، اطلاعیه‌های مربوط به افزایش سرمایه را پیدا کنید. در نهایت با استفاده از اطلاعیه «مهلت استفاده از حق تقدم خرید سهام» و مطالعه پیوست‌های آن، می‌توانید از جزئیات پرداخت مبلغ حق تقدم مطلع شوید.
در ادامه، اطلاعیه مشخص شده در شکل بالا و دو پیوست مربوط به آن را بررسی می‌کنیم. تصویر زیر اطلاعیه مهلت استفاده از حق تقدم خرید سهام را در نماد «قرن» نشان می‌دهد. در این اطلاعیه، نام بانک، شماره حساب و مهلت معین برای پرداخت مبلغ اسمی حق تقدم آورده شده است.
تصویر زیر یکی از پیوست‌های همان اطلاعیه است که نحوه شرکت در پذیره نویسی، جزئیات و روش‌های بیشتری برای پرداخت ارزش اسمی حق تقدم در آن توضیح داده شده است.
تصویر زیر، پیوست دوم همان اطلاعیه در نماد «قرن» است که به آن آگهی پذیره نویسی افزایش سرمایه گفته می‌شود. مطالعه این قسمت هم جزئیات بیشتری در مورد نحوه خرید و فروش حق تقدم و استفاده از آن در اختیار شما قرار می‌دهد.
آیا پرداخت مبلغ اسمی حق تقدم فقط از طریق بانک صورت می‌گیرد؟
نحوه پرداخت مبلغ اسمی حق تقدم با توجه به سیاست هر شرکتی متفاوت است. برای اطلاع دقیق از روش‌های پرداخت باید به اطلاعیه کدال در این مورد (که در قسمت قبلی توضیح دادیم) و پیوست‌های مربوط به آن مراجعه کنید.
مراحل تبدیل حق تقدم به سهام چقدر طول می کشد؟
زمان مشخصی برای تبدیل حق تقدم به سهام وجود ندارد. در واقع مراحل قانونی تبدیل حق تقدم به سهام ممکن است چندین ماه طول بکشد. در نهایت با ثبت آگهی افزایش سرمایه شرکت در سایت کدال، حق تقدم به سهام تبدیل می‌شود.
۲- فروش حق تقدم
پس از اختصاص حق تقدم، سهامدارانی که دوست ندارند در افزایش سرمایه شرکت نقشی داشته باشند، می‌توانند در صورت دلخواه، حق تقدم را در مهلت ۶۰ روزه‌ای که برای معاملات حق تقدم تعیین شده، به فروش برسانند. در برخی از موارد این مهلت ۶۰ روزه تمدید می‌شود.
دامنه نوسان برای خرید و فروش حق تقدم چقدر است؟
-
دامنه نوسان حق تقدم سهام در بورس، دو برابر دامنه نوسان سهام شرکت است.
-
دامنه نوسان حق تقدم سهام در فرابورس، با دامنه نوسان سهام شرکت برابر است.
آیا خرید و فروش حق تقدم در این مرحله محدودیتی دارد؟
در این مرحله، محدودیتی از لحاظ تعداد معامله وجود ندارد و افراد می‌توانند چندین بار حق تقدم را خرید و فروش کنند.
ارزش حق تقدم در این مرحله چقدر است؟
با تصویب افزایش سرمایه از طریق آورده نقدی، قیمت سهام اصلی در بازار کاهش پیدا می‌کند. برای اطلاع از فرمول قیمت جدید هر سهم در این حالت از مقاله افزایش سرمایه استفاده کنید. با کم کردن مبلغ ۱۰۰ تومان (ارزش اسمی حق تقدم) از قیمت جدید هر سهم، ارزش حق تقدم به هنگام خرید و فروش در این مرحله مشخص می‌شود.
فرض کنید قیمت سهمی ۱۰۰۰ تومان است. بعد از تصویب افزایش سرمایه ۲۰۰ درصدی از طریق آورده نقدی، قیمت جدید هر سهم با توجه به فرمول آن، معادل ۴۰۰ تومان خواهد بود. اگر مبلغ اسمی را از آن کم کنیم به ارزش حق تقدم به هنگام فروش که معادل ۳۰۰ تومان است، می‌رسیم.
فروش حق تقدم در چه صورتی سودآور است؟
اگر قیمت حق تقدم در این مرحله، کمتر از قیمت پایانی سهم باشد، خرید آن با سود همراه خواهد بود. فرض کنید قیمت حق تقدم ۵۰۰ تومان اما قیمت جدید هر سهم، ۱۰۰۰ تومان باشد. شما با خرید حق تقدم ۵۰۰ تومانی و با اضافه کردن ۱۰۰ تومان ارزش اسمی به آن، به ازای هر سهم ۴۰۰ تومان سود می‌کنید.
۳- عدم پرداخت ارزش اسمی یا فروش حق تقدم
برخی از سهامداران در مهلت مقرر، نه ارزش اسمی حق تقدم را پرداخت می‌کنند و نه آن را به فروش می‌رسانند. در چنین حالتی پس از پایان مهلت مقرر و متوقف شدن نماد حق تقدم شرکت، تعداد حق تقدم‌هایی که ارزش اسمی آنها پرداخت نشده، مشخص می‌شود. سپس خودِ شرکت آنها را در مرحله پذیره نویسی عمومی به فروش می‌رساند و مبلغ حاصل از آن را پس از کسر هزینه و کارمزد فروش، به حساب سهامداران واریز می‌کند.
چطور می‌توان از جزئیات مرحله پذیره نویسی عمومی پس از اتمام مهلت استفاده از حق تقدم مطلع شد؟
برای اطلاع از جزئیات پذیره نویسی عمومی می‌توانید به سایت کدال مراجعه کرده و فیلترهای جستجو را مطابق موارد زیر انتخاب کنید.
-
نام: نام نماد
-
گروه اطلاعیه: افزایش سرمایه
-
نوع اطلاعیه: اعلامیه پذیره نویسی عمومی
برای مثال می‌توانید در شکل زیر، آگهی پذیره نویسی مربوط به حق تقدم نماد «قرن» را ببینید.
خرید حق تقدم در مرحله پذیره نویسی عمومی، با چه قیمتی انجام می‌شود؟
به هنگام خرید حق تقدم های استفاده نشده در مرحله پذیره نویسی عمومی، علاوه بر قیمتی که برای حق تقدم مشخص می‌شود، خریداران باید مبلغ ارزشی (۱۰۰ تومان) مربوط به هر سهم را بپردازند. با خرید حق تقدم در این مرحله، هر دو مبلغ به صورت خودکار از حساب خریدار کم می‌شود. پس از اتمام مرحله پذیره نویسی، اطلاعیه مربوط به «نتایج حاصل از فروش حق تقدم های استفاده نشده» در سایت کدال منتشر می‌شود. در تصویر زیر، این اطلاعیه در نماد «قرن» نشان داده شده است.
آیا امکان فروش حق تقدم پس از مرحله پذیره نویسی عمومی وجود دارد؟
خیر. خریداران در این مرحله نمی‌توانند حق تقدم خود را بفروشند. بنابراین آنها باید منتظر تبدیل شدن حق تقدم به سهم باشند.
نحوه پرداخت مبلغ حاصل از فروش حق تقدم استفاده نشده به سهامدارانی که ارزش اسمی را پرداخت نکرده و در مهلت مقرر هم حق تقدم خود را نفروخته اند، چگونه است؟
پس از اتمام پذیره نویسی عمومی و حراج حق تقدم‌های استفاده نشده، شرکت اطلاعیه مربوط به نحوه پرداخت این حق تقدم‌ها را منتشر می‌کند. این اطلاعیه را می‌توانید در سایت کدال پیدا کنید. برای مثال در تصویر زیر اطلاعیه مربوط به نحوه پرداخت حق تقدم‌های استفاده نشده در نماد «حکشتی» آورده شده است.
در این اطلاعیه، محل دریافت وجه حاصل از فروش حق تقدم ها، تاریخ و مدارک مورد نیاز برای سهامداران حقیقی و حقوقی به طور جداگانه آورده شده است.
مزایا و معایب حق تقدم
حق تقدم سهام در بورس مزایا و معایبی برای سرمایه گذار و شرکت ناشر دارد که در ادامه به آنها اشاره می‌کنیم.
مزایای حق تقدم
-
حق تقدم یک منبع تامین مالی برای شرکت‌ها در بازار سرمایه است.
-
صدور حق تقدم با کاهش قیمت خود سهم همراه است بنابراین سهامدارانی که از حق تقدم استفاده می‌کنند، متضرر نمی‌شوند.
-
سهامداران می‌توانند با استفاده از اولویتِ مالکیت در شرکت که با حق تقدم ایجاد شده، سهام شرکت را به قیمت ارزانی بخرند.
همان طور که گفتیم نوع برخورد سهامداران نسبت به حق تقدم متفاوت است؛ برخی آن را به ارزش اسمی می‌خرند؛ برخی در همین مدت می‌فروشند و برخی هم منتظر فروش حق تقدم‌های استفاده نشده توسط شرکت می‌مانند. از همین جا می‌توان نتیجه گرفت که همیشه خرید حق تقدم به سود سرمایه گذار نیست.
معایب حق تقدم
-
فرآیند تبدیل حق تقدم به سهام طولانی است.
-
برخی مواقع انتشار حق تقدم باعث می‌شود تا سهامداران نسبت به عملکرد مالی و سلامت اقتصادی شرکت دچار شک و تردید شوند و به همین دلیل قیمت سهام بعد از بازگشایی دچار ریزش می‌شود.