در حال حاضر یکی از مهم‌ترین مشکلات و چالش‌های بازارهای مالی کشور ناترازی‌های موجود در بخش‌های مختلف اقتصادی است که بیش‌تر در حوزه انرژی و منابع طبیعی، به ویژه بخش گاز، برق و آب دیده می‌شود. درحالی که در سال‌های گذشته، ابزارهایی همانند اوراق برای صرفه‌جویی در مصرف انرژی طراحی شده‌اند، به نظر می‌رسد هنوز ظرفیت‌های زیادی برای توسعه و گسترش این نوع اوراق در سایر بخش‌ها وجود دارد.
به عنوان مثال اوراق صرفه‌جویی گازی که طراحی شده‌اند، می‌تواند به عنوان مدلی برای صرفه‌جویی در مصرف آب و برق نیز در نظر گرفته شود. این نوع اوراق می‌تواند در راستای تشویق خانوارها به صرفه‌جویی بیش‌تر در مصرف انرژی و منابع طبیعی (به ویژه در شرایطی که قیمت‌ها به دلیل ناترازی‌ها افزایش می‌یابد) منجر شود. با توجه اینکه بخش عمده‌ای از ناترازی‌ها در مصرف انرژی در سطح خُرد و خانوارها رُخ می‌دهد، طرح‌های این چنینی می‌تواند به کاهش ناترازی‌ها کمک کند. به عنوان مثال، اگر مردم بتوانند از طریق اوراق صرفه‌جویی درصدی از تفاوت قیمتی که بابت صرفه‌جویی در مصرف انرژی به دست می‌آید را دریافت کنند، این مسئله می‌تواند به افزایش تمایل مردم برای صرفه‌جویی در مصرف منابع کمک کند. در این شرایط خانوارها تشویق می‌شوند در برابر افزایش قیمت‌های انرژی (به جای اینکه احساس کنند این تغییرات هزینه‌بر است) از مزایای اقتصادی آن بهره‌مند شوند. این طرح‌ها می‌تواند مشابه الگوی یارانه‌های نقدی و غیرمستقیم طراحی شود اما به جای تخصیص مستقیم منابع به مردم، با ایجاد بازار رقابتی برای خرید و فروش اوراق و تخصیص منابع به شکل بهینه، همراه باشد.
با این حال یکی از چالش‌هایی که در مسیر این گونه طرح‌ها وجود دارد، بحث فقهی و شرعی آن‌هاست. برای مثال، اوراق مبتنی بر نرخ بهره که در بازارهای جهانی کاربرد فراوان دارند، در ایران به دلیل مسائل شرعی و مخالفت‌های کمیته فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار، نتواسته‌اند به صورت گسترده بازار ایران عملیاتی شوند. اوراق با درآمد ثابت که در بسیاری از کشورها برای تامین منابع مالی مورد استفاده قرار می‌گیرد، به دلیل اینکه معمولاً با نرخ بهره همراه هستند، در ایران به دلیل مشکلات شرعی نمی‌تواند به صورت گسترده عرضه شوند. بنابراین طراحی اوراق بهادار قابل تبدیل که امکان تبدیل به سهام شرکت‌ها را فراهم می‌کند، می‌تواند راه‌حل مناسبی برای این مشکل باشد. این نوع اوراق که در بسیاری از بازارهای جهانی کاربرد دارد، می‌تواند به صورت شرعی در ایران هم طراحی شود و برای سرمایه‌گذاران جذاب باشد. علاوه بر این، اوراق مشتقه نیز در حال حاضر در بازار ایران بهبود یافته و ابزارهای جدیدی برای خرید و فروش کالاهای دیگر در نظر گرفته شده است. این اوراق می‌تواند روی کالاهایی که قابلیت استاندارد شدن دارند، همانند محصول‌های کشاورزی، نفت و گاز، و سایر کالاهای مشابه ایجاد شود.
-
مهدی علی اکبری - مدیر تحلیل سبدگردان آسمان
-
شماره ۵۸۳ هفته نامه اطلاعات بورس