در واقع بازار مشتقه یک بازار جدید در بورس کالا به حساب می‌آید که آپشن‌های به‌روز دارد و بر اساس بازارهای روز دنیا طراحی گشته است. به‌صورت کلی این بازار بر اساس یک دارایی پایه که جزو کالاهای اساسی است، طراحی گشته است و عرضه و تقاضا در این بازار، نقش زیادی در کشف قیمت اوراق مشتقه ندارد.
بازار مشتقه چیست؟
به‌طورکلی، بورس کالای ایران، شامل چهار زیر مجموعه به نام بازار فیزیکی، بازار مشتقه، بازار مالی و فرعی است. معمولا در بازار فیزیکی، با توجه به نام آن، کالاهای اساسی مانند محصولات پتروشیمی، فلزات اساسی و محصولات پالایشگاهی به‌صورت فیزیکی معامله می‌شوند. در کنار این معاملات، بازار جدیدی به نام بازار مشتقه نیز وارد این عرصه بورس کالا گشته و علاقه‌مندان زیادی را نیز به خود جلب کرده است.
بازار مشتقه، در واقع بازار مدرنی است که بر این اساس، خریدار و فروشنده، با توجه به قیمت توافقی کالای مورد نظر خود را پیش خرید یا پیش فروش می‌کنند. همچنین در زمان حال کالایی نقل و انتقال پیدا نمی‌کند و زمان تحویل آن در آینده است. در این بازار، اوراق مشتقه مانند قراردادهای آتی و اختیار معامله خرید و فروش، مورد معامله قرار می‌گیرند. این اوراق در ابتدا تنها بر روی دارایی پایه زعفران، خرید و فروش می‌شد اما با گذشت زمان، کالاهایی مانند زیره و پسته نیز وارد بورس کالا و بازار مشتقه شدند.
یکی از مهم‌ترین جذابیت‌های معاملات مشتقه، دو طرفه بودن آن‌هاست. بر همین اساس معاملات به صورت اهرمی عمل می‌کنند و می‌توانید بیش از سرمایه خود سود کنید یا اینکه به‌صورت کلی تمام سرمایه خود را از دست دهید. علاوه بر این، دو طرف خریدار و فروشنده می‌توانند پیش از پایان قرارداد، از معامله خارج شوند و زیان یا سود خود را شناسایی کنند.
انواع اوراق مشتقه
به‌صورت کلی، با توجه به آنچه گفته شد، اوراق مشتقه به دو صورت قرار دادهای آتی و قرارداد اختیار معامله خرید و فروش وجود دارند و تمامی کالاها یا دارایی‌های پایه بر اساس همین دو نوع اوراق مشتقه، معامله می‌شوند.
• قراردادهای آتی (Future Contract)
در واقع قرارداد آتی در بازار مشتقه، با یک قیمت مشخص و حجم معامله تعیین شده بر اساس قوانین سازمان بورس اوراق بهادار تهران، مورد معامله قرار می‌گیرند. در ابتدا لازم به ذکر است که در زمان شروع معامله، هیچ یک از طرفین خریدار و فروشنده اقدام به نقل و انتقال کالا یا پول نقد نمی‌کنند و این قرارداد تنها به‌صورت یک قرار داد در بورس کالا ثبت میشود تا موعد تحویل آن فرا رسد. البته برای اینکه دو طرف خریدار و فروشنده، از انجام قرارداد خیالشان راحت شود، مبلغی را بر حسب قانون اوراق بورس بهادار تهران (۱۰-۲۵ درصد قیمت کل معامله)، به اتاق پایاپای پرداخت می‌کنند.
لازم به ذکر است که اتاق پایاپای حکم نظارت بر انجام معاملات بورس کالا و بازار مشتقه را بر عهده دارد و واسطه‌ای میان خریدار و فروشنده است. این نوع قرار دادها، معمولا زمانی شکل می‌گیرند که خریدار به این نتیجه برسد که در آینده کالای مورد نظر او گران خواهد شد و اقدام به انجام قرار دادهای آتی می‌کند. لازم به ذکر است که در اصطلاح به قرار داد آتی خرید شورت پوزیشن (Short Position) و به قرار داد آتی فروش، لانگ پوزیشن (Long position)، می‌گویند.
همچنین فروشنده اگر به این نتیجه برسد که کالای او در آینده ممکن است ارزان شود، اقدام به پیش فروش کالای خود (سکه، زعفران، پسته یا زیره) می‌کند. اگر سری به سایت معاملات بورس کالا بزنید، متوجه خواهید شد که بیشتر تمرکز بازار مشتقه بر روی قرار دادهای آتی سکه یک روزه و طلا است و سایر کالاها مانند زعفران و پسته، تنها در فصول خاصی معامله می‌شوند.
در بازار مشتقه، دارایی پایه بر اساس قیمت توافق شده بین خریدار و فروشنده تعیین میشود و موجب کاهش نوسان شدید قیمتی در بورس کالا خواهد شد.
• قراردادهای اختیار معامله خرید یا فروش
به‌صورت کلی، قراردادهای اختیار معامله نیز بر روی کالاهایی مانند سکه، زعفران، پسته و زیره قابل انجام است. در نوع قرارداد نیز قیمت قطعی واگذاری یا خرید کالا، در زمان انجام معامله ثبت خواهد شد و قیمت کالا در زمان تحویل (پس از چند ماه یا یک سال)، همان قیمت تعیین شده در ابتدای ثبت معامله است.
معمولا قراردادهای اختیار خرید و فروش، توسط خریدارها کنسل می‌شوند، زیرا همان طور که از اسم این نوع قراردادها مشخص است، خریدار، اختیار این را دارد که معامله را انجام دهد یا خیر.
به عنوان مثال می‌توان گفت که اگر خریدار قرارداد اختیار سکه تمام بهار آزادی، در تیر ماه سال ۹۹ که قیمت سکه ۹ میلیون تومان است، قراردادی را ثبت کند که در سر رسید اسفند سال ۹۹، همین سکه را با قیمت ۱۰ میلیون تومان خریداری کند، اگر سکه در اسفند ماه ۹۹ به بیش از ۱۰ میلیون تومان نرسد، طبیعتا خریدار اختیار معامله، از این معاملات مشتقه انصراف می‌دهد، زیرا سودی را در این معامله کسب نکرده است و می‌تواند همین سکه را ارزان‌تر در بازار پیدا کند. همچنین خریدار قرارداد معامله، باید مبلغی را جهت اتاق پایاپای پرداخت کند که معمولا بسیار ناچیز است.
نحوه دریافت کد معاملاتی در بازار مشتقه
برای این که بخواهید معاملات آتی یا اختیار معامله را در کالای مورد نظر خود انجام دهید، در ابتدا نیاز دارید تا کد معاملاتی را از کارگزاری خود تهیه کنید. حال ممکن است این سوال برای شما پیش بیاید که آیا با کد بورسی می‌توان در بازار مشتقه فعالیت کرد؟ برای پاسخ به این سوال باید بگوییم که خیر، زیرا بازار مشتقه به‌صورت کلی قوانین دیگری دارد و مانند بورس اوراق بهادار تهران نیست.
پیش نیاز دریافت کد معاملاتی در بازار مشتقه، دریافت کد بورسی است، زیرا در فرم اینترنتی که باید اطلاعات خود را وارد کنید، در محلی نیز باید کد بورسی خود را وارد کنید. حتما قبل از درخواست این کد، استعلام کنید که آیا کارگزاری شما مجوز رسمی برای صدور کد معاملاتی را داشته باشد.
در برخی از کارگزاری‌ها مانند کارگزاری مفید و آگاه، دریافت کد معاملاتی به‌صورت اینترنتی قابل دریافت است. به همین راحتی می‌توانید تا مدارک خود شامل تصویر شناسنامه و کارت ملی را در صفحه کارگزاری خود وارد کنید تا پس از ۲-۳ روز معاملاتی، کد معاملاتی بازار مشتقه برای شما صادر شود. حالا می‌توانید به راحتی وارد معاملات خرید یا فروش اختیار معامله یا قرارداد آتی شوید.
مشخصات قراردادها در بازار مشتقه
• دارایی پایه: دارایی پایه در واقع مبلغ کلی است که برای کالا در زمان تحویل پرداخت خواهید کرد.
• وجه تضمین اولیه: در واقع همان مبلغی است که باید در زمان ثبت قرارداد، به اتاق پایاپای تحویل داده شود.
• حداقل وجه تضمین: حداقل وجه تضمین توسط قانون بورس کالا تعیین میشود.
• نماد معاملاتی: هر یک از دارایی‌های مالی در بورس کالا و بازار مشتقه، دارای نمادی هستند که باید حتما توجه کنید تا نام آن را به درستی وارد کنید.
• ساعت معامله
• تاریخ تحویل
• واحد قیمت
• کارمزد معاملات
• حد نوسان قیمت روزانه
و در آخر...
در واقع بازار مشتقه، یک بازار جدید در بورس کالا به حساب می‌آید که ویژگی‌های منحصر به فرد خود را دارد و بر اساس بازارهای روز دنیا طراحی گشته است. بازار مشتقه، در واقع بازار مدرنی است که بر این اساس، خریدار و فروشنده، با توجه به قیمت توافقی، کالای مورد نظر خود را پیش خرید یا پیش فروش می‌کنند. یکی از مهم‌ترین جذابیت‌های معاملات مشتقه، دو طرفه بودن آن‌هاست. اوراق مشتقه به دو صورت قرار داد آتی و قرار داد اختیار معامله خرید و فروش وجود دارند و تمامی کالاها یا دارایی‌های پایه بر اساس همین دو نوع اوراق مشتقه، معامله می‌شوند.
نظر شما