آخرین خبر از وعده افزایش دامنه نوسان به ۱۰ درصد

پیچیدگی و ماهیت بازار سرمایه، عوامل تاثیرگذار بر آن و حجم بالای معاملات باعث به وجود آمدن ابزارهای متنوعی در این بازار شده است. یکی از عواملی که در بورس همواره ممکن است دستخوش تغییرات زیادی شود، نوسان قیمت سهام نام دارد که توسط عوامل بی‌شماری تعیین و سپس با ابزاری به نام کنترل دامنه نوسان مدیریت می‌شود. این ابزار با تعیین حد و حدودی مربوط به نوسانات قیمت معاملات، هیجانات آن را کاسته و از بروز ضرر یا سود بیش از اندازه در کوتاه‌مدت جلوگیری می‌کند.
پس از ورود شاخص بورس به مدار نزول، تغییر موقت دامنه نوسان به عنوان راهی برای کاهش نوسانات ایجاد شده در بازار سهام در دستور کار مسئولان سازمان بورس قرار گرفت که با اجرای آن توانستند تا حدودی از ضرر و زیان سهامداران در این بازار و کاهش هیجانات جلوگیری کنند. همچنین به دنبال تصمیمات مختلف اتخاذ شده برای بهبود روند معاملات بورس، زمزمه‌هایی از تغییر دامنه نوسان مطرح و اعلام شد که سازمان بورس در حال انجام برخی برنامه‌ریزی‌ها برای اعمال تغیبرات در دامنه نوسان است.

افزایش تدریجی
از جمله تصمیمات حمایتی دولت سیزدهم برای ثبات بازارسرمایه و گام‌هایی که برای بازگرداندن اعتماد به بورس برداشته شد افزایش تدریجی این دامنه نوسان بود، همچنین این اقدام از جمله اقداماتی بود که بارها مورد تاکید فعالان بازارسرمایه قرار گرفت که پس از پیگیری‌های انجام شده از سوی مسئولان حاضر در سازمان بورس قرار بر این شد، دامنه نوسان بورس تا ١٠ درصد تغییر کند و در سال ۱۴۰۱ و به صورت فصلی و یک درصدی اضافه شود. تغییر و تحول در دامنه نوسان بورس طبق وعده‌های داده شده اجرایی شد و دامنه نوسان در فصل بهار و تابستان از ۵ به ۷ درصد تغییر کرد.
اما این وعده تنها برای دو فصل سال اجرایی شد و در فصل پاییز خبری از افزایش نبود و حال باید دید آیا در این دو ماه پایانی سال خبری از افزایش دامنه خواهد بود یا خیر؟

تاریخچه دامنه نوسان در بورس تهران
از اوایل دهه ۱۳۸۰ تاکنون، دامنه نوسان به اشکال مختلف در بورس تهران وجود داشته است. در برخی از دوره‌های زمانی، دامنه نوسان متقارن و در برخی دوره‌ها، به‌صورت نامتقارن تعیین شده است. به‌دنبال برخی از تغییرات بازار سهام، دامنه نوسان کاهش یافته و به‌دنبال برخی تغییرات تصمیم‌ به افزایش دامنه نوسان گرفته شد.

عقیده کارشناسان
دامنه نوسان از جمله نکات مهم بازار است که طبق نظرات اکثر کارشناسان و فعالان بازار سرمایه تاثیر به‌سزایی بر حال بازار دارد اما از طرفی دیگر نیز عده زیادی بر این باورند که این دامنه باید حذف شود و وجود آن را عاملی منفی برای بازار تلقی می‌کنند.

هم خوب و هم بد
مهدی ساسانی، کارشناس بازار سرمایه بر این باور است که با توجه به حجم نقدینگی کمی که در حال حاضر در بازارسرمایه وجود دارد، افزایش دامنه نوسان در مقطع فعلی صرفا باعث بالا رفتن حجم معاملات و نقدشوندگی شده و می‌توان گفت رونددهی به سهم‌ها کاهش پیدا کرده است. علت هم این است که با توجه به اینکه بازار سرمایه ما بازاری صف‌نشین است و فرهنگ صف‌نشینی هنوز در آن وجود دارد، دامنه نوسان ۷ درصدی در مدت دو روز می‌تواند ۱۴ درصد قیمت برخی نمادها را بالا یا پایین ببرد که باعث افزایش نقدشوندگی شده است. به همین علت شاهد صف خریدها یا صف فروش‌های دائمی در بازار نیستیم. این موضوع به نوعی هم می‌تواند خوب و هم بد باشد. از این حیث خوب است که هیجان بازار را کمتر کرده و از طرفی قاعده صف‌نشینی را کاهش می‌دهد. اما در طرف دیگر با توجه به وجود ربات‌ها، الگوریتم‌ها، بازارگردان‌ها و همه کسانی که از این ابزارها برای نوسان گرفتن استفاده می‌کنند، بستری برای نوسان‌گیری اینها ایجاد شده است.

نقدشوندگی در کنترل
ابراهیم سماوی، کارشناس بازار سرمایه با اشاره به اینکه وجود ریزساختاری مانند دامنه نوسان تاکنون نتیجه‌ای جز افزایش رانت، پدیده نامطلوب صف‌نشینی، افزایش ریسک نقدینگی و نبودن شفافیت نداشته است، گفت: اینکه سازمان بورس در نظر دارد در هر شرایطی (نزول، صعود و رکود بورس) و به‌صورت زمانی دامنه نوسان را فصلی مثبت و منفی یک درصد افزایش دهد تصمیمی سلیقه‌ای است و بهتر بود شرایط و کلیت بازار در نظر گرفته می‌شد چون وقتی بازار شرایط متعادل‌تری دارد می‌توان دامنه نوسان را راحت‌تر افزایش داد تا به تدریج بازار به آن عادت کند.او افزود: نکته دیگر اینکه سقف مثبت و منفی ۱۰ هم خیلی نامحدود و ایده آل نیست البته درست است که نسبت به مثبت و منفی پنج درصد بهتر و بیشتر است اما حالت ایده‌آل رویه‌ای است که در بازار سرمایه‌های دنیا وجود دارد یعنی دامنه نوسان مثبت و منفی ۱۵ باشدکه باعث می‌شود صف خرید، فروش و خاصیت آهن ربایی (magnet effect) اتفاق نیفتد اما به‌طور کلی در شرایط فعلی دامنه نوسان مثبت و منفی ۷ مطلوب است و نسبت به گذشته پیشرفت محسوب می‌شود چون می‌تواند مهمترین ریسک بازار یعنی نقدشوندگی را کنترل و کمرنگ کند.

دامنه بی‌اثر
سعید ذوالفقاری، مدیرعامل شرکت سرمایه‌گذاری افتخارسهام نیز معتقد است مواردی مانند افزایش دامنه نوسان نمی‌تواند روی مثبت شدن بازار اثری بگذارد. بحث‌هایی مانند بودجه، قطعی برق، قطعی گاز، بحث‌های سیاسی مانند نرخ رشد دلار، نرخ گاز، نرخ سوخت، نرخ حامل‌های انرژی و... بر مثبت شدن بازار تاثیرگذار هستند.

به تنهایی بی اثر
حمید میرمعینی، کارشناس بازار سرمایه نیز در این باره عنوان کرد: واقعیت این است که افزایش دامنه نوسان اتفاق خیلی خوبی بود ولی با توجه به نامناسب بودن شرایط نمی‌توان به طور مستقل اثرگذاری این عامل را بررسی کرد. یعنی نمی‌توان جدا از شرایط این عامل را بررسی کرد که چقدر توانسته در روند تغییرات معاملات نمادهایی که مشمول افزایش این دامنه نوسان هستند، تاثیرگذار باشد. اما به نظر می‌رسد در صورتی که این تغییرات به مرور زمان به سمتی برود که دامنه نوسان به طور کامل برداشته شود، در کل مناسب خواهد بود.
در صورتی که بازار به لحاظ سایر عوامل هم مساعد شود، این عامل می‌تواند خود را بیشتر نشان دهد و باعث شود که رفتار توده‌وار کاهش و عمق تحلیل بازار افزایش یابد و آزادی سهامداران در خرید و فروش از روی تحلیل هم افزایش پیدا کند. بنابراین به نظر می‌رسد که افزایش دامنه نوسان عامل خیلی مهمی در روند رشد بازار است به شرطی که سایر شرایط هم فراهم شود. در حال حاضر اما به طور قطعی نمی‌توان خیلی روی این مسئله تحقیق یا مطالعه‌ای انجام داد و اثرگذاری آن را بررسی کرد. افزایش دامنه نوسان قطعا نمی‌تواند به تنهایی برای رشد بازار اثرگذار باشد.

افزایش دامنه در صورت صلاحدید هیات مدیره
همچنین مدیرعامل شرکت بورس تهران چندی پیش در خصوص زمان افزایش دامنه نوسان نیز گفت: افزایش دامنه نوسان مطابق دستورالعمل، در قالب پیشنهاد از سوی بورس تهران و فرابورس ایران به سازمان بورس مطرح می‌شود و تصمیم‌گیری نهایی در این خصوص با هیأت مدیره سازمان بورس است. محمود گودرزی خاطرنشان کرد: بنابراین بعد از ارزیابی دقیق در مورد میزان افزایش‌ها در فصل‌های اخیر، اگر به جمع‌بندی لازم مبنی بر افزایش دامنه نوسان برسیم، پیشنهاد لازم به سازمان بورس ارائه خواهد شد و هیات مدیره سازمان نیز پس از انجام کارشناسی‌های لازم، در صورت صلاحدید نسبت به افزایش دامنه نوسان اقدام خواهد کرد.

لزوم بررسی همه جانبه شرایط
همچنین رئیس سازمان بورس در نشستی در پاسخ به سوال خبرنگاران در خصوص اینکه آیا دامنه نوسان در پاییز تغییر خواهد یافت یا خیر، گفت: برنامه افزایش دامنه نوسان متوقف نشده، بلکه در دست بررسی است در این راستا وضعیت بازار ارزیابی و تصمیم‌گیری می‌شود و متناسب با پیشنهاد بورس‌ها اجرا خواهد شد. ابتدا باید ببینیم نتیجه تغییرات دو فصل قبل چه بوده و سپس تا پایان سال تصمیم‌گیری کنیم. البته تغییر در این حوزه ترکیبی از تصمیمات است از جمله تغییر ساختار بازارها، حجم مبنا و دامنه نوسان. در این خصوص بورس تهران و فرابورس در حال بررسی و تحقیق هستند.

دامنه نوسان در بورس‌های دنیا
به‌طور کلی در بورس‌های جهان از دو شیوه برای کنترل تغییرات قیمت سهام استفاده می‌شود. روش اول توقف معاملات است؛ یعنی معامله یک سهم خاص، بر اساس تشخیص مسئولان بازار و به دلیل نوسان قیمت شدید، متوقف می‌شود. توقف معاملات، روشی است که بیشتر در بورس‌های اوراق بهادار توسعه‌ یافته دیده می‌شود و البته به‌ندرت مورد استفاده قرار می‌گیرد. روش دوم، دامنه نوسان یا تعیین کمترین قیمت و بیشترین قیمت برای معامله سهام است. در روش دامنه نوسان، سفارش‌های خرید و فروشی که در خارج از این محدوده قرار گیرند، ثبت نمی‌شوند و بنابراین، قیمت تنها در محدوده خاصی تغییر می‌کند و نوسان روزانه آن قابل کنترل خواهد بود.
در بسیاری از بورس‌های دنیا همچون تایوان، تایلند، استرالیا، اسپانیا، مالزی، ایتالیا، ترکیه، فرانسه، کره، ژاپن و ایران، قانون‌گذاران به‌منظور کاهش نوسان بازار و کاهش ریسک و ضرر سرمایه‌گذاران در اثر تصمیمات احساسی و هیجانی اقدام به وضع دامنه مجاز نوسان کرده‌اند. لازم به ذکر است ایجاد محدوده قیمتی تنها به بازار سهام و بورس ختم نمی‌شود، بلکه در بسیاری از بازارهای دیگر نیز این قانون اعمال می‌شود. در بورس‌های اوراق بهادار توسعه‌ یافته، بیشتراز توقف معاملات استفاده می‌شود. بورس سهام در ایالات متحده توقف معاملات را به حد نوسان قیمت ترجیح می‌دهد. علاوه بر آمریکا، بورس‌های سهام در ایتالیا، کانادا، آلمان، هنگ‌کنگ، انگلیس و... نیز توقف معاملات را نسبت به حد نوسان ترجیح می‌دهند.

• مرضیه حیدری - خبرنگار
• شماره ۴۸۰ هفته نامه اطلاعات بورس