صندوق‌های نیکوکاری زیر ذره‌بین / ابزار مهجور بازار 

به گزارش صدای بورس، صندوق‌های نیکوکاری با تجمیع سرمایه خرد خیرین و سرمایه‌گذاری در بازارهای مالی، منافع به‌دست آمده را در کارهای نیکوکارانه صرف می‌کنند. این دسته از صندوق‌های سرمایه‌گذاری با توجه به امکانات و توانایی‌هایی که در اختیار دارند، تلاش می‌کنند که سرمایه‌گذاری در بازار را جذاب‌تر کرده و فرصت‌ها و انتخاب‌های بیشتری را با ریسک کمتر و بازدهی بالاتر برای خیرین فراهم کنند.
سرمایه‌گذاری در این صندوق‌ها یکی از شیوه‌های نیکوکاری و فعالیت خیرخواهانه به حساب می‌آید که ضمن حفظ اصل سرمایه، عواید به دست آمده به صورت هدفمند توسط یک مدیر اجرایی مورد تایید سازمان بورس و اوراق بهادار صرف نیازمندان واقعی جامعه می‌شود.
نیکوکاران در این بازار با خرید واحدهای سرمایه‌گذاری صندوق، منابع خود را تجمیع می‌کنند و در اختیار یک نهاد تخصصی قرار می‌دهند تا در بازار سرمایه در خریدوفروش دارایی‌های بورسی سرمایه‌گذاری کند. نحوه مشارکت در صندوق‌های نیکوکاری معمولاً به این صورت است که سرمایه‌گذار با حفظ واحدهای سرمایه‌گذاری خود، درآمد حاصل از سرمایه‌گذاری این صندوق یا قسمتی از درآمد آن را به فعالیت‌های خیرخواهانه اختصاص می‌دهد و یا واحدهای سرمایه‌گذاری را هم می‌تواند به نیکوکاری اختصاص دهد.
مشارکت در امور نیکوکاری از طریق سرمایه‌گذاری در صندوق‌های نیکوکاری نسبت به مشارکت انفرادی مزیت‌هایی دارد. نخست این که سرمایه‌های اندک نیز می‌توانند با سرمایه‌گذاری در این صندوق‌ها، در امور نیکوکاری یاد شده مشارکت کرده و صندوق با تجمیع این سرمایه‌ها می‌تواند اثر قابل‌توجهی در پیشبرد اهداف نیکوکارانه مد نظر داشته باشد.
ساختار نظارت بر صندوق‌های نیکوکاری به‌گونه‌ای طراحی‌شده که از نحوه اختصاص منافع صندوق مذکور به امور نیکوکاری مندرج در امیدنامه اطمینان زیادی حاصل شود. اولین صندوق سرمایه‌گذاری در ایران از اواسط سال ۱۳۸۶ کار خود را آغاز کرد و با تصویب قانون توسعه ابزارها و نهادهای مالی در سال ۱۳۸۸، فعالیت این صندوق‌ها توسعه بیشتری در کشورمان پیدا کرد. امروزه این صندوق‌ها در اکثر کشورهای توسعه‌یافته به‌عنوان هسته مرکزی بازار سرمایه محسوب می‌شوند و سالانه مبالغ قابل‌توجهی از سرمایه افراد را به فعالیت‌های انسان‌دوستانه اختصاص می‌دهد.

سرمایه‌گذاری در صندوق‌های نیکوکاری
به صورت کلی صندوق‌های سرمایه‌گذاری از نظر شیوه خریدوفروش به دو گروه مبتنی بر صدور و ابطال و قابل معامله (ETF) تقسیم می‌شوند. سرمایه‌گذاری در صندوق‌ نیکوکاری نیز به همین صورت است.
برای خریدوفروش واحدهای صندوق سرمایه‌گذاری به ثبت‌نام در سایت سجام نیاز است. همچنین برای سرمایه‌گذاری در صندوق‌های نیکوکاری قابل معامله (ETF) باید در یک کارگزاری ثبت نام کرده و سپس نماد صندوق مدنظر را در بازه زمانی معاملات، جست‌وجو و سفارش خرید خود را ثبت کنید. اگر روش معامله صندوق موردنظر به صورت صدور و ابطالی باشد، سرمایه‌گذار باید به سایت یا سامانه اختصاصی صندوق مراجعه کند و درخواست صدور را انجام دهد.
سرمایه‌گذاری در این صندوق‌ها بسیار ساده است و معمولاً به سادگی انجام می‌گیرد. برای شروع فعالیت فقط کافی است به سن قانونی رسیده باشید و با ارائه مدارک به هر یک از دفاتر صندوق نیکوکاری انتخابی به راحتی در آنها عضو شوید. نیکوکاری از قدیم در بین انسان‌ها رواج داشته است اما صندوق‌های نیکوکاری یکی از مدرن‌ترین و بهینه‌ترین روش‌های انجام این عمل نیک است. با هم به مرور مزایای سرمایه‌گذاری در صندوق نیکوکاری پرداختیم و دریافتیم که بهینه بودن و وجود قوانین مصوب به عملکرد ما در این کار انسان دوستانه بسیار کمک خواهد کرد.
همچنین در کنار فعالیت خیرخواهانه می‌توانید به دید یک فعالیت مطمئن برای حفظ ارزش پول خود نیز به صندوق نیکوکاری توجه داشته باشید. ریسک کم و درآمد ثابت از جمله مزایای این صندوق‌هاست. معمولاً سود حاصله از این فعالیت صرف بورسیه تحصیلی دانشجویان، ساخت مدارس، تجهیز بیمارستان‌ها، کودکان بی‌سرپرست و فعالیت‌های خیرخواهانه‌ای از این دست می‌شود.

موسساتی که در بورس نیستند
موسسات نیکوکاری، سازمان‌های مردمی یا خیریه‌ها، مجموعه‌هایی هستند که به دلیل فعالیت‌هایشان، با حجم بالای ورود و خروج نقدینگی مواجه هستند. پنج موسسه نیکوکاری کمیته امداد امام خمینی(ره)، محک، رعد، نیکان ماموت و خیریه بهنام دهش‌پور که سابقه‌شان به دهه‌های ۶۰ تا ۷۰ می‌رسد در بورس نیستند اما در موقعیت‌های حساس کشور مانند سیل، زلزله و... و برای کمک به بیماران حضور فعالی دارند. حال اگر این موسسات در بورس پذیرش شوند، شاید بتوانند به روند بازدهی بازار سرمایه کمک کنند. این موسسات در سال‌های گذشته توانستند حدود ۱۲ همت کمک مردمی جمع‌آوری کنند که این مبلغ می‌تواند بازار سرمایه را با رونق روبه‌رو کند. حجم بالای کمک‌های مردمی نشان می‌دهد، خیریه‌هایی هنوز هستند که مردم به آنها اعتماد دارند.

چالش‌های صندوق‌های نیکوکاری
کارشناس بازار سرمایه درخصوص چالش‌های صندوق‌های نیکوکاری گفت: در مورد چالش‌های صندوق‌های نیکوکاری باید گفت که این صندوق‌ها یک سری ویژگی‌ها دارند. نکته مثبت این صندوق‌ها این است که می‌توانند بخش یا تمام سود آن را ببخشند و حتی می‌توانند اصل و فرع پول را ببخشند. مهدی طحانی افزود: تاکنون فرهنگ نیکوکاری در ایران به این شکل نبوده بلکه اینگونه بوده که مردم خودشان دوست داشتند نتایج فعالیت نیکوکارانه‌ای را که انجام می‌دهند، از نزدیک لمس کنند و اینکه پول‌ها را به صندوقی دهند و این صندوق به نیابت از آنها کاری انجام دهد و اینکه آیا واقعا آن کار خیر انجام شده است یا نه یکی از ضعف‌های مهم این صندوق‌ها بوده است.
وی درخصوص ضعف‌های صندوق‌های نیکوکاری نیز بیان کرد: ضعف دوم این صندوق‌ها شفاف بودن آنهاست. البته نمی‌توان این را به صورت ضعف برداشت کرد. متاسفانه در حال حاضر موسسات خیریه‌ای وجود دارد که در یک محیط غیرشفاف کارهای نیکوکارانه انجام می‌دهند. مثلا وظایف‌ آنها برای کودکان بی‌سرپرست در نظر گرفته شده است ولی مواردی برای‌شان پیش می‌آید که کار نیکوکاری است ولی خارج از ظرفیت تعیین شده برای آنان است. یعنی در محدودیت‌های شفاف‌سازی صندوق‌های نیکوکاری قرار نمی‌گیرند. صندوق‌های نیکوکاری باید در قالب همان امیدنامه‌ای که ارائه می‌دهند، فعالیت کنند و اصلا نمی‌توانند در جای دیگر این هزینه‌ها را انجام دهند. در واقع این یکی از ضعف‌های این صندوق‌هاست و خارج از صندوق نیکوکاری، کار نیکوکاری کردن برای افراد آسان‌تر است اما در این صندوق‌ها برای فرد محدودیت‌های اینچنینی وجود دارد.
این کارشناس بازار سرمایه افزود: یکی از موارد دیگر این است که خیلی از افرادی که کمک می‌کنند، به‌طور کلی بورس را قبول ندارند و می‌گویند که نمی‌خواهیم پول‌های آلوده به بورس وارد شود، بنابراین نمی‌خواهند کمک‌های مالی‌از این طریق به افراد نیازمند برسد. این هم یکی دیگر از چالش‌های این صندوق‌هاست. البته امیدوار بودیم که شرکت‌های بزرگ در قالب وظیفه اجتماعی در این صندوق‌ها حضور داشته باشند اما این اتفاق هم نیفتاد چون بسیاری از این شرکت‌ها جاهایی را برای کمک کردن دارند و معتقدند که لزومی ندارد که کمک‌های‌مان را به صندوق خاصی واریز کنیم.
مهدی طحانی درخصوص مشکلات دیگر افزود: از طرفی هزینه‌های نیکوکاری برای سازمانی مانند بهزیستی چارچوب خاصی ندارد و تمایلی به مستندسازی در این سازمان‌ها وجود ندارد. بعضی مواقع کمکی به دیگران می‌شود ولی هیچگونه سندی در این رابطه وجود ندارد اما این صندوق‌ها دارای متولی هستند و همه هزینه‌ها کاملا شفاف است و خارج از ضوابط صندوق پولی خرج نمی‌شود. در واقع این صندوق‌ها بسیار موجه هستند ولی محیط نیکوکاری در جامعه ما نیکوکاری به این صورت را برنمی‌تابد و استقبال چندانی از این صندوق‌ها نمی‌شود.
وی افزود: اینکه چه کاری می‌توان کرد که این صندوق‌ها مورد استقبال قرار بگیرند، به نظر من باید وضعیت اقتصاد کلان جامعه اصلاح شود. در واقع کلیت اقتصاد باید شفاف شود.
این کارشناس بازار سرمایه در پایان بیان کرد: نباید فراموش کنیم که این صندوق‌ها رقبایی دارند که خیلی غیرشفاف هستند و محدودیت‌های صندوق‌های نیکوکاری را ندارند اما سرمایه‌گذاری در صندوق‌های نیکوکاری برای خیرین و نیکوکاران آسان‌تر است هرچند نتیجه نیکوکاری قابل لمس نیست.

• مونا ربیعیان - خبرنگار
• شماره ۵۴۱ هفته نامه اطلاعات بورس