مچ‌اندازی ایران و آمریکا در بازار نفت 

به گزارش صدای بورس، حمله هفته گذشته یک مهاجم به ترامپ در حین سخنرانی او در ایالت پنسیلوانیا از نظر کارشناسان و ناظران داخلی و بین‌المللی که انتخابات ایالات متحده را زیر ذره‌بین دارند، به معنای یک برگ برنده برای اوست؛ برگ برنده‌ای که از همین حالا آرایش سرمایه‌گذاری در صنایع مختلف را رقم زده است تا جایی که هفته قبل قیمت اوراق قرضه آمریکا با کاهش روبه‌رو شد و این موضوع روی بازارهای مختلف به خصوص انرژی و نفت اثرگذار خواهد بود.
تونی سایکامور، تحلیلگر بازار در گفت‌وگو با رویترز گفته انتظار می‌رود دلار آمریکا به دلیل سوء قصد به ترور رئیس‌جمهور سابق آمریکا و افزایش شانس انتخاب مجدد وی با افزایش روبه‌رو شود که در نتیجه این امر باید شاهد کاهش قیمت نفت در بازارهای جهانی باشیم. هفته گذشته، برنت پس از چهار هفته افزایش بیش از ۱.۷ درصد سقوط کرد، در حالی که معاملات آتی WTI بیش از یک درصد کاهش یافت. این در حالی است که تقاضای ضعیف نفت در چین - بزرگترین واردکننده نفت جهان در مقابل مصرف فزاینده آمریکا به خصوص به دلیل گرمای فزاینده در این کشور قرار گرفته و در نتیجه واردات نفت خام چین در نیمه اول سال جاری با ۲.۳ درصد کاهش به ۱۱.۰۵ میلیون بشکه در روز رسیده است.
دلیل این امر نیز تقاضای ناامیدکننده سوخت، به دلیل کاهش حاشیه سود تولید در پالایشگاه‌های مستقل است. انتظار می‌رود این کشور داده‌هایی منتشر کند که نشان می‌دهند اقتصاد این کشور احتمالاً در سه ماهه دوم به دلیل رکود طولانی‌مدت املاک و ناامنی شغلی با کاهش نرخ رشد روبه‌رو بوده که این امر نیز انتظاراتی را که پکن به محرک‌های بیشتر اقتصادی نیاز دارد، احیا خواهد کرد.
از سوی دیگر در خاورمیانه، مذاکرات درباره پایان دادن به درگیری جنگ غزه بین اسرائیل و حماس، در گیر و دار توقف و از سرگیری است. شرایط بی‌ثبات در خاورمیانه، حق بیمه ژئوپلیتیکی نفت را بالا نگه داشته و این امر هزینه‌های نقل و انتقال نفت را افزایش داده است. از سوی دیگر شرکت خدمات انرژی بیکر هیوز، تعداد دکل‌های نفتی فعال ایالات متحده را در هفته گذشته ۴۷۸ دکل اعلام کرد که پایین‌ترین رقم از دسامبر ۲۰۲۱ است.
با این حال، همچنان بازارهای نفت به طور گسترده تحت تأثیر کاهش عرضه از سوی اوپک پلاس قرار دارند و وزارت نفت عراق گفته است که این کاهش تولید، مازاد نفت از ابتدای سال ۲۰۲۴ را جبران و قیمت نفت را با افزایش روبه‌رو خواهد کرد.

گزارش‌های متناقض و متضاد
از آنجا که آژانس بین‌المللی انرژی (IEA) و سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) اخیرا چشم‌اندازهای متضادی را منتشر کرده‌اند، آینده تقاضای جهانی نفت مورد بحث شدید قرار دارد. سرمایه‌گذاران در بخش نفت و گاز به این دیدگاه‌های متفاوت توجه زیادی دارند، زیرا آنها پیامدهای قابل توجهی برای پویایی بازار، قیمت‌گذاری، استراتژی‌های سرمایه‌گذاری و ملاحظات نظارتی دارند.
طبق گزارش اخیر، آژانس بین‌المللی انرژی پیش‌بینی کرده است که تقاضای جهانی نفت تا سال ۲۰۲۹ به کمترین میزان خود می‌رسد که ناشی از پیشرفت‌ها در انرژی‌های تجدیدپذیر، وسایل نقلیه الکتریکی و طرح‌های بهره‌وری انرژی است.
این گزارش همچنین افزایش عرضه از سوی اعضای اوپک و ایجاد مازاد نفت در آینده را پیش‌بینی می‌کند. در این گزارش آمده است: انتظار می‌رود افزایش ظرفیت تولید نفت جهان، به رهبری ایالات متحده و سایر تولیدکنندگان در قاره آمریکا، از رشد تقاضا در دوره پیش‌بینی ۲۰۳۰-۲۰۲۳ پیشی بگیرد و ظرفیت مازاد جهان را به سطوح بی‌سابقه‌ای افزایش دهد. حتی با فرض بر این که ایران و روسیه همچنان تحت تحریم بمانند، این پیش‌بینی تقاضا و عرضه نفت در آینده نشان می‌دهد که جهان تا پایان دهه جاری با مازاد عرضه نفت سرسام آور مواجه خواهد شد که به طور بالقوه قیمت نفت را بی‌ثبات کرده و سودآوری اقتصادها و شرکت‌های وابسته به نفت را به چالش می‌کشد.
محرک‌های اصلی این اوج پیش‌بینی مازاد عرضه به شرح زیر است:
پیشرفت‌های تکنولوژیکی: بهبود سریع در فناوری‌های انرژی پاک، از جمله تأثیرات «فروش فزاینده خودروهای برقی»، وابستگی به نفت برای حمل‌ونقل را کاهش می‌دهد.
تغییر سیاست: دولت‌ها در سراسر جهان در حال اجرای مقررات سختگیرانه انتشار گازهای گلخانه‌ای و ترویج انرژی پاک برای مبارزه با تغییرات آب و هوایی هستند.
رفتار مصرف‌کننده: افزایش آگاهی زیست‌محیطی مصرف‌کنندگان را به سمت جایگزین‌های سبزتر سوق می‌دهد و تقاضای نفت را بیشتر کاهش می‌دهد.
یکی از موضوعات در این میان اما آن است که دبیرکل اوپک پیش‌بینی‌های آژانس بین‌المللی انرژی را «خطرناک» و «گمراه‌کننده» می‌داند و معتقد است نفت همچنان نقش مهمی در ترکیب انرژی جهانی برای آینده خواهد داشت. به عقیده وی عوامل متعددی این حرف را تایید می‌کنند. به عنوان مثال تداوم توسعه اقتصادی، به ویژه در مناطق در حال توسعه، همچنان باعث افزایش مصرف انرژی و تقاضا برای نفت خواهد شد. به علاوه نفت همچنان یک منبع انرژی قابل اعتماد و همه کاره است که برای تضمین امنیت انرژی در بسیاری از نقاط جهان ضروری است. از طرفی در حالی که انرژی‌های تجدیدپذیر در حال رشد هستند، فناوری کنونی هنوز به طور کامل از انتقال کامل سوخت‌های فسیلی، به ویژه در صنایع سنگین و هوانوردی پشتیبانی نمی‌کند. هیثم الغیس، دبیرکل اوپک معتقد است پیش‌بینی آژانس بین‌المللی انرژی صرفاً ادامه روایت ضد نفتی این سازمان است و با توجه به روندهای واقعی که امروز می‌بینیم، تا پایان دهه کاهش شدید تقاضا برای نفت را شاهد نیستیم.

ایران به بازار جهانی نفت می‌پیوندد؟
در این بین یکی از موضوعات مهم که روی توازن آتی بازار نفت جهان بسیار موثر است، موضوع ایران و بازگشت آن به بازار نفت است. انتخاب مسعود پزشکیان به عنوان یک رئیس جمهور رفورمیست یکی از موضوعات بسیار مهم در این رابطه است. هرچند به دلیل مسامحه‌کاری بایدن در موضوع تحریم‌ها ایران توانسته صادرات نفت خود را در سال‌های اخیر به نزدیک دو میلیون بشکه در روز برساند، با این حال این روند موقتی است و خارج از ضوابط تحریم‌هاست و با تغییر دولت آمریکا متوقف خواهد شد، از این رو نمی‌تواند علامت پایداری ورود ایران به بازار جهانی نفت باشد.
هرچند پزشکیان به عنوان یک رئیس جمهور اصلاح‌طلب با مذاکره و ارتباط با قدرت‌های جهانی اعتقادی راسخ دارد، اما معلوم نیست بسترهای لازم برای توافقی پایدار وجود داشته باشد، چراکه برجام عملا در حال پایان دوره اجرای آزمایشی خود است و در عین حال احتمالا با پیروزی ترامپ در انتخابات آمریکا شرایط در مسیر توافق جدید و مذاکرات سخت پیش‌بینی می‌شود، بنابراین در ارتباط با رفع تحریم‌های نفت و عبو ایران از محدودیت‌های صادراتی نفت باید محتاط‌تر بود.
واقعیت آن است که نتیجه انتخابات آمریکا تا حد زیادی تعیین‌کننده جهت ژئوپلیتیک انرژی جهان در چند سال آینده خواهد بود. بدون شک واشنگتن بزرگترین اقتصاد جهان و مصرف‌کننده نفت خام است. سیاست‌های واشنگتن در قبال ایران و نتایج انتخابات ریاست‌جمهوری پس از نوامبر، هنوز مشخص نیست. با وجود احتمالات بالا برای انتخاب دونالد ترامپ، سوال بزرگ این است که آیا او در صورت انتخاب، فشارهای شدیدتری بر تولید نفت ایران تا زمانی که تهران سیاست‌های خود را در ارتباط با موضوعات منطقه‌ای تغییر دهد، وارد خواهد کرد یا خیر؟
ترامپ و دولتش در حالی که از سال ۲۰۱۶ تا ۲۰۲۰ بر سر کار بودند، نه تنها خروج از توافق هسته‌ای دوران اوباما با ایران را کلید زدند، بلکه به شدت تحریم‌ها علیه تهران را افزایش دادند. این منجر به کاهش شدید صادرات نفت خام ایران از بیش از دو میلیون بشکه به کمتر از ۳۰۰ هزار بشکه در روز تا سال ۲۰۱۹ شد و منبع اصلی درآمد فروش نفت را متوقف کرد.
زمانی که بایدن در سال ۲۰۲۰ قدرت را از ترامپ گرفت، امیدها به بازگشت ایران به بازار نفت افزایش یافت، اما دولت سیزدهم علاقه‌ای به ادامه مذاکرات نداشت و توافقات هسته‌ای بدون پیشرفت بایگانی شدند. هرچند دولت بایدن تحریم‌هایی را علیه ایران در نظر گرفته اما روی صادرات نفت ایران فشار جدی وارد نکرده است. به عنوان مثال دولت بایدن صدها نهاد، کشتی و فرد ایرانی را به دلیل حمل و نقل و فروش نفت ایران تحریم کرد، با این حال، گفته می‌شود به طور کامل این تحریم‌ها را اجرا نکرده است.

زیان‌های تحریم نفت برای تهران
کارشناسان می‌گویند زمانی که انتخابات واشنگتن به پایان برسد و رئیس جمهور جدید که احتمالا ترامپ خواهد بود، اداره کشور را به دست بگیرد، همه سیاست‌ها می‌توانند تغییر کنند. دولت جدید با اجباری برای کاهش فوری قیمت بنزین مواجه نیست و این موضوع می‌تواند به واشنگتن کمک کند در صورت لزوم، سیاست‌های خود را در قبال تهران تشدید کند.
پزشکیان نیز در طول مبارزات انتخاباتی به مردم قول داد که تحریم‌ها را برداشته و به توافق هسته‌ای بازنگری شده با غرب دست خواهد یافت. این می‌تواند منجر به نزدیک شدن به غرب، باز کردن دروازه‌های بخش انرژی ایران به روی سرمایه‌گذاری‌های بسیار مورد نیاز شرکت‌های بزرگ نفتی و افزایش تولید نفت خام آن شود. در حال حاضر زمزمه فزاینده‌ای در ایران درباره هزینه تحریم‌های غرب علیه ایران و اقتصاد آن شنیده می‌شود. حسین سلاح ورزی، رئیس اسبق اتاق بازرگانی ایران اخیراً در گفت‌وگوی مطبوعاتی گفته است که تحریم‌ها بین سال‌های ۲۰۱۱ تا ۲۰۲۳ حدود ۱.۲ تریلیون دلار خسارت به کشور وارد کرده است.
حسن روحانی، رئیس‌جمهور اسبق ایران نیز ماه گذشته اعلام کرد که ایران در سه سال گذشته به دلیل تحریم‌های غرب که این کشور را مجبور به فروش مقادیر محدود نفت و پتروشیمی با قیمت‌های پایین‌تر کرده، سالانه ۱۰۰ میلیارد دلار ضرر متحمل شده است.
با این حال، با وجود تحریم‌های آمریکا، ایران از زمانی که دولت ترامپ تحریم‌های کامل آمریکا را در ماه می ۲۰۱۹ اعمال کرد، توانسته صادرات نفت خام خود را افزایش دهد. صادرات نفت خام و میعانات گازی ایران در ماه می به ۱.۷ میلیون بشکه در روز افزایش یافت و به بالاترین حد خود در پنج سال گذشته رسید. شرکت تحلیل نفتی ورتکسا گزارش داد که طی پنج ماه نخست سال جاری، صادرات نفت و میعانات گازی ایران به ۱.۶۵ میلیون بشکه در روز رسیده است. آمار گمرک ایران نیز حاکی از افزایش ۳۴.۸ درصدی درآمدهای نفتی نسبت به مدت مشابه سال قبل است و به ۱۲ میلیارد دلار در سه ماهه نخست سال مالی جاری ایران که از ۲۱ مارس آغاز شده، رسیده است.
البته مدیران دولت سیزدهم همچنان معتقدند صادرات نفت ایران ربطی به تحریم‌ها ندارد و کشور می‌تواند بدون رفع تحریم‌ها صادرات نفت را انجام دهد. جواد اوجی، وزیر نفت ایران می‌گوید: ایران اکنون مطمئن است که صادرات نفت ایران بدون توجه به اینکه چه کسی به عنوان رئیس جمهور بعدی آمریکا انتخاب می‌شود، ادامه خواهد یافت و هر دولتی در ایالات متحده روی کار بیاید، نمی‌تواند مانع صادرات نفت ایران شود. اما کارشناسان این گفته را تایید نمی‌کنند و معتقدند بسیار مهم است رئیس جمهور بعدی آمریکا چه کسی باشد.
واقعیت آن است که ژئوپلیتیک انرژی جهان در معرض برخی تغییرات عمده است و یک تصویر روشن تنها زمانی نمایان می‌شود که رهبران جدید در ایران و آمریکا مستقر شوند. در صورتی که بایدن دوباره انتخاب شود، ممکن است در دور دوم ریاست جمهوری خود در رسیدن به توافق با رئیس جمهور جدید ایران که طرفدار مذاکرات است، بهتر عمل کند و اگر ترامپ دوباره به کاخ سفید بازگردد، نمی‌توان قاطعانه درباره تصمیمات دو کشور حرفی زد.

• حمزه بهادیوند چگینی - روزنـامه‌نـگار
• شماره ۵۴۸ هفته نامه اطلاعات بورس