در سالیان گذشته حجم بازار مشتقه در بورس کالا افزایش قابل توجهی داشته است که رقم عمده آن مربوط به معاملات آتی سکه طلا بوده است اما به دلیل نوسانات ارزی در سال‌های ۱۳۹۶ و پس از آن که حجم تقاضا برای طلا و ارز افزایش چشمگیری داشت، معاملات آتی سکه طلا (به دلیل خاصیت اهرمی معاملات آتی و افزایش توان خریداران اینگونه معاملات) توسط دولت متوقف شد و سهم معاملات آتی و به تبع آن، معاملات مشتقه در بورس کالا به طور چشمگیری کاهش یافت.
در سال ۱۴۰۱، از مجموع ارزش ریالی معاملات بورس کالای ایران، ۹۱ درصد به بازار فیزیکی و ۹ درصد به معاملات اوراق مشتقه تعلق داشت. اوراق مشتقه در بورس کالای ایران شامل قراردادهای آتی (صندوق‌های سرمایه‌گذاری طلا و قرارداد آتی زعفران)، گواهی سپرده کالایی و سلف موازی، همچنین اختیار خرید و فروش است.
اختیار معامله (اختیار خرید و اختیار فروش) در زمره معاملات مشتقه است. این نوع معاملات، ابزاری برای پوشش ریسک و استفاده از فرصت‌های سرمایه‌گذاری مورد پیش‌بینی در آینده است. بدین معنا که شخص (سرمایه‌گذار) با پرداخت مبلغی در زمان حال، حاشیه اطمینان را در آینده برای خویش فراهم می‌سازد. در این نوع قرارداد، مواردی همچون تاریخ سررسید، دارایی مورد معامله و قیمت توافقی باید مشخص شوند. اختیار خرید و فروش در ایران هم در بورس کالا و هم بورس اوراق (اختیار فروش اوراق تبعی) وجود دارد ولی استفاده از این ابزار در بورس کالا گسترش بیشتری داشته است.
ارزش ریالی معاملات اختیار معامله در بورس کالای ایران در سال ۱۴۰۱ بالغ بر ۶۰۴۴۸۲۸۷۰۰۰۰۰۰ ریال بوده است که حدود ۱۰درصد از ارزش ریالی مجموع معاملات مشتقه را به خود اختصاص داده است.
اختیار خرید (Call Option)، این حق را (و نه الزام) را به دارنده آن می‌دهد که دارایی موضوع قرارداد را با قیمت معین و در تاریخ مشخص یا قبل از آن، خریداری کند. اختیار فروش (Put Option) نیز، این حق (و نه الزام) را به دارنده آن می‌دهد که دارایی موضوع قرارداد را با قیمت معین و در تاریخ مشخص یا قبل از آن به فروش برساند. اختیار معامله در واقع قراردادی است میان خریدار و فروشنده اوراق به این صورت که خریدار با پرداخت مبلغی به فروشنده حق اعمال معامله مشخص در آینده را برای خود خریداری می‌کند.
- محمودرضا الهی‌فرد - مدیرعامل کارگزاری سی ولکس
- شماره ۴۸۹ هفته نماه اطلاعات بورس