به گزارش صدای بورس ،مولدسازی داراییها یکی از مواردی است که اخیرا بحثها پیرامون آن بسیار شده است که برخی مخالف و برخی موافق انجام آن در کشور و اقتصاد هستند. بر این اساس احسان رضاپور نیکرو، مدیرعامل شرکت مولدسازی و مدیریت دارایی تجارت به بررسی مفهوم مولدسازی در ایران و اقدامات شرکت مولدسازی و مدیریت دارایی تجارت در این زمینه پرداخت.
* پیش از هر چیز، درباره مفهوم مولدسازی دارایی و اهمیت آن توضیح دهید.
در سازمانها و ارگانهای مختلف کشور مجموعهای از داراییها وجود دارد که هر یک مقتضیات و پتانسیلهای خود را دارد اما در مواردی به شکل صحیح از آنها بهرهبرداری نمیشود. بنابراین اقداماتی در جهت شناسایی و طراحی مدلهای بهینهتر جهت استفاده از آنها مورد نیاز است تا بتوان با ارزش افزوده بیشتری از آنها بهرهبرداری کرد. بهعنوان نمونه یک زمین با کاربری زراعی یا دامپروری برای یک نهاد مالی دارایی مازاد و بر خلاف جریان عملیات آن است اما در یک هلدینگ کشاورزی ابزار و اساس عملیات و جریان اصلی کار محسوب میشود. پس طبیعتا کلاسهای مختلفی از داراییها نظیر املاک و مستغلات، ماشین آلات و تجهیزات، سهام و انواع اوراق بهادار و یا سایر موارد مشهود یا نامشهود نظیر برندها و مجوزها و... به دلایل مختلفی در دارایی سازمانها و شرکتهای مختلف حضور دارند که اگر چه ممکن است به شکل صحیحی اکنون در حال بهرهبرداری نباشد اما با تعاریف و اصلاح ساختارهای لازم میتواند ضمن تقویت توانمندی و متناسب سازی داراییها با حوزه فعالیت شرکت زمینه بهرهوری بیشتر منابع و داراییها را در کشور ایجاد کند و فقط لازم است گروهی خبره از متخصصان چند رشتهای با اشراف به حوزههای عملیاتی و محدودیتهای سازمانی به شناسایی آنها اقدام و طرحهای امکان پذیر جهت استفاده بهتر و موثرتر از آنها ارائه کرده و آنها را با اخذ مصوبات مربوطه عملیاتی کند. بنابراین اینکه چه برنامهای را برای هر کدام از این داراییها داشته باشیم تا بتوان به شکل درستتر و بهتری از آنها بهرهبرداری کرد، در مجموع به اسم مولدسازی یاد میشود.
* نزدیک به یک دهه از فعالیت شما میگذرد. چالشها و موانع پیشروی شما کدام حوزهها را پوشش میدهد؟
اگرچه فعالیتهای حوزه بازار سرمایه بنده به دو دهه رسیده اما فعالیتهایی مربوط به حوزه مولدسازی در بانک تجارت از سال ۹۵ آغاز شده و تیم مدیریتی فعلی از سال ۱۳۹۸ با توجه و ماموریتهایی که ارکان بانک برای شرکت مولدسازی و مدیریت دارایی بانک تعیین نمودهاند سعی کرد با شدت و شتاب مضاعفی موضوعات را مورد پیگیری قرار دهند که اثرات آن امروز در شفافیت کم نظیر حوزه املاک و داراییهای بانک تجارت قابل مشاهده است.
بر این اساس داراییها را در سراسر کشور شناسایی کرده و سعی کردیم با بررسی و ارزیابی هر یک از لحاظ شاخصهای فنی و اقتصادی نظیر وضعیت سلامت ماشینآلات و ابنیه، تکنولوژیکی، بازار فروش، تامین مواد اولیه و سایر مسائلی که در فعال بودن واحدهای صنعتی یا در بهرهبرداری بهتر از یک دارایی میتواند اثرگذار باشد پیشنهادات مشخصی را به همراه مستندات مربوطه جهت تصمیم گیری به ارکان بانک یا کارفرما تحویل دهیم و پس از اخذ مصوبات، عملیات اجرایی مربوطه را برنامه ریزی و اجرایی میکند.
این موارد عمدتا از طریق مدیریت فرآیندهای احیا و فعالسازی، بازاریابی و فروش شفاف و یا از طریق بهرهبرداری مشارکتی پیگیری شده و در دو سال اخیر دستاوردهای ملموسی در جریان عملیات و منافع ذینفعان گروه تجارت حاصل کرده است.
* بحث مولدسازی و بهرهبرداری کردن بهتر از داراییها همیشه موانع مختلفی جلوی راه آن بوده است.
به نظر میرسد وجود ذینفان مختلف، اهمیت برخی داراییهای مازاد و مصلحت سنجی ناشی از تبعات تصمیمات و در نهایت نداشتن دانش و جسارت بهرهبرداری صحیح از مهمترین موانع محسوب میشوند. ذینفعان مختلفی ممکن است وجود داشته باشند که شاید با فروش و بهرهبرداری و فعال شدن از این داراییها ممکن است منافع آنها به مخاطره بیفتد و در واقع منافع کلان، قربانی منافع محدود عده ای شود. موضوع دیگر مصلحتهایی است که وجود دارد، یعنی ممکن است به واسطه مصلحت سنجیهایی که در خصوص بعضی از این داراییها وجود دارد و در صورت واگذاری آنها چالشهایی ایجاد و به سیستم تحمیل می شود، با یک سقف شیشهای یا مقاومت مشخص از سمت ذینفعان مختلف مواجه میشویم.
در موارد کثیری به دلیل شرایط تورمی گاهی شائبههایی ممکن است تصمیم گیران را درگیر کند حتی اگر به بهترین شرایط قیمتی در زمان خود فروخته شده باشد. برای مثال در سالهای آینده ممکن است اعضایی که تصمیم گرفتند تا این دارایی واگذار یا به شکلی مورد استفاده و بهرهبرداری قرار گیرد، بعدها متهم و محکوم به مواردی شوند که در زمان تصمیمگیری موضوعیتی نداشته است. به طور طبیعی افراد ترجیح میدهند که تصمیم نگیرند تا در آینده تبعاتی را متحمل نشوند. طبیعتا این مصلحت سنجی و محافظه کاری هم یکی از موانع جدی در این حوزه محسوب میشود.
موضوع دیگری که درواقع وجود دارد بحث داشتن اطلاعات درمورد شیوههای نوین مولدسازی داراییهاست که خلاء این موضوع هم در قسمتهای مختلف به صورت پررنگ دیده میشود. این موضوع در بانکها به یک شکل دیده میشود، در دولت به شکلی و در نهادها و ارگانهای دیگر هم به نوعی قابل مشاهده است.
در این رابطه تیمهای جدیدی که در حوزه دانش بنیان به وجود آمدند و مشغول به فعالیت هستند، گاهی با بررسی میدانی و بازدید از کارخانهای ایدههای خیلی جذاب و جدید به ذهن آنها میرسد و بعضا با سرمایهگذاریهای محدود میتوان آنها را فعال کرد. درواقع باید با سرمایهگذاری خیلی کوچک، مهندسی معکوس و بازنگری محصولی تولید کرد که از بازار فروش خوبی هم در کشور برخوردار است و اساسا ممکن است با فعالیت قبلی کارخانه هم مغایر باشد. این رخداد در شرکت مولدسازی تجارت اجرایی و آزمون شده و نتایج خوبی در بر داشته است. داشتن این تیمها طبیعتا می تواند در جهت بهرهبرداری کردن و استفاده از داراییها و ایده پردازی درست روی این داراییها، اثربخش باشد. همه این مشکلات باعث شده فعالیتهایی که مربوط به احیای این واحدهاست با چالش مواجه شود. در بانکها به دلیل داشتن شرکتها و هلدینگها مختلف در گروه خود یا مشتریان بزرگ، بسیاری از این موارد در صورت داشتن اشراف و ارتباطات موثر و همچنین وجود ارائه جدی به خوبی قابل راهبری و مدیریت است.
* درباره خدماتی که ارائه میدهید، توضیح بفرمایید. فعالیتهای شما کدام حوزهها را پوشش میدهد؟
ابتدا که شرکت مولدسازی و مدیریت دارایی تجارت شروع به کار کرد، تجربهای در این مورد وجود نداشت. یعنی زمانی که این کار شروع شد، رسالت و ماموریتی که بانک به شرکت محول کرد چون نمونه مشخص مشابه نداشت، ابتدای کار بحث شناسایی داراییها بود. یعنی با اختیاراتی که داده شد، سعی کردیم در تمام کشور ظرفیتها و داراییهایی که وجود دارند و هر کدام که از پتانسیلها و شرایط خاصی برخوردارند و همچنین تجدیدات خاص خود را دارند، شناسایی کردیم. در مرحله بعد سعی کردیم سند سازی قوی و همه جانبهای به شکل تخصصی در حوزههای مختلف تهیه کنیم. پس از تهیه این گزارشات، در تکمیل آنها بحث پیشنهادات و ایده پردازیهایی که برای استفاده بهتر از این داراییها بود را پیش کشیدیم. به این صورت که گاهی به دلیل اینکه درست نگهداری نمیشدند و مشکلات حفاظتی داشتند، زودتر مستهلک میشدند و ارزش آنها کمتر شده یا اساسا برگشت این واحدها مجدد به چرخه تولید خیلی مشکل و پرهزینهتر بوده است. کاری که در کنار تهیه این گزارشات، بازده میدانی و حفاظت داراییها را هم شروع کردیم، این بود که سعی کردیم افراد را آموزش دهیم و توجیه کنیم که کجای این داراییها حائز اهمیت هستند. در این صورت اگر اشکالی داشته باشند، سعی میکنیم برطرف کنیم تا این داراییها مستهلک نشوند و اگر روزی تصمیم به احیای آن شد، هزینه کمتری به چرخه بیاوریم یا اگر قرار بر فروختن بود، این واحدها جذابیت بیشتری برای خریدار داشته باشند. در نهایت هم کارهای اجرایی است که برای راهاندازی و بهرهبرداری از کارخانهها انجام میشود.
یکی از موضوعاتی که شرکت انجام میدهد و در کنار آن خیلی از داراییهای دیگری که در گروه یا شرکتهای مختلف که در دولت وجود دارد، اساسا با موانع و چالشهایی مواجه هستند که کسی نیست اینها را به شکل منسجم و به شکل خصوصی پیگیری کند. اگر قرار باشد این موضوعات پیگیری شود، گاهی شاید چند دوره مدیریتی بگذرد و طی کردن این فرآیندها به قدری زمانبر است که موضوع را سخت میکند.
یکی از موضوعاتی که شرکت مولدسازی پیگیری میکند این است که سعی میکند، درک درستی از داراییهای مختلفی که با چالشها و مشکلاتی مواجه هستند و نیاز به پیگیری مستمر از ارکان شهرداریها و ادارات مختلف دارند، ایجاد کند و بتواند به بهترین شکل، نیاز آن ارگان را برطرف کند و در نهایت مجوز برای فعالیت یا استفاده درستتر از آن دارایی در گروه اخذ شود.
* مولدسازی خیلی از این داراییهایی که وجود دارند، به دلایلی متوقف شدهاند...
درست است؛ به این معنی که مدل آن فعالیت احتمالا با مسائلی مواجه بوده یا اشتباهات و خطاهایی داشته که در نهایت منجر به توقف فعالیت و تملیک و یا غیرفعال شدن آن واحد صنعتی شده است. این موضوع کار را خیلی سخت میکند. یعنی خیلی از واحدهایی که وجود دارند، اساسا از نظر اقتصادی برای باز گرداندن آنها در فضای فعالیت قبلی معمولا ابهامات و مشکلات زیادی وجود دارد. یکی از کارهای مهمی که در مجموعه انجام میشود این است که بررسی میکنیم آیا برگشت به شکل قبلی، اقتصادی است یا نه. بجز مواردی که ریشه مشکلات مدیریتی بوده، احیای واحدها به آن شکل توجیه پذیر نیست و نتایج بررسیها و ارزیابیهای تخصصی ما به همراه سایر راهکارهای ممکن به بانک ارائه می گردد و اساسا ممکن است جذابیت اقتصادی زیادی نداشته باشد. در نتیجه با در نظر گرفتن محدودیتهایی که بانکها برای بنگاه داری دارند و این واحدها پس از فعالیت حتما میبایست واگذار شوند، تعداد محدودی از داراییها را برای شروع عملیات با حجم اجرایی و سرمایه ای بالا پیشنهاد میدهیم.
بانک نیز برای تخصیص بودجه در این حوزه باید پاسخگوییهای متعددی به مراجع بالا سری خود داشته باشد، لذا تخصیص دادن بودجه به این موضوعات کار سخت و ریسک بزرگی برای تصمیمگیران بانک محسوب میشود. در نتیجه سعی میکنیم داراییهایی که واقعا از نظر اقتصادی توجیه پذیر هستند و میتوانند مزایای ویژه و متمایزی نسبت به داراییها داشته باشند برای سرمایهگذاری مستقیما و ورود به بحث بهرهبرداری از کارخانهها پیشنهاد دهیم. اما در حوزه مولدسازی زمین و ساختمانها نیز حرکتهای بسیار ارزشمندی در سال اخیر در گروه تجارت در برنامه اجرایی قرار داده ایم و اثرات اقتصادی بزرگی نیز از محل آن برای بانک حاصل شده است که احتمالا در آینده از آن بیشتر خواهید شنید.
* تاکنون چند طرح مولدسازی را با موفقیت به پایان رساندهاید؟ ارزش این طرحها چقدر بوده است؟
در گروه ما فرآیندهای مربوط به مولدسازی برای بیش از یکصد دارایی انجام گرفته است و بسیاری از آنها پس از تعیین تکلیف از چرخه داراییهای بانک خارج شدهاند. همچنین به موازات مذاکرات و مزایدههای فروش، با تکمیل پروانهها و مجوزها و تعریف طرح و عدم خام فروشی زمینها ارزش زیادی برای سهامداران بانک ایجاد شده است. همچنین راهکارهای ابتکاری تهاتری نیز با ماموریت محول شده از سوی مدیران بانک، از شهرداریها و سایر ارگانها در دست پیگیری جدی در شرکت مولدسازی است که اثرات مالی بزرگی برای بانک خواهد داشت. اما در گروه صنعتی ۸ واحد صنعتی در سالهای اخیر با سرمایهگذاریهای مستقیمی که گروه تجارت انجام داده و با ایفای نقش جدی و کنترل و نظارتهایی که توسط شرکت انجام شده توانسته به چرخه تولید باز گشته و علاوه بر اشتغالی که ایجاد شده، از نظر اقتصادی نیز منافعی را برای بانک داشته باشد. بنابراین هم برای سهامداران و هم از نظر اجتماعی به واسطه اینکه گروه زیادی از افراد درگیر آن میشوند، توانسته محبوبیت و شکل بهتری از بانک را در تصور افراد بر جای بگذارد و پس از واگذاری نیز برگشت منابع مالی حاصله به بهبود ساختار سرمایهای و گردش عملیات اصلی بانک کمک کند.
همچنین طرحهای زیادی داشتیم که با رفع موانعی جزئی و سرمایهگذاری و اصلاحات محدود ارزش افزوده خوبی پیدا کرده اند و یا با سرمایهگذاریهای چند ده میلیارد تومانی با توفیق و ارزش آفرینی جذابی مواجه شده اند اما بدون تردید به دلیل زیرمجموعه بانکی بودند، دست ما برای تخصیص منابع به این حوزه باز نیست. در نتیجه این موضوع باعث شده که تعداد واحدهای صنعتی یا ساختمانی که در گروه فعال شدند در دو سال اخیر از تعداد عنوان شده تجاوز نکند ولی طبیعتا در صورتی که محدودیتهای این چنینی حاکم نبود و ریسک پذیری بیشتری برای تخصیص منابع و ورود به حوزه فعالیتهای صنعتی، کشاورزی، ساختمانی و خدماتی وجود داشته باشد، میتوان تعداد خیلی بیشتری از این واحدها را به چرخه فعالیت و چرخه اقتصادی و اشتغال کشور باز گرداند. از نظر ارزشی تعداد داراییها و بودجهای که این طرحها به حوزه مولدسازی نیاز داشتند، اینگونه بوده که در دو سال اخیر سعی کردیم به بهینهترین گزینه، منابع را تخصیص دهیم و توجیه اقتصادی ناشی از این سرمایهگذاری بتواند نمود و جذابیت بیشتری برای ذینفعان بانک داشته باشد. طبق اقدامات انجام شده با کمک ارکان بانک با صرف منابع محدود بیشتر از ۱۶۰۰ میلیارد تومان برگشت منابع به چرخه بانکی کشور را در سال گذشته تجربه کردیم و با راهکارهای تهاتری و ابتکاری مولدسازی در یکسال اخیر بیش از ۱۰.۰۰۰ میلیارد تومان از مطالبات بانک تعیین تکلیف و تحت اختیار قرار گرفته است.
* ارزیابی شما از میزان داراییهای غیرمولد در کشور چیست؟
گزارشات مختلفی درمورد تعداد واحدهای غیرفعال و نیمه فعال در کشور وجود دارد. طبق آخرین آمار نزدیک ۶۸ هزار واحد غیر و یا نیمه فعال در کشور وجود دارد که در حوزههای مختلفی هم هستند اما بالای ۶۰ درصد این تعداد مربوط به بخش صنعت است. برخی علت توقف فعالیتها و تعطیل بودن این تعداد واحد را در مشکلات بانکی میدانند اما شاید ریشه مشکلات در واقع در نرخ بهره غیر واقعی و دستوری تسهیلات بانکی باشد. در دو دهه اخیر نرخ بهره ابلاغی با آن چیزی که در فضای عمومی جامعه وجود دارد خیلی مغایر بوده. حتی در سالهای قبل که این واحدها محصول آن سالهاست بررسی میکنیم، درمییابیم در شرایطی که تورم پایدار بالای ۲۵ درصد داشتیم و نرخ بهره تسهیلات عمدتا حدود ۱۵ تا ۲۰ درصد بوده طبیعتا جذابیت اینکه به هر بهانهای بتوانیم تسهیلاتی را از بانکها بگیریم و آن را صرف ایجاد یک پروژه کنیم، میتوانسته حتی در حالت شکست خوردن آن تجارت، به واسطه ارزشی که ناشی از تورم و نرخ بهره ارزانتر به وجود آمده، جذابیت داشته باشد و گروه زیادی از افراد به فکر این باشند که به هر قیمتی پروژهها را موجه سازی کنند. یعنی خیلی از پروژهها لزوما توجیه اقتصادی نداشتند ولی با عددسازیهایی که میشده موجه جلوه داده میشدند و با جلب نظر و حمایت برخی موفق به دریافت تسهیلات میشده که عملا به نتیجه نرسیدن آن شانس زیادی داشته است. در واقع منابع تخصیص پیدا کرده و کار به شکل نیمه ویا گاهی حتی واحدها به بهرهبرداری هم رسیدهاند اما از ابتدا بعضی از این واحدها شاید شرایط و جذابیتهای ناشی از فعالیت را نداشتند و موجهسازی شدند. موضوعی که نباید از آن غافل شد بحث تلاطمهای اقتصادی است که در کشور با آنها مواجه هستیم. یعنی پیچیده بودن فضای کسب و کار کشور ما و اتفاقاتی که امروز هم ابعادی از آن در بازار سرمایه نیز قابل مشاهده است، ریسک فعالیتهای واقعی و کسب و کارها را زیاد کرده و این موضوع را تحت تاثیر قرار میدهد.
در حال حاضر کشور درگیر این موضوع است که تعداد زیادی از واحدهای صنعتی غیرفعال در کشور وجود دارد و این شرایط کلان اقتصادی حاکم کار برگشت و احیای واحدهای صنعتی را خیلی پیچیده و دشوار کرده است.
* طرح مولدسازی داراییها که در دولت به تصویب رسید، چگونه ارزیابی میکنید؟
این موضوع حرکت و پشتوانه سیاست خوبی در این حوزه بود که اراده حاکمیت را برای استفاده و بهرهمندی از ظرفیتها و ضرورت تحرک سازمانها و ارگانها نشان داد. بنابراین جهت گیری خوبی است و در صورتی که از نظر اجرایی موانع برداشته و با اعتماد سازی کلان در کشور و خروج سیاستگذاران از بحثهای تفرقه افکنانه و حاشیهای همچون برخی از کشورهای پیشرو همسایه سهولتها و جذابیتها برای ورود سرمایهگذاران بیشتر شود و ریسکهای سیستماتیک سیاسی و اجتماعی و اقتصادی از پیشروی چشم سرمایهگذاران محو شوند با توجه به بکر بودن این فضا و همچنین ظرفیتهای خیلی زیادی که در فضای اقتصادی کشور وجود دارد، میتواند از ظرفیت بسیار عالی کشور که از نظر اقتصادی برای سرمایهگذاران داخلی و خارجی ظرفیت و فرصت خوبی را ایجاد میکند بهره برد و با برگشتن این واحدهای صنعتی چشم انداز رشد اقتصادی کشور را نسبت به رقبای منطقهای تحت تاثیر جدی قرار دهد. در مجموع هرچند که بعضی اختیاراتی که داده شده با اما و اگرهایی مواجه است و ابهاماتی دارد که ضروریست شفافسازی و تعاریف درست آنها مشخص شود و باید از روشها و ساز و کارهای آنها مراقبت کرد ولی جهت گیری به سمتی که بتواند ریسکهای سیستماتیک کلی حاکم بر کشور و فضای کسب و کار کشور را کمتر کند به عنوان فاکتور بالادستی از اهمیت بیشتری در این توفیق برخوردار است.
* مولدسازی داراییها چه تاثیری بر اقتصاد و بازار سهام کشور دارد؟
اگر تسهیلگری خوبی در این زمینه اتفاق بیفتد و مزایا و بهرهور کردن این واحدها تعریف شود، مثلا تسهیلات جدید روی این داراییها تعریف شود، یا صندوقهای خصوصی و سرمایهگذاران مشارکت کننده در احیای واحدها از مزایایی بهرهمند شوند که بتواند انگیزه شرکتهای سرمایهگذاری و بازار سرمایه را برای توسعه فعالیتها و استفاده کردن از این ظرفیتها بیشتر کند، اثرات آن را در بازار سرمایه هم خواهیم دید چون اینها به عنوان طرحهای توسعهای و تکمیل کننده زنجیره ارزش بسیاری از شرکتها میتواند به کمتر شدن بهای تمام شده آنها و رشد فروش آنها منجر شود که مستقیما اثرات آن در بازار سرمایه نیز نمود پیدا میکند. چون گروه زیادی از افراد با کارهای تخصصی در صنایع آشنایی ندارند اما گاهی تیمهای مشخصی وجود دارند که هم اشراف اطلاعاتی خوبی راجع به یک صنعت دارند و هم از پتانسیل مالی خوبی برخوردارند و مهمتر اینکه با ریسکهای مختلف پیرامون فعالیت اقتصادی در کشور نیز آشنا هستند، اما در شیوه و ساز و کار حقوقی مشارکت و شیوه خرج کردن منابع با ابهام و پیچیدگی مواجه هستند یا نقدشوندگی برایشان حائز اهمیت است و ابزارهای بازار سرمایه میتواند راهکارهای ابتکاری جذابی برای هدایت تسهیلات و تجمیع منابع برای احیا و بهرهبرداری از واحدها را ارائه نماید و در صورت توفیق منافع اقتصادی و اجتماعی جذابی را برای مشارکتکنندگان و جامعه رقم زند.
* مولدسازی داراییهاچگونه ارکانها را متنفع میکند؟
مجموعه اقدامات مربوط به مولدسازی داراییها در هر سازمان و ارگان و شرکت ابعاد خاص خود را دارد و در صورتی که این رویکرد توسط ارکان سیاستگذار و مدیران سازمانها مورد حمایت قرار گیرد قطعا اثرات مهمی در اصلاح ساختارهای مالی و سرمایهگذاری شرکتها، استفاده بهتر از منابع صرف شده و اثر بخشی بیشتر داراییها در زنجیره ارزش آنها خواهد داشت و مواهب آن به صورت مستقیم آن سازمان و ارگان مربوطه و به طور غیر مستقیم کشور و جامعه را منتفع خواهد ساخت. با توجه به ظرفیتهای بسیار زیاد کشور و منابع کلان صرف شده در حوزههای غیر مولد ایجاد و توسعه ساختارهایی شبیه شرکت مولدسازی تجارت به طور قطع می تواند در تحقق این مهم موثر باشد. توجه داشته باشیم ضامن بقا و تداوم فعالیت بنگاههای اقتصادی فعلی و ورود سرمایهگذاران جدید به حوزه صنعت و اشتغال آفرینی در کشور، آرامش و امنیت خاطر سیاسی، اجتماعی و جذابیت و پیشبینی پذیر بودن فضای اقتصادی کشور در مقایسه با کشورها و رقبای منطقه ای است تا ضمن افزایش امید و وفاداری ملی نه تنها از خروج سرمایهها جلوگیری شود بلکه سرمایههای خارج از کشور را نیز برای استفاده و احیای فرصتهای درون کشور و رشد و توسعه اقتصاد ملی ترغیب کند.
- نگاه پندار - خبرنگار
- شماره ۵۲۱ هفته نامه اطلاعات بورس