«پسران» و دیدگاه تازه‌ای از اقتصادسنجی

محمدهاشم پسران متولد ۳۰ مارچ ۱۹۴۶، اقتصاددان ایرانی - انگلیسی است. پسران مدرک لیسانس خود را در رشته اقتصاد از دانشگاه سالفورد در بریتانیا و مدرک دکترایش را در همان رشته اقتصاد از دانشگاه کمبریج دریافت کرد. البته پیش از آن پسران در دانشکده اقتصاد تدریس می‌کرد و یکی از اعضای هیات پروفسوری و علمی کالج ترینیتی در دانشگاه کمبریج بود.  پسران از آگوست سال ۲۰۰۵ موفق شد جایگاه برجسته جان الیوت در اقتصاد را در دانشگاه کالیفرنیای جنوبی در اختیار بگیرد. دکتر پسران همچنین به عنوان مدیر مرکز USC Dornsife Center در امور تحقیقات اقتصاد مالی کاربردی مشغول به فعالیت است و در همین راستا در ژانویه سال ۲۰۱۳ به عنوان استاد برجسته USC انتخاب شد. 

از شیراز تا وین و کالیفرنیای جنوبی
محمدهاشم پسران در شیراز، استان فارس زاده شد. دیپلم دبیرستان را از مدرسه نمازی (شیراز) گرفت. در نوامبر ۱۹۶۴ با بورس تحصیلی بانک مرکزی ایران برای تحصیلات عالی به انگلستان رفت. به همین دلیل او پیشتر از این، رئیس بخش تحقیقات اقتصادی بانک مرکزی ایران  (۱۹۷۶-۱۹۷۴) و همچنین معاون وزیر در وزارت آموزش و پرورش ایران (۱۹۷۸-۱۹۷۶) نیز بوده است. پسران همچنین به عنوان استاد اقتصاد و مدیر برنامه کاربردی اقتصادی سنجی کاربردی در UCLA، استاد مهمان در انستیتوی مطالعات پیشرفته در وین، استاد مهمان دانشگاه پنسیلوانیا و همچنین دانشگاه کالیفرنیای جنوبی (USC) فعالیت داشت. پسران یکی از اعضای آکادمی انگلیسی، همکار انجمن اقتصادسنجی و یکی از اعضای ژورنال اقتصادسنجی است. 

روند افتخارات و اخذ جوایز 
محمدهاشم پسران در زمینه‌هایی که تاکنون فعالیت داشته جوایز متعددی دریافت کرده است، از جمله آنها می‌توان به جایزه جورج سل از موسسه پترولیوم لندن اشاره داشت.  البته جوایز انجمن اقتصادی سلطنتی ۱۹۹۲ برای نوشتن بهترین مقاله منتشر شده در مجله اقتصادی که سال ۱۹۹۰ و ۱۹۹۱ آن مقاله را به چاپ رسانده بود، قابل توجه است . 
همچنین وی  دریافت کننده مشترک بررسی‌های اقتصادسنجی و بهترین مقاله‌های مرتبط در این موضوع است.  همچنین  دریافت جایزه بهترین مقاله سال ۲۰۰۲ و ۲۰۰۴ برای مقاله‌ای در مورد مدل سازی ساختاری طولانی مدت از جمله جوایزی بود که پسران موفق به دریافت آنها شده است. دریافت دکترای افتخاری از دانشگاه ماستریخت (۲۰۱۳)، کارشناسی ارشد افتخاری از دانشگاه کمبریج (۲۰۰۳)، دکترای افتخاری از دانشگاه گوته فرانکفورت (۲۰۰۸) و همچنین دکترای افتخاری از دانشگاه سالفورد (۱۹۹۳) از دیگر جوایزی است که در راستای تقدیر از خدمات وی در علم اقتصاد به وی تعلق گرفته است.پسران از لحاظ تعداد استناد به مقالات از بین ۲۰ اقتصاددان تراز اول اروپایی در فاصله سال‌های ۱۹۹۶–۱۹۹۳ در رتبه نوزدهم (پس از مارک بلاگ و قبل از انگوس مدیسون) قرار داشت. همچنین، در رتبه‌بندی وب‌گاه ideas.repec در آوریل ۲۰۱۰ رتبه چهارمین اقتصاددان جهان (با ۴۲۷ امتیاز) را با توجه به تعداد استنادات به مقالاتش به دست آورد. وی همچنین یکی از دبیران بنیانگذار مجله اقتصادسنجی کاربردی و یکی از همکاران بخش توسعه بسته‌های نرم افزاری اقتصادسنجی (نسخه‌های ۱ تا ۵) ماکروسافت نیز هست که به وسیله دانشگاه آکسفورد پشتیبانی و منتشر شده است. 

معتقد به نظام اقتصاد بازار
پسران از اقتصاددانان مکتب کمبریج و اقتصاد کینزی و معتقد به نظام اقتصاد بازار است هر چند دخالت محدود دولت را در شرایط بحران جایز می‌شمارد. وی از سال ۱۹۹۵ به بررسی چندوجهی داده‌های اقتصادی علاقه پیدا کرده است. او در سال ۲۰۰۳ مقاله‌ای در نشریه اقتصادسنجی منتشر کرد که تاکنون بارها و بارها به آن ارجاع داده شده و همین استناد به این مقاله موجب شده است که درصد ارجاع به مقالات دکتر پسران تا اندازه قابل توجهی پس از چاپ این مقاله افزایش داشته باشد . او در سال ۲۰۰۷ مقاله ای دیگر در نشریه اکونومتری کاربردی منتشر کرد که به گفته تامپسون رویترز «محور و اساس» تحقیقات رو به رشد در این حوزه قلمداد می‌شود.

 مدل‌سازی اقتصادی در سری زمانی
پروفسور پسران تحقیق خود را چنین توضیح می‌دهد: «بانک‌های مرکزی، اقتصاددانان، شرکت‌ها و دولت‌ها برای یافتن الگوهای اقتصادی به گذشته نگاه می‌کنند و بر اساس آن برای آینده تصمیم می‌گیرند. بدون پیش‌بینی آینده و اینکه چه چیزهایی در پیش روست تصمیم‌گیری بسیار دشوار است. این موضوع به خصوص برای بانک‌های مرکزی در تمام دنیا اهمیت دارد؛ مثلا تعیین نرخ بهره تأثیر شدیدی بر تصمیم‌گیری دارد مانند خرید خانه یاسرمایه‌گذاری‌های بزرگ شرکت‌ها. «در سطح فردی وقتی می‌خواهید به سر کار بروید بر اساس پیش‌بینی وضع هوا با خود چتر همراه می‌برید. بنایراین یکی از اهداف اولیه «مدل‌سازی اقتصادی در سری زمانی» درک روابط متقابل و پیچیده متغیرهایی است که می‌تواند به پیش‌بینی اقتصادی و تصمیم‌گیری بهتر منجر شود.

دیدار با وزرای اقتصاد و اقتصاددانان ایرانی 
پسران بیش از ۲۰۰ مقاله در زمینه‌های مختلف از جمله اقتصادسنجی، امور مالی تجربی، اقتصاد کلان و اقتصاد ایران داشته است، وی را در عین حال به عنوان یکی از کارشناسان برجسته حوزه اقتصاد نفت و خاورمیانه نیز می‌شناسند.
این اقتصاددان برجسته، پیش از این بارها در سفرهای مختلف به ایران در دیدار با وزرای اقتصاد و اقتصاددانان با توجه به شاخص‌های اقتصاد کلان کشور، به تبادل نظر در خصوص مسائلی چون نحوه فعال‌سازی بازار سرمایه، کنترل تورم، اتخاذ رویکرد مناسب در تعیین نرخ سود بانکی و مسائل اقتصاد ایران به گفت‌وگو پرداخته است.

نظریات قابل تامل برای اقتصاد ایران 
 پسران به منظور خروج کشور از وضعیت وابستگی به درآمدهای نفتی، بر استفاده مطلوب از ظرفیت‌های بومی و درون‌زای اقتصاد کشور از جمله توسعه صنعت گردشگری، به ویژه گردشگری اسلامی، را به عنوان یکی از سیاست‌هایی که می‌تواند موجب ایجاد ظرفیت‌های جدید در اقتصاد از جمله رشد بخش خدمات و صنایع دستی شود مطرح کرده است.
پسران همچنین در پیشنهادی در رابطه با بهبود اوضاع اقتصادی و دخالت‌های دولتی در اقتصاد ایران در یکی از سفرهای خود در گفت‌وگویی عنوان کرده بود: «اگر از من بپرسید، مهم‌ترین کاری که دولت ایران باید انجام دهد چیست می‌گویم «صندوق ذخیره ارزی» را احیا کند. منطق صندوق ذخیره ارزی بر این بود که نوسان را کم کند. اما می‌دانید که صندوق، تابع مسائل سیاسی شد. صندوق را بستند و منابعش را استفاده کردند. 
در واقع ایجاد این صندوق هم یک نوع دخالت است. دخالت درستی که دولت باید داشته باشد اما اکنون ندارد. در مقابل آن اگر دولت خودش بیاید صنایع ایجاد کند، یا به صنایعی که کارایی ندارند کمک کند، این دخالت نادرست است. ما معتقدیم فقط در زمان بحران، دولت باید دخالت داشته باشد. من می‌گویم دولت دخالت کند تا نوسان ارزی را که اقتصاد ایران با آن دست به گریبان است کاهش دهد. فرض کنید قیمت نفت در بازارهای جهانی بالا و پایین برود، دولت در این باره کاری از دستش برنمی‌آید اما می‌تواند درآمدی را که وارد بازار ایران می‌شود و اصل آن از نفت است، کم کند. آیا این کار شده است؟ خیر. این از نوع دخالت‌هایی است که دولت باید داشته باشد. حالا دولت چه دخالتی نباید داشته باشد؟ به نظر من دولت نباید در تولید دخالت داشته باشد. برای اینکه دولت در شرایطی نیست که بتواند بفهمد که کدام کالا، با چه تکنولوژی، می‌تواند به نحو احسن ایجاد شود. 
دولت باید شرایطی ایجاد کند تا افرادی که مطلع هستند و می‌خواهند ریسک کنند دارای قدرت سرمایه‌گذاری باشند تا بتوانند به طور احسن با رقابت با هم کالاهایی تولید کنند که از کیفیت برتر و از قیمت مناسب‌تر برخوردار باشند تا این کالاها در دنیای خارج قدرت رقابت داشته باشند. اگر تولیدکننده‌های ایرانی نتوانند از نظر قیمت و کیفیت کالا با کشورهایی که همان کالای مشابه را تولید می‌کنند، رقابت کنند و دولت همواره به کمک‌هایش ادامه دهد در آن صورت ایران هیچ‌گاه نمی‌تواند به نقطه‌ای برسد که اقتصاد بدون نفت داشته باشد و بتواند با دنیای خارج رقابت کند.»

• اکرم شعبانی-خبرنگار
• شماره۳۲۶ هفته نامه اطلاعات بورس-صفحه۸