چرا کیف پول باز از قافله جا می ماند/ نه به کیف پول!

به گزارش صدای بورس، بهمن ۹۸ ماه رونمایی از شیوه پرداخت موبایلی جدید و مبتنی برکیوآر شرکت های پرداخت بود. شرکت ها با امید به پاندومی کرونا در جهت  فراگیری این ابزار پرداخت الکترونیکی هزینه های گزاف تبلیغاتی انجام دادند. در همین راستا رئیس اداره نظام‌های پرداخت بانک مرکزی نیز در مصاحبه خود در اسفندماه ۹۸ خبر از پیاده‌سازی طرح ملی پرداخت با کد کیوآر در قالب طرح جامع پذیرندگی جهت مقابله با ویروس کرونا داد.

در طرح پذیرندگی جامع بارکدهای پرداخت  قرار بود با اسکن کردن بارکد قرارگرفته هرکدام از شرکت‌های پرداخت الکترونیک در پایانه‌های فروشگاهی با هرکدام از نرم‌افزارهای موبایلی شرکت‌های پرداخت الکترونیک؛ عملیات پرداخت بدون حضور کارت‌بانکی و صرفاً با واردکردن مبلغ و رمز کارت در نرم‌افزار موبایلی انجام شود. با وجود همه ی این صحبت ها و انتظار پیاده سازی پرداخت QR  توسط بانک مرکزی؛ دوشنبه هفته گذشته پرداخت موبایلی "کهربا" از سوی بانک مرکزی پیاده سازی شد که در آن خبری از پرداخت مبتنی با QR نیست.

پرداخت موبایلی کهربا

در این شیوه پرداخت با انتخاب کارت بر روی اپلیکیشن کهربا اطلاعات کارت از طریق تکنولوژی NFC کدگذاری شده به صورت توکن درآمده و با نزدیک کردن گوشی (در فاصله ی ۳-۴ سانتی متر) به دستگاه کارتخوان تبادل اطلاعات بدون تماس گوشی با پایانه و از طریق کانال NFC اما با رمز اول صورت میگیرد. با تشخیص کارت توسط دستگاه کارتخوان رمز اول از مشتری دریافت و روی پایانه وارد شده ( که خلاف مکانیسم پرداخت های بدون تماس است) و تراکنش خرید صورت می پذیرد.

کهربا یکی از انواع شیوه های پرداخت های مبتنی بر EMV است که پروسه پرداخت با اتصال به کارت و از طریق NFC صورت می پذیرد . نوع دیگر پرداخت های مبتنی بر EMV نیز پرداخت مبتنی بر QR است.
در دنیای پرداخت های غیرتماسی شیوه های مختلف پرداخت با RF ID،  NFC و پرداخت مبتنی بر QR شیوه های پذیرفته شده هستند. ترند جهانی پرداخت های موبایلی نشان از حذف کامل کارت و گسترش کیف پول دارد. تکنولوژی  NFC نیز در جهان پرداخت های tap and go  را متداول ساخته است نه دریافت رمز اول! چرا که هدف کاهش سرعت زمان پرداخت است.

 بنابراین کهربا به مدل های یک ده ی گذشته فناوری اطلاعات جهانی باز می گردد.

الزامات پیاده سازی کهربا

پیاده سازی کهربا نیازمند صرف هزینه تغییرات در سامانه های زیر ساختی حاکمیتی پرداخت کشور همانند «شتاب»، «شاپرک»، «سهند» و «مانا ، تجهیز کلیه پکارتخوان ها به ماژول NFC  و پیاده سازی سرویس مبتنی بر EMV بر روی اپ های موجود است. (که بر اساس گفته مقامات بانک مرکزی تغییرات در سامانه های حاکمیتی صورت گرفته است). اما در خصوص دو الزام دیگر :

 ضرورت وجود ماژول NFC  بر روی کارتخوان ها یکی دیگر از الزامات هزینه کهرباست. که به گفته متخصصین حوزه پرداخت ماژولی پر هزینه است. امار حدودی نشان می دهد که قریب به ۶۰ درصد کارتخوان ها دارای ماژول NFC  هستند و باقی باید به این ماژول تجهیز شوند که در شرایط تحریمی هزینه دلاری/ یورو برای شرکت های پرداخت منطقی به نظر نمی رسد ؟

 رچه عده ای بر اساس عمر مفید ۵ ساله ی کارتخوان ها این تغییر زیر ساختی را روالی اجتناب ناپذیر می دانند این درحالیست که در کشور ما به عمر مفید دستگاه توجه نمی شود و دستگاه تا جایی که بتواند کار می‌کند و هنگام تعویض نیز با یک تعمیرات ساده، به فرد دیگری واگذار می‌شود و با لحاظ اصلاحاتی به چرخه پرداخت باز می گردد. همچنین در شرایط تحریمی این موضوع پررنگ تر شده و دستگاه هایی که امکان به روز رسانی سخت افزاری و نرم افزاری محدودی دارند پرتراکنش هستند .

الزام دیگر کهربا اما تغییرات در سوییچ های صادرکنندگی و پذیرندگی است که این خود صرف هزینه ای و زمانی دارد و باتوجه به شرایط بانک های کشور افزودن هزینه ی زیر ساختی جدید تامل برانگیز است!

بحث دیگر هزنیه اوردن سرویسی مبتنی بر EMV روی اپ های ارایه دهنده خدمات پرداخت است.

بنابراین به نظر می رسد کهربا الزامات جدید و هزینه های بیشتری نسبت به پرداخت با QR کد دارد. چرا که زیرساخت های پرداخت از طریق QR اماده است.

چرا پرداخت کهربا پیاده سازی شد

انچه مشخص است با وجود صحبت های طولانی و تلاش های بسیار در جهت پیاده سازی پرداخت مبتنی بر QR باز هم این شیوه مسکوت مانده است. البته بنابر گفته های رئیس اداره ی نظام های پرداخت بانک مرکزی قرار است ان دسته از پایانه های فروشی که nfc را پشتیبانی نمی کنند پرداخت QR را اجرایی کنند اما چرا از همان ابتدا پرداخت QR به صورت طرحی ملی رونمایی نشد؟ چرا به بحث قدیمی پرداخت مبتنی بر NFC در ایران بازگشتیم. پرداختی که قریب به ۳ سال از عزم جدی بر روی ان میگذرد

گرچه شرکت هایی طی سال های گذشته به سمت گسترس پرداخت NFC گام برداشتند و پای اپراتورهای تلفن همراه نیز در برهه ای با ارائه سیم کارت های پشتیبانی کننده NFC به این شیوه پرداخت باز شد؛ اما نارضایتی اپراتورها سبب شد پروژه فراگیر و به پروژه ای ملی تبدیل نشود.

. در خصوص تعلل بانک مرکزی در اجرا شدن پرداخت QR اما علل محتمل مختلفی وجود دارد. مهمترین آن ها شاید کاهش درامد ذی نفعان باشد. موضوعی که همواره مهمترین عامل در جهت پیاده سازی یا عدم پیاده سازی سرویس های پرداخت الکترونیک در سطح زیست بوم پرداخت و حتی در سطوح کلان و ملی بوده است.

از انجایی که اجرایی شدن صحیح و استمرار پرداخت QR وابسته به فراگیری کیف پول و سازماندهی پرداخت های افلاین است به نظر کاهش اتی و احتمالی درامد ذی نفعان تراکنش های انلاین و ترس آن ها از فراگیری کیف پول مهمترین علت عدم اجرای شدن  پرداخت با QR  دانست. گرچه در طرح جامع پذیرندگی بانک مرکزی که مبتنی بر QR  بود نیز خبری از پرداخت افلاین با کیف پول نبود و باز شدن پای رمز دوم به تراکنش های خرد در خرید پروسه پرداخت را پیچیده می کرد اما پیاده سازی آن شاید راهی برای فراگیری کیف پول باز می کرد و البته الزامات زیر ساختی شیوه ی فعلی را هم نداشت چرا که تدوین و انتشارات مستندات حوزه ی کیف پول، زیرساخت های اماده برای پیاده سازی این شیوه پرداخت از سوی شرکت های پرداخت و هزینه های  شرکت های پرداخت در جهت رشد این شیوه کاملا زمینه را برای پیاده سازی راه کار مبتنی بر QR فراهم کرده بود.

 علل دوم شاید نداشتن طرحی مدون و برنامه ریزی شده از سوی بانک مرکزی در جهت پیاده سازی پرداخت  QR بود اما ایا طرح فعلی صحیح ترین طرح برای رواج پرداخت موبایلی است؟؟

علل سوم هم علاقه ی همیشگی بانک مرکزی برای ورود به لایه کسب و کار با بازوی اجرایی خود است

کاهش ریسک!!

اساس پرداخت های موبایلی کاهش ریسک در تراکنش هاست . این درحالیست که در سرویس کهربا در کنار وجود ریسک حضور کارت ریسک ابزار موبایلی نیز اضافه شده است.

حال سوالات متعددی مطرح می شود:

ایا ریسک در پرداخت موبایلی کهربا کاهش می یابد؟

ایا  بانک مرکزی با ارایه سرویس کهربا دوباره به لایه اجرا امده ؟

ایا افرادی که از نصب متعدد اپلیکیشن ها فراری هستند مایل به نصب کهربا برای رونق دادن به پرداخت غیرتماسی بانک مرکزی خواهند بود؟؟؟

هزینه اموزش عمومی و تبلیغات برای فراگیری این طرح ملی چه میزان است؟

ایا کهربا از آن دست سرویس های بانک مرکزی است که فقط رونمایی شده و مانند کیپا و ... هیچ گاه به مرحله ی پیاده سازی ملی و فراگیری نخواهد رسید ؟

در شرایط تحریمی و فشارهای اقتصادی ایا هزینه واردات ماژول NFC برای شرکت های پرداخت به عنوان یکی از بازیگران اصلی و شکل دهنده سرویس کهربا هزینه ای منطقی است؟

ایا  سناریویی پرداخت های غیر تماسی ( QR ) هم در اجرایی می شود؟

و در اخر ایا با حضور معاونت کنونی فناوری اطلاعات بانک مرکزی که سابقه ی فعالیت چندین ساله در مهمترین بازوی اجرایی این بانک را دارد ورود به لایه ی اجرایی توسط رگولاتور بانکی ایران با پیاده سازی پروژه های ملی چون کهربا و دیبا پر رنگ تر خواهد شد ؟

مهکامه صباغ
محقق حوزه پرداخت الکترونیک