شیر مرغ تا جان آدمیزاد

کارکرد بورس‌های کالا در همه کشورها یکسان است؛ تاسیس و راه‌اندازی بورس کالا در همه قاره‌ها از اهداف مشابهی برخوردار است بورس‌های کالا از استانداردها و معیارهای مشخصی پیروی می‌کنند و تفاوت آنها فقط به نوع کالاها و ابزارهای معاملاتی محدود می‌شود.

در این بازارها، کالاهای عرضه شده برای کشف قیمت و خریدوفروش، دارای ویژگی‌های خاصی هستند: این کالاها، همگن هستند و در زمره مواد خام قرار می‌گیرند و نهاده‌هایی برای تولید کالاهای دیگر به شمار می‌روند. محصولات کشاورزی و دامی، فلزات پایه، فولاد و مانند آن از جمله کالاهایی هستند که در بورس‌های کالا عرضه و دادوستد می‌شوند. اما در هیچ یک از بورس‌های کالای جهان، محصول نهایی یا کالای غیرهمگن عرضه نمی‌شود. در اینجا منظور از کالای غیرهمگن، محصولی است که از چند کالای دیگر ساخته شده باشد و در گروه کالاهای نهایی مصرفی قرار گیرد.
نگاهی به فهرست بورس‌های کالای جهان نشان می‌دهد که محصولات کشاورزی همچون ذرت و گندم و سویا، فلزاتی مانند مس و فولاد و طلا، نفت خام، گاز طبیعی و زغال سنگ و اوراق مشتقه مبتنی بر کالا از جمله محصولاتی هستند که در این بازارها مورد دادوستد قرار می‌گیرند. اما در هیچ بورس کالایی ماشین لباسشویی، دوچرخه، بستنی یا مبلمان عرضه نمی‌شود.
اساسا معرفی ابزارهای نوین معاملاتی و اوراق جدید، همچنین پذیرش کالاهای جدید در بورس‌های کالا یکی از راه‌های رشد و توسعه و درآمدزایی این بورس‌ها به شمار می‌رود. اما همانگونه که گفته شد، کالاهای پذیرفته شده باید دارای ویژگی‌های خاصی باشند. تلاش بورس کالای ایران برای پذیرش خودرو و مسکن جهت کشف قیمت و دادوستد، علاوه بر آن که با ماهیت بورس‌های کالا در تضاد است، از نظر فنی هم اقدامی غیرمنطقی است. خودرو و مسکن، دو کالای مصرفی نهایی هستند که قیمت آنها بر اساس قیمت تک تک مواد و محصولات به‌کار رفته برای ساخت آنها تعیین می‌شود. طرفداران عرضه مسکن در بورس کالا معتقدند که با انجام این کار، قیمت مسکن واقعی و دست دلالان از این بازار پرالتهاب کوتاه می‌شود. این در حالی است که بورس کالا هنوز نتوانسته دادوستد محصولاتی همچون سیمان و فولاد را که در ساخت مسکن کاربرد دارند، به طور منظم انجام دهد. خودرو نیز از این قاعده مستثنی نیست. در چند سال گذشته قیمت این محصول در کشاکش تولیدکننده و مصرف‌کننده و دخالت‌های نهادی به نام شورای رقابت شاهد رشدهای نجومی بوده است. حال چگونه می‌توان انتظار داشت که قیمت آن در بورس کالا بر مبنای استانداردهای پذیرفته شده جهانی کشف شود.
با این گونه اقدامات، بورس کالای ایران به سمتی در حرکت است که آن را به بازاری سنتی برای خریدوفروش هر نوع کالایی تبدیل خواهد کرد و به بیان دیگر، روزی «از شیر مرغ تا جان آدمیزاد» در آن دادوستد خواهد شد.

• علی دانیال
   
• هفته نامه اطلاعات بورس شماره ۴۰۳