بررسی ارزش دلاری بورس در سال‌های اخیر / بورس ایران، چند!؟

بسیار پیش آمده که از فلان صفحه مجازی و از بهمان کارشناس شنیده می‌شود که ارزش بورس ما معادل یکی از کمپانی‌های بزرگ دنیاست. گاهی می‌گویند ارزش کل شرکت‌های موجود در بازار سرمایه ما حتی به اندازه یکی از سهم‌های بزرگ بازاری چون بازار بورس نیویورک نیست، اما این اعداد و ارقام از کجا می‌آید؟ چرا غول‌های بازار سرمایه ما نظیر فارس، فملی، فولاد و... در مقایسه با بازارها و کمپانی‌های دیگر به چشم نمی‌آیند؟ آیا علت پهلوان پنبه بودن این شرکت‌ها در بازار سرمایه است یا مشکل را باید در جای دیگر و در میان مشکلات بنیادی‌تری که ریشه آن را در دل اقتصاد نحیف و بیمار است ردیابی کرد؟

ارزش دلاری بازار یکی از موارد مهم و تاثیرگذاری است که وضعیت بازار سرمایه را به نمایش می‌گذارد، هر چند مقیاس مقایسه با توجه به چندنرخی بودن ارز در کشور ایران متفاوت است اما در فدراسیون جهانی بورس‌ها ارزش بازار سرمایه ما بر اساس دلار ۴۲۰۰ تومانی سنجیده می‌شود در حالی که نه تنها ما برای خداحافظی با این ارز مسموم‌کننده اقتصاد آماده می‌شویم بلکه بخش اعظمی از مبادلات تجاری ما با نرخ‌های بسیار بالاتر در قالب دلار نیمایی و آزاد انجام می‌شود. ارزش دلاری بورس ما به تازگی تا سطح ۱۶۴ میلیارد دلار افت کرده است. این عدد که نیمه دوم سال ۱۳۹۹ به حدود ۲۰۸ میلیارد دلار رسیده بود در نیمه دوم امسال به عدد ۱۶۴ میلیارد دلار تنزل کرده که نشان از افت ۲۱.۵ درصدی ارزش دلاری بازار دارد علاوه بر آن ارزش دلاری سال ۹۹ نسبت به سال جاری نیز افت قابل توجهی را نشان می‌دهد.
سیر تغییرات ارزش دلاری بورس ایران از سال ۱۳۸۹ که ارزش دلاری آن ۱۱۸ میلیارد دلار بوده تا ۲ بهمن ماه سال ۱۴۰۰ که ارزش دلاری بورس کشور به ۱۶۴ میلیارد دلار رسیده روند افتان و خیزانی را پشت سر گذاشته اما نوسانات این تغییر از نیمه دوم سال ۹۸ به شدت افزایش داشته است. ارزش دلاری بازار تحت تاثیر افزایش یا کاهش قیمت دلار دچار افت یا خیز می‌شود.
در دهه اخیر بیشترین میزان ارزش دلاری بورس در نیمه اول سال ۹۹ و با شکسته شدن رکورد ۴۲۷ میلیارد دلار ثبت شد و کمترین میزان ارزش دلاری نیز در سال ۹۱ و با رسیدن این عدد به ۵۶ میلیارد دلار حاصل شده است. در حقیقت همزمان با افزایش قیمت دلار ارزش دلاری بازار کاهش و با کاهش دلار، ارزش دلاری بازار افزایش می‌یابد.
این مسئله را می‌توان به وضوح در رسیدن ارزش معاملات در نیمه اول سال ۱۳۹۹ به رکورد قابل توجه ۴۲۷ میلیارد دلار همزمان با در نظر گرفتن کاهش بازدهی دلار در این مقطع دید. ارزش دلاری بازار سرمایه در هفته منتهی به ۳۰ آذر ۱۴۰۰ با کاهش تقریبا ۵ درصدی خود به ۲۲۴ میلیارد دلار رسید و در تاریخ ۲ بهمن ماه به ۱۶۴ میلیارد دلار افت کرد.
از مهم‌ترین عوامل اثرگذار بر افت ارزش دلاری بازار بورس را در درجه اول باید سقوط ارزش پول ملی مقابل ارزهای خارجی دانست علاوه بر این مسئله باید از دیگر عواملی که افت ارزش دلاری بورس تهران را رقم زده‌اند به وضعیت نابه‌سامان شرایط اقتصادی، شدت‌گرفتن محدودیت‌های صادراتی در سال‌های اخیر به واسطه بسته‌شدن درهای فضای بین‌المللی بر اقتصاد ایران و کاهش ارزآوری اشاره کرد. ارزبری از کشور و در حقیقت خروج سرمایه که واسطه خرید ملک در کشورهای همسایه، گرفتن ویزای سرمایه‌گذاری و خرید رمزارز ناشی می‌شود نیز از عوامل ساقط کننده قوت گرفتن ارزش بازار است. یکی از موارد مهمی که باید در علل سقوط ارزش دلاری بازار به آن اشاره کرد نرخ تسعیر دلار ۴۲۰۰ تومانی است در حالی که بخش اندکی از مبادلات تجاری کشور به واسطه این ارز انجام شده و در اکثریت موارد نرخ دلار نیمایی یا آزاد مبنای محاسبات ملاک قرار دادن این ارز در مبادلات یا ارزشگذاری سهام بر مبنای این ارز از عوامل اثرگذار در تغییرات ارزش بازار در سال‌های اخیر است. از طرفی نباید نقش خروج نقدینگی حقیقی از بازار سرمایه و افت حجم معاملات در میان گروه‌های دلارمحور بازار سرمایه را نیز در سقوط فعلی ارزش دلاری بازار نادیده گرفت.

• بیشتر بخوانید:

کارد به استخوان رسید

دلایل یک سقوط
عزیزاله عصاری، فعال بازار سرمایه در خصوص ارزش دلاری بازار سرمایه ایران توضیح داد: ارزش دلاری بازار اصلی سهام بر اساس نرخ مبادلات تجاری کشور (۲۴۵۵۰) حدود ۲۰۹ میلیارد دلار است علاوه بر این ارزش بازار فرعی نیز معادل ۳۹ میلیارد دلار است که در مجموع باید ارزش این بازار را ۲۴۸ میلیارد دلار برآورد کرد. عصاری در پاسخ به این پرسش که آیا ملاک قرار دادن نرخ دلار ۴۲۰۰ تومانی در فدراسیون جهانی بورس برای تخمین ارزش دلاری بازار بورس تهران صحیح است یا خیر گفت: نرخ تسعیر غالب مبادلات تجاری شرکت‌های کشور نرخ نیما بوده و سهم ارز ۴۲۰۰ در مجموع مبادلات تجاری کشور کمتر از ۱۰ درصد بوده بنابراین تبدیل ارزش بازار سهام باید یا بر اساس نرخ نیما و یا بر اساس نرخ متوسط موزون دو ارز ۲۲,۵۱۵ تومان انجام شود. ارزش دلاری بازار در روز شنبه دوم بهمن ماه معادل ۲۴۸ میلیارد دلار است.
این فعال بازار سرمایه ادامه داد: کاهش دلاری ارزش بازار سرمایه عمدتا به علت کاهش ریالی ارزش بازارهای اصلی و فرعی بوده که مهم‌ترین علت این موضوع خروج سرمایه از بازار سهام به طرف بازارهای اوراق قرضه، رمزارز، سپرده بانکی و همچنین خروج سرمایه به بازار املاک کشورهای مختلف مثل ترکیه، قبرس، یونان، ارمنستان، اسپانیا، کانادا و غیره رقم خورده است. با این وجود باید در نظر داشت که علت رشد بی‌رمق بازار نبود اعتماد سهامداران و خروج سرمایه از بازار سهام است که افت شدید حجم معاملات در بسیاری از سهام‌های گروه‌های معدنی، فولادی، پتروشیمی، پالایشگاهی، دارویی و... را رقم زده در حالی که این سهم‌ها در شرایط ارزشمندی برای خرید قرار داشته و نسبت قیمت به بازدهی آتی آنها بسیار کاهش داشته است که تمامی این موارد دلالت بر ارزنده شدن سهام در بازار دارد.
به طور کلی به علت شکاف حدود ۳ هزار تومانی میان نرخ ارز نیما و بازار آزاد عملا نگرانی اندکی از بابت اثرات تفاهم آتی برجام بر درآمدهای صادراتی و فروش شرکت‌های بازار سهام وجود دارد. با وجود کاهش ارزش دلاری، بازار سهام به لحاظ تاریخی در شرایط ارزنده‌ای قرار گرفته است.

مبنای غلط یک محاسبه
کامل ابراهیمیان، کارشناس بازار سرمایه در خصوص ارزش دلاری بازار سرمایه ایران توضیح داد: ارزش دلاری بازار سرمایه در حال حاضر حدود ۲۲۵ میلیارد دلار است. اینکه در فدراسیون جهانی بورس و یا صندوق بین‌المللی پول عدد ۴۲۰۰ تومانی به عنوان نرخ ارز آورده می‌شود به این دلیل است که این نرخ قبلا در ترازنامه بانک مرکزی ثبت شده بود ولی با این حال باید این مسئله را نیز در نظر گرفت که نرخ واقعی ارز، نرخی است که در بازار داد و ستد می‌شود چرا که هم سمت عرضه و هم سمت تقاضا در نقطه‌ای با همدیگر توافق می‌کنند که ارز را در یک نقطه مشخص به نرخ بازار آزاد بخرند. اگر بخواهیم نگاه حاکمیتی را نیز وارد کنیم باید بر مبنای نرخ دلار نیمایی ارزش بازار را محاسبه کنیم و محاسبه نرخ ارز بر اساس ارز ۴۲۰۰ تومانی منطقی به نظر نمی‌رسد.
ابراهیمیان در تبیین این مسئله که چرا با وجود اینکه نرخ ارز افت نکرده است اما شاهد افت بازار هستیم، توضیح داد: برای بررسی این موضوع لازم است که به شکل یک توالی به وضعیت افت و خیزهای بازار نگاه کنیم و یک بازه زمانی را در نظر بگیریم؛ اگر به صورت کلی به این مسئله نگاه کنیم در خصوص رشد بازار و عواملی که منجر به رشد بازار می‌شوند و یا اینکه عواملی که منجر به افت بازار می‌شود دلار یکی از آیتم‌های اصلی است؛ چرا که همه آیتم‌ها در دلار تعریف نمی‌شود و نمی‌توان گفت که رابطه بین رشد بازار و رشد نرخ دلار یک رابطه یک به یک است.
دلار یکی از آیتم‌های مهم و تاثیرگذار بر رشد بازار است به این دلیل که حدود ۷۰ درصد بازار ما کامودیتی‌محور است یا شرکت‌های بزرگی که صادرات‌محور بوده و محصولات آنها بر اساس قیمت‌های جهانی و نرخ دلار نیمایی ارزشگذاری می‌شود وقتی این نرخ‌ها رشد می‌کند درآمد شرکت‌ها افزایش می‌یابد و با افزایش درآمد، سودآوری این شرکت‌ها افزایش می‌یابد و به تبع ارزش این شرکت‌ها رشد می‌کند.
این کارشناس بازار سهام اضافه کرد: بازار به این دلیل که نسبت به سال گذشته که از رشد باورنکردنی برخوردار شد و در آن مقطع به نقطه ای رسیده بود که از نظر بنیادی بیش از ارزش توسط سرمایه‌گذاران ارزشگذاری شده بود را باید یکی از علل اصلی ریزش پس از آن دانست. زمانی که در بازارهای مالی یک دارایی بیش از ارزش واقعی ارزشگذاری شود به تبع به مرور زمان به قیمت‌های واقعی خود برمی‌گردد ولی این مسئله که بازار ما پس از این اصلاح شدیدی که از سال قبل تاکنون تجربه کرده است در یک نقطه ارزنده قرار دارد و حتی برخی شرکت‌ها کمتر از ارزش واقعی خود قیمت‌گذاری می‌شوند، به تبع در آینده می‌تواند رشد این سهم‌ها را رقم بزند. در شرایط فعلی بازار سرمایه و تعداد بسیاری از شرکت‌های موجود در آن در نقطه ارزنده‌ای قرار دارند به شرط آنکه سرمایه‌گذاران در یک بازه زمانی حداقل یک ساله سرمایه‌گذاری کنند. مطمئنا برای بازه یک ساله بسیاری از شرکت‌ها نسبت به سایر بازارها می‌توانند بازدهی بهتری داشته باشند.

اعتماد فراری
امیر وفایی، مدیر بانکداری سرمایه‌گذاری بانک کارآفرین با اشاره به غلط بودن ارزشگذاری دلاری بازار بر حسب نرخ ۴۲۰۰ تومانی گفت: نرخ ۴۲۰۰ تومانی که طبق آن ارزش بازار اعلام می‌شود و هر چند در متغیرهایی که در نهادهای بین‌المللی اعلام می‌شود همچنان از دلار ۴۲۰۰ تومانی به عنوان معیار استفاده می‌شود اما به طور کلی مبنای این مسئله غلط است و با توجه به اظهارات فعلی در خصوص حذف این ارز و نرخ دلار در بودجه ۱۴۰۱ ما به سمت اعداد واقعی‌تر دلار پیش خواهیم رفت و قطعا در آن شرایط ارزش دلاری بازار ما کمتر از اعدادی خواهد شد که فدراسیون جهانی بورس‌ها اعلام می‌کند و دچار افت شدیدی خواهیم شد.
وفایی در پاسخ به این پرسش که چرا با توجه به اینکه قیمت دلار افت نداشته است اما شاهد کاهش ارزش دلاری بازار سرمایه هستیم، گفت: باید بگوییم که مهم‌ترین اتفاقی که به تازگی برای بازار رخ داده اینکه اعتماد افراد حقیقی از این بازار به کلی سلب شد و خروج پول توسط این افراد از بازار سرمایه شدت گرفت که همین مسئله باعث شد این بازار روند رشد خود را از دست بدهد و افت‌های پی در پی و شدیدی را تجربه کند. به نظر نمی‌رسد تا زمانی که شرایط به سمتی پیش نرود که اعتماد دوباره به سمت این بازار جذب شود، شاهد اتفاق عجیب و غریبی در جهت صعود شاخص باشیم. در برخی نمادها در حال حاضر ارزش ذاتی بیشتر از ارزش فعلی این نمادهاست. نکته مهم اینکه ارزش ذاتی در بسیاری از نمادها به اندازه ارزش فعلی آنهاست و این به خودی خود نشان می‌دهد که بازار گران نیست. تمامی این موارد در نهایت می‌تواند به آن منجر شود که بازار در میان‌مدت بالاخره مسیر خود را پیدا کند.
مسئله مهم این است که با اقدامی نظیر معیار قرار دادن دلار ۴۲۰۰ تومانی باعث می‌شوند که متغیرهای واقعی اقتصاد بر بازار اثر نگذارد. ارزش دلاری بازار حدود ۲۰۰ میلیارد دلار برای بازاری به تنوع بازار سرمایه ما اعداد کمی محسوب می‌شود و لازم است بازار کم کم مسیر خودش را پیدا کند.

• گلشن بابادی - خبرنگار