قصه سربازی در ایران، سر دراز دارد و در این سال‌ها نه تنها تلاشی برای حل این موضوع - که از یک مسئله امنیتی-نظامی به مسئله‌ای فراگیر در سطح جامعه نقل مکان کرده - نشده بلکه مسئله سربازی، گاه و بیگاه به مثابه منبع درآمدی برای دولت‌ها به ویژه در برهه‌های بی‌پولی آنها مثلا برای جبران کسری بودجه شدید تبدیل شده است.
در آخرین تصمیم‌سازی بحث برانگیز در مورد خدمت سربازی اما، از این مسئله به شکلی آشکارتر و صریح‌تر از هر زمان دیگری پرده برداشته شد؛ قیمت‌های نجومی برای فروش سربازی به قدری عجیب بود که برخی معتقد بودند که اگر مسئولان، هیچ مسئله ریز و درشتی را در نظر نمی‌گیرند حداقل حرمت و قداست مسائل نظامی که مستقیما امنیت ملی کشور به آن وابسته است را رعایت کنند.
بهتر است که پیش از ورود به مسئله، نگاهی به آخرین سکانس این ماجرا بیندازیم. پس ازجنجال‌های فراوان و برو و بیا در پستوهای مجلس شورای اسلامی در مورد طرح فروش خدمت سربازی که در نهایت با عقب نشینی مجلس خاتمه یافت، مصاحبه خلیل بهروزی فر، نماینده مجلس شورای اسلامی، بیش از هر چیز تامل برانگیز و نشان دهنده ریشه‌های نابلدی درتصمیم‌سازی در این حوزه است؛ داده‌هایی که او در این گفت‌وگو ارائه می‌دهـد به وضوح بیانگیر آن است که مجلس عملا بدون در اختیار داشتن اطلاعات آماری دقیق و ارزیابی آنها، دست به تصمیم‌گیری در مورد مسئله‌ای تا این حد حساس گرفته و احتمالا تنها هدفی که در پی رسیدن به آن بوده، کسب منافع مادی از این طرح بوده است. بهروزی‌فر در مورد جزئیات آخرین رایزنی‌ها در مورد لغو مصوبه جنجالی مجلس و بسنده کردن به معافیت مشمولان سرباز متاهل گفته است: «بستگی به جامعه آماری دارد، ابتدا باید مشخص شود، شرایط سنی به همراه شرط تحقق دو فرزندی در سطح کل کشور چه تعداد است، که تاکنون نتوانسته‌اند به خدمت سربازی بروند. این مهم است. یک جامعه آماری را می‌طلبد که اطلاعاتی کاملی به دست بیاوریم تا بعد از آن تصمیم گرفته شود. هنوز این آمار را دریافت نکرده‌ایم». این یعنی تصمیمی به این مهمی اساسا بدون در اختیار داشتن آمار و ارقام (و طبیعتا هیچ تحلیل آماری) صورت گرفته است.
همچنین احتمالا طرح اعداد نجومی خرید سربازی از سوی مجلس نیز مبتنی بر ناآگاهی نمایندگان مجلس از وضعیت اقتتصادی حاکم بر کشور و توان اقتصادی مردم بوده است. مجلس در این مورد پیشنهاد کرده بود که «دارندگان مدرک تحصیلی کاردانی و کمتر از آن با پرداخت ۲۵۰ میلیون تومان، دارندگان مدرک تحصیلی کارشناسی و کارشناسی ارشد با پرداخت مبلغ ۴۰۰ میلیون تومان و دارندگان مدرک پزشکی عمومی و دکترای تخصصی و بالاتر از آن در تمامی رشته‌ها با پرداخت مبلغ ۶۰۰ میلیون تومان» می‌توانند اقدام به خرید خدمت سربازی کنند. طرح این اعداد نشان می‌دهـد که خرید سربازی در ایران با افزایش قیمت ۲۴ برابری نسبت به آخرین دوره فروش در سال ۱۳۹۷ همراه بوده است. در سال ۱۳۹۴ دولت مجاز شده بود که کلیه مشمولان خدمت وظیفه عمومی که بیش از هشت سال غیبت دارند را با پرداخت جریمه زمان غیبت معاف کند، شرایط خرید به این صورت بود که مشمولان زیردیپلم با پرداخت ۱۰ میلیون تومان، دیپلم ۱۵ میلیون، فوق دیپلم ۲۰ میلیون، لیسانس ۲۵ میلیون، فوق‌لیسانس ۳۰ میلیون، دکترای غیرپزشکی ۳۵ میلیون، دکترای پزشکی ۴۰ میلیون و پزشکان متخصص و بالاتر ۵۰ میلیون تومان معاف می‌شدند.
افزون بر این، یکی از عجیب‌ترین موارد در ارائه طرح جدید فروش خدمت سربازی، عدم مشورت و نظرخواهی از اصلی‌ترین نهاد متولی مدیریت خدمت سربازی در کشور یعنی «ستاد کل نیروهای مسلح» بوده است. در شهریور ماه سال ۱۴۰۰ بود که امیر دریاداردوم غلامرضا رحیمی‌پور، رئیس اداره سرمایه انسانی سرباز ستادکل نیروهای مسلح درباره زمزمه‌های به وجود آمده در مورد طرح مجلس شورای اسلامی مبنی بر تعیین تکلیف مشمولان غایب خدمت سربازی و خرید سربازی گفت: «این طرح جدید نیست، پیش از این نیز واصل شده و فقط در حد یک طرح است. ستاد کل نیروهای مسلح به‌طور کلی با خرید سربازی موافق نیست زیرا این مسئله در سال ۱۳۹۶ با دو هدف‌گذاری انجام شد؛ نخست اینکه از تعداد غایبان کاسته شود که متأسفانه تعداد غایبان در چند سال گذشته مضاعف شد و بیشتر از پیش‌بینی‌ها بود یعنی غیبت مشمولان سربازی توسعه یافت. در وهله دوم نیز اجرای این موضوع باید عادلانه باشد درحالی که خرید خدمت سربازی عادلانه نیست لذا به همین دو دلیل گفته‌شده، ستاد کل نیروهای مسلح موافق این طرح نیست.»
دومین موردی که امیر دریاداردوم رحیمی‌پور به طور دقیق به آن اشاره داشته، مسئله‌ای است که رد پررنگ آن در شبکه‌های اجتماعی قابل مشاهده است؛ «تجاری‌سازی سربازی»، «مرفه‌سالاری»، «تبعیض» و «بی عدالتی» از جمله مواردی است که بسیاری از مردم و کاربران شبکه‌های اجتماعی نسبت به این مصوبه مجلس مطرح کرده و با آن مخالفت کرده‌اند چرا که این طرح را برای استفاده همه اقشار طبقات اقتصادی کشور غیر عملی می‌دانند. اگرچه محمدرضا میرتاج‌الدینی، عضو کمیسیون تلفیق لایحه بودجه ۱۴۰۱ در این مورد گفته بود که «هدف از خرید خدمت سربازی تأمین منابع مالی و یا جبران کسری بودجه نیست. بحث خرید خدمت سربازی به‌خاطر مطالبات مردم بود.»
بعد از بالا گرفتن این جنجال و فراگیر شدن اعتراضات مردمی، برخی دیگر از نمایندگان مجلس نیز در مورد این مصوبه با تاخیر با آنها همراهی کردند به شکلی که سید مصطفی میرسلیم عضو کمیسیون اصل ۹۰ مجلس شورای اسلامی با انتقاد از خرید خدمت سربازی، گفت: «خرید خدمت سربازی یک کار غلط و انحراف است. نباید رویه به این صورت باشد که افرادی که ثروتمند هستند، خدمت سربازی را خریداری کنند و فقط اقشار ضعیف جامعه به سربازی بروند.» رحیم زارع سخنگوی کمیسیون تلفیق مجلس شورای اسلامی نیز در خصوص مصوبه این کمیسیون تاکید کرد که «باید براساس اصل ۱۱۰ قانون اساسی اختیارات فرماندهی معظم کل قوا رعایت شود. با نیروهای مسلح در این زمینه هیچ مشورتی صورت نگرفته است و تنها همکاران ما در کمیسیون تلفیق پیشنهادی را مطرح کردند.»
گره کور خدمت سربازی در ایران سال‌های درازی است باز نشده باقی مانده تا خیل عظیمی از جوانان، باز هم در نااطمینانی فراگیر اقتصادی کشور، کماکان نگران دو سالِ سرنوشت ساز زندگی خود باشند. در حالی که ایران تنها به همراه ۱۶ کشور دیگر در جهان از معدود کشورهایی است که بیش از یک سال خدمت سربازی برای مردان در آن اجباری است، وضعیت بغرنج اقتصادی کشور نیز بسیاری از جوانان را به فکر دور زدن این فرآیند یا به درازا کشاندن تن دادن به آن‌انداخته است. بحث‌های بسیاری تاکنون در مورد مضرات شیوه‌های سنتی خدمت سربازی و مزایای راهبردی خدمت سربازی حرفه‌ای در کشور شکل گرفته اما نه سیاست‌گذاران و نه مقامات نظامی، تا بحال گامی برای حرکت به سوی آن برنداشته‌اند و تنها گاه و بیگاه، به صورت مقطعی، مسائلی مانند فروش سربازی مطرح می‌شود که اهدافی بی‌ارتباط با اصل مسئله خدمت سربازی دارد و از این فرصت صرفا برای تحقق منافع جانبی بهره برده می‌شود.
- فراز پارسی - روزنامه‌نگار
نظر شما