قرارداد ۲۵ ساله ایران و چین وارد مرحله اجرایی شده، با این حال هنوز دقیقاً ابعاد قرارداد اعلام نشده است به ترتیبی که برخی نمایندگان مجلس نیز با اشاره به ماده ۷۷ قانون اساسی نسبت به آن ایراد گرفته بودند. به همین دلیل منابع موثقی از جزئیات این قرارداد دردسترس نیست و ضمنا چین نیز نگران است که شاید اعلام آشکار محتوای این سند، موجب کارشکنی آمریکا و سایر شرکای تجاری شود اما برخی منابع خبری از سرمایه‌گذاری ۴۵۰ میلیارد دلاری چینی‌ها در صنایع مختلف ایران در این قرارداد ۲۵ ساله سخن می‌گویند.
به عنوان مثال، پترولیوم اکونومیست حجم سرمایه‌گذاری چینی‌ها در ایران را مطابق با قرارداد ۲۵ ساله حدود ۲۸۰ تا ۴۰۰ میلیارد دلار برآورد کرده و می‌گوید که بر اساس این قرارداد، چینی‌ها قرار است در صنعت نفت، گاز، پتروشیمی، زیرساخت ترابری، کشاورزی و احتمالا خودروسازی ایران، سرمایه‌گذاری گسترده‌ای انجام دهند. همچنین نشریه پترولیوم اکونومیست مدعی شده است که قرار است چین ۲۸۰ میلیارد دلار در صنعت نفت و گاز ایران و ۱۲۰ میلیارد دلار در صنعت حمل و نقل ایران سرمایه‌گذاری کند.
بخش‌هایی از مفاد قرارداد چین
همکاری نظامی و امنیتی دوجانبه، تبادل تجربیات نظامی و رزمایش مشترک؛
مشارکت در ایجاد و تجهیز مخازن ذخیره نفت، گاز و محصولات پتروشیمی دو طرف؛ عرضه پایدار نفت خام به چین؛ مشارکت در ساخت و تجهیز مخازن ذخیره‌سازی نفت و افزایش صادرات پتروشیمی به چین؛
تشویق مشارکت شرکت‌های چینی در سرمایه‌گذاری و تأمین مالی طرح‌های برق، انرژی، آب و فاضلاب؛
تکمیل راه‌آهن شرق به غرب ایران، و ایجاد راه‌آهن زیارتی پاکستان، ایران، عراق و سوریه و همین‌طور راه‌آهن شمال به جنوب؛
توسعه و ساخت فرودگاه‌ها، خرید محصولات هوایی تولید مشترک ایران و چین؛
توسعه سواحل مکران؛ توسعه بندر جاسک، تأسیس شهر صنعتی و ساخت پالایشگاه و صنایع پتروشیمی؛
ساخت شهر هوشمند در مکران و تیس؛
تشویق شرکت‌های چینی به سرمایه‌گذاری در مناطق آزاد ایران از جمله قشم، اروند و ماکو؛
توسعه بلندمدت جزایر منتخب با هدف گردشگری؛
سرمایه‌گذاری بلندمدت چین در صنعت پالایشگاهی در بندر جاسک و ساخت بندر جاسک؛
سرمایه‌گذاری بلندمدت در شهرک پتروشیمی چابهار؛
ایجاد منطقه مشترک فرامرزی در کشور ثالث؛
طراحی شهرک صنعتی تولید خودرو؛ همکاری میان شرکت‌های خودروساز ایران و چین به‌منظور انتقال فناوری و تولید مشترک برای عرضه در بازار دو کشور و کشورهای ثالث از طریق ایجاد چرخه‌های تولید؛
تشویق سرمایه‌گذاری در بهره‌برداری از معادن مس، سنگ آهن، فولاد و صنایع آلیاژی؛
توسعه مجتمع‌های کشتی‌سازی و لوازم خانگی؛
سرمایه‌گذاری در خط متروی ۱۰ کلان‌شهر ایران؛
مرمت و احیای بافت‌های تاریخی؛
همکاری سیاسی در مجامع، سازمان‌ها و نهادهای منطقه‌ای و بین‌المللی؛
تشویق به سرمایه‌گذاری در کشاورزی، شیلات و آبخیزداری؛
سرمایه‌گذاری در حوزه آموزش و تبادل دانشجو؛
سرمایه‌گذاری و توسعه بخش بهداشت و درمان؛
همکاری در زمینه فناوری و ارتباطات راه دور، توسعه نسل پنجم ارتباطات از راه دور، پروژه مشترک توسعه و تقویت زیرساخت‌های اطلاعاتی و ارتباطاتی، موتور جستجوگر، پست الکترونیک و پیام‌رسان‌های اجتماعی؛
همکاری میان شرکت‌های خودروساز ایران و چین به‌منظور انتقال فناوری و تولید مشترک برای عرضه در بازار دو کشور و کشورهای ثالث از طریق ایجاد چرخه‌های تولید؛
مشارکت شرکت‌های خودرویی چینی با دو خودروساز بزرگ ایرانی مانند اشتراک‌گذاری دانش فنی در زمینه ایجاد پلتفرم‌های مشترک و غیره؛
طراحی شهرک صنعتی خودرو و صنایع مرتبط، با تمرکز بر به‌کارگیری فناوری انرژی تجدیدپذیر.
میزان سرمایه گذاری‌های چین بر اساس قرارداد ۲۵ ساله
بنابر گزارش بانک جهانی، بالاترین میزان سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در ایران آن هم از همه منابع، در سال ۲۰۱۷ میلادی انجام شده که رقم کل این سرمایه‌گذاری‌ها ۵ میلیارد دلار بوده است. پس از این سال، بار دیگر رقم سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در این کشور سیر نزولی داشته و در سال ۲۰۱۹ میلادی به ۱.۵ میلیارد دلار رسیده است. در سال ۲۰۲۰ هم این افت همچنان ادامه داشته و به یک میلیارد دلار رسیده است. بر اساس توافق چین و ایران، قرار است طی ۲۵ سال مبلغ ۴۰۰ میلیارد دلار در ایران سرمایه‌گذاری شود که به طور متوسط سالی ۱۶ میلیارد دلار خواهد شد. چین در ۱۵ سال گذشته (سال‌های ۲۰۰۴ تا ۲۰۱۹ میلادی) در مجموع ۱۸۲ میلیارد دلار در ایالات متحده سرمایه‌گذاری کرده است که به طور متوسط ۱۲ میلیارد دلار در هر سال می‌شود. میزان سرمایه‌گذاری چین در همین دوره در استرالیا ۹۸ میلیارد دلار (سالانه ۶.۵ میلیارد دلار)، در بریتانیا ۸۳ میلیارد دلار (سالانه ۶.۵ میلیارد دلار) و در کشورهایی همچون برزیل، کانادا، آلمان و سوئیس کمتر از این مقادیر بوده است.
بنابراین در صورت صحت رقم سرمایه‌گذاری ۴۰۰ میلیارد دلاری و تحقق این میزان سرمایه‌گذاری چین در ایران، بالاترین سرمایه‌گذاری محسوب می‌شود که با سطح تجارت گذشته دو کشور و مقایسه آن با شرکای عمده تجاری چین تاحدودی مبالغه آمیز به نظر می‌رسد.
چین در صنعت نفت ایران به دنبال توسعه میادین نفتی و گازی و افزایش برداشت از این میادین است که در نهایت به سرمایه‌گذاری در بخش بالادستی صنعت نفت می‌انجامد. بر همین اساس دو دلیل عمده برای سرمایه‌گذاری چینی‌ها در این بخش قابل پیش‌بینی است. دلیل نخست آن نیاز پتروشیمی و پالایشگاه‌های چین به نفت وگاز به عنوان خوراک و همچنین تامین انرژی مورد نیاز بزرگترین بازار انرژی در جهان است. جدای از این، به زعم بسیاری کارشناسان حوزه انرژی چین تمایلی به ایجاد رقیب در بازار فرآورده‌های نفتی و گازی برای خود ندارد. با توجه به روند توسعه پالایشی و پتروشیمی چین، احتمال می‌رود که این کشور در آینده به بزرگترین صادرکننده محصولات پتروشیمی جهان تبدیل شود و قاعدتا برای رسیدن به این هدف قطعا علاقه‌ای به توسعه صنایع پایین‌دستی ما نخواهد داشت.
اولویت‌های در نظر گرفته شده در قرارداد با چین
۱- چین در اولویت واگذاری پروژه‌های نفتی ایران قرار دارد.
۲- قیمت نفت ایران در چین معمولاً ۳ تا ۵ دلار ارزان‌تر از شاخص نفت برنت فروخته خواهد شد.
۳- چین نفت و گاز ایران را با ۳۰ درصد تخفیف می‌خرد.
۴- چین برای پرداخت پول نفت ایران دو سال مهلت دارد و بعد از این مدت هم می‌تواند بازپرداخت بدهی نفتی خود را با یوآن انجام دهد.
۵- چین می‌تواند دو سوم مبلغ خرید نفت و گاز را به صورت نقدی (یوآن) به ایران پرداخت کند و یک سوم را به شکل کالا و خدمات.
آنگونه که وزیر امور خارجه ایران اعلام کرده قرارداد ۲۵ ساله ایران و چین از ۲۴ دی ماه ۱۴۰۰ وارد مرحله اجرایی شده است. اگرچه برخی می‌گویند چین مدام در حال افزایش خرید نفت خود از ایران است اما خرید غیررسمی و با تخفیف.
شاید به همین دلیل (اجرایی شدن قرارداد ۲۵ ساله) بوده که بلومبرگ اعلام کرده چین در ماه نوامبر ۲۰۲۱ به میزان ۱۸ میلیون بشکه معادل ۶۰۰ هزار بشکه در روز نفت خام از ایران خریده و خرید نفتش از ایران را ۴۰ درصد افزایش داده است. این رسانه همچنین ادعا کرده بود که چین نفت ایران را ۱۰ درصد پایین‌تر از قیمت بازار خریده است. همزمان با انتشار خبر افزایش ۴۰درصدی صادرات نفت به چین، مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران نیز اظهار کرد: از گفتن اعداد و ارقام صادرات معذورم و فقط در همین حد می‌توانم توضیح دهم که وضعیت بهتر شده است.
به استناد اینکه روسیه نفت خود را با تخفیف ۹ درصدی به چین صادر می‌کند، برخی از تجار چینی مدعی هستند که ایران نیز برای صادرات نفت خود به کشور شرقی و رقابت با روسیه، باید تخفیف ۱۲ تا ۱۵ دلاری برای هر بشکه لحاظ کند اما به گفته معامله‌گران، نفت ایران نزدیک به ۱۰ دلار در هر بشکه کمتر از قیمت‌های آتی برنت قیمت‌گذاری شده است تا با محموله‌های اورال (شاخص نفت روسیه) که قرار است در ماه اوت به چین برسند، برابری کند چون گریدهای سبک و سنگین ایران بیشتر با شاخص اورال قابل مقایسه هستند. این در مقایسه با تخفیف حدود ۴ تا ۵ دلاری نفت صادراتی قبل از حمله به اوکراین است.
از آنجا که این قرارداد بلندمدت است، بنابراین تضمین خرید نفت، گاز و فرآورده‌های نفتی از سوی طرف چینی محتملا با در نظر گرفتن قیمت‌هایی است که به طور معمول از طریق محاسبه میانگین سطح قیمت‌های جهانی در دوره زمانی مورد توافق بین طرفین قابل تحلیل است و از آنجا که اطلاعات معتبری در این زمینه وجود ندارد، پس برآورد فروش نفت بر اساس این قرارداد بر مبنای قیمت متوسط ۳ تا ۶ ماهه قابل تحلیل خواهد بود.
موضوع با اهمیت در تحلیل و نتیجه‌گیری از تاثیر مالی بر منابع ارزی ایران صرفا با فرض تخفیف ۱۲ تا ۱۵ دلاری و پرداخت دوسوم از صادرات در دوره ۲ سال و با یوان چین صورت خواهد پذیرفت و بنابراین نرخ تبدیل یوان در زمان پرداخت بدهی چین و همچنین نرخ مورد محاسبه محصولاتی که قرار است بابت یک‌سوم باقیمانده صادرات در نظر گرفته شود، محورهای اصلی برآورد تاثیرات ارزی این قرارداد خواهند بود. بر این اساس، به عنوان مثال اگر قیمت هر بشکه نفت را ۸۵ دلار در نظر بگیریم با کسر کردن ۱۰ دلار جهت تطبیق با شاخص نفت اورال روسیه و لحاظ کردن میانگین ۱۲ درصد تخفیف، منابع ارزی حاصل از فروش نفت به چین پس از طی فرآیند فروش و سپری شدن ۲ سال از تاریخ فروش و صرف نظر کردن از برابری نرخ یوآن در تاریخ پرداخت، برای هر بشکه نفت حدود ۴۴ دلار خواهد بود که در مقایسه با فروش نقدی به سایر کشورهای متقاضی خرید ۴۸ درصد کمتر از نرخ روز قابل محاسبه است.
- منبع: هفته نامه اطلاعات بورس شماره ۴۷۴
نظر شما