۲۰۰ روز خونین «اهرمی‌ها»

به گزارش صدای بورس، صندوق‌های اهرمی از ابتدای امسال تاکنون عملکرد مناسبی نداشتند و در بررسی عملکرد ۲۰۰ روزه تنها یک صندوق اهرمی توانسته بازدهی مثبت برای خود کسب کند و مابقی بازدهی منفی داشتند که با توجه به شرایط کنونی بازار و ریسک‌های ژئوپولتیک، جنگ‌های منطقه خاورمیانه، انتخابات ریاست جمهوری ایران و... که در این مدت بر بازار سرمایه ما سایه افکنده بود، چندان هم عجیب و دور از ذهن نیست. اما باتوجه به بازدهی منفی که صندوق‌های اهرمی از ابتدای سال تاکنون داشتند، شائبه‌هایی مبنی بر اینکه اهرم‌ها باعث ریزش بازار می‌شوند هم به وجود آمد که با کارشناسان این حوزه به بررسی آن هم پرداختیم.
اولین صندوق اهرمی بازار سرمایه، اهرم کاریزما بود که در سال ۱۴۰۰ شروع به فعالیت کرد و اکنون شاخص بازار سرمایه نیز است. در ادامه توسعه ابزارهای نوین در بازار سرمایه، شش صندوق اهرمی دیگر نیز آغاز به فعالیت کردند که بیدار و نارنج تازه‌ترین‌های آنها هستند. در حال حاضر هفت صندوق سرمایه‌گذاری اهرمی در بازار فعالند و دو صندوق اهرمی دیگر از گروه مالی کیان و تامین سرمایه لوتوس پارسیان در راه است.
بررسی آماری نشان می‌دهد صندوق اهرمی "توان مفید" تنها صندوقی بود که از ابتدای سال جاری تا زمان نگارش گزارش یعنی ۱۶ مهر ماه بازده مثبت ۱۰ درصدی داشته است و صندوق اهرمی "جهش فارابی" هم صندوقی بود که تاکنون بیشترین بازدهی منفی یعنی منفی ۲۶ درصد را ثبت کرده است. در مقوله صندوق‌های اهرمی و با توجه به متفاوت بودن عملکرد آنها ضریب اهرمی هم از موضوعات مهم است که برای بررسی باید آن را در نظر گرفت چون در صورت بالا بودن ضریب اهرم، سود و البته ریسکی که نصیب صندوق می‌شود هم بیشتر است. البته که ریزش و صعود این صندوق‌ها وابسته به شاخص و عملکرد آن هم است. بر این اساس به بررسی بازدهی این صندوق‌ها در بازه‌های مختلف، ضریب اهرمی اسمی و حباب آنها پرداختیم که در جدول زیر مشاهده می‌کنید.

اهرم‌ها؛ موجب ماندن پول در بازار
سلمان یزدانی، کارشناس بازار مشتقه درمورد عملکرد صندوق‌های اهرمی گفت: صندوق‌های اهرمی ابزارهای جدیدی بودند که برای برهم زدن فضای معمولی و در اصطلاح بین المللی فضای اسپات آمده بودند تا بازار را با ابزارهای نوین آشنا کنند. با این نگاه اگر عملکرد آنها را بررسی کنیم، با لحاظ توجه سرمایه‌گذاران و اینکه بیشترین معاملات برای صندوق‌های اهرمی است، می‌توان گفت موفق بوده‌اند اما اگر عمیق‌تر و به عنوان عملکرد بگوییم، با توجه به ریسک‌های سیستماتیک شدیدی که به خصوص در شش ماه اخیر بورس داشته است، می‌شد سازوکارهایی از جمله استفاده از ابزارهای مشتقه در آنها پیاده شود که این ریزش‌های شدید را نداشته باشند. وی تاکید کرد: در واقع از نوع عملکرد منظور این نیست که مدیران آنها کار اشتباهی کردند بلکه می‌شد قوانین و ساز و کارها را طوری تغییر داد که صرفاً صندوق‌های اهرمی بر مبنای صدور و ابطال واحدهای عادی و ممتاز نباشند، به نوعی مانند اعتبار دادن و این روش قدیمی یا سبک فعلی باعث شد که در زمان ریزش یا رنج بودن بازار، ریزش‌های شدید را تجربه کنند. بنابراین به عنوان یک ابزار بسیار موفق و به نوعی ترغیب به ورود ابزارهای نوین بودند ولی در داخل خودشان خیلی بهتر می‌شد برای آنها ساز و کار تعریف کرد.
این کارشناس بازار مشتقه با اشاره به اینکه این صندوق‌ها چیزی که در تعریف صندوق‌های اهرمی است را محقق کردند، افزود: تعریف صندوق‌های اهرمی همین است که می‌بینیم ولی اگر از این فضا خارج شویم و به عنوان سهامدار عادی نگاه کنیم، انتظار نداشتیم دارایی داشته باشیم که مثلا به ۶۰ و ۵۰ درصد برسد. با این نگاه اگر دقت کنیم؛ آنهایی که صندوق‌های اهرمی را در این یکی دو سال داشتند چیز زیادی به دست نیاوردند.
یزدانی درمورد تعداد این صندوق‌ها ادامه داد: به دلیل اینکه موافق ابزارهای نوین هستم، معتقدم نه تنها صندوق اهرم بلکه هر ابزار نوینی باید بیشتر شود مثلا حتی صندوق‌های طلا با اینکه به نظر تعداد آنها خوب است اما هرچه بیشتر و متنوع‌تر شود، بهتر است. درباره تعداد صندوق‌های اهرمی به نظر متنوع تر شدن آن مناسب است نه اینکه از روی هم کپی کنند مثلا یکی شاخصی شود، یکی اهرم بیشتر داشته باشد و ... قطعا ابزارهای مشتقه می‌توانند باعث بهتر شدن عملکرد آنها شوند مثلا الان در صندوق‌ها اجازه نداریم ابزار مشتقه صندوق بگیریم و محدودیت‌ها زیاد است؛ طبیعتاً هر جای دنیا اگر تعریف صندوق‌های اهرمی را ببینیم، ابزارهای متنوع مشتقه در آن استفاده شده است. به نظر می‌رسد اگر صندوق‌های اهرمی به ابزارهای مشتقه به خصوص آنهایی که کنترل ریسک می‌کنند مثل پوت آپشن‌ها که جلوی ریزش‌های سنگین رو بگیرند، روی بیاورند، می‌توانند موثرتر باشند.
وی در پایان گفت: در واقع اگر همین صندوق‌ها در یک سال اخیر نبودند، شاید ارزش معاملات بازار نصف می‌شد یعنی خیلی‌ها می‌گویند صندوق‌های اهرمی باعث شدند پول از جای دیگر مثلا سهام وارد صندوق شود اما معتقدم صندوق‌های اهرمی باعث شدند پول در بازار بماند. چون نوسان‌گیر کار خود را می‌کند و اینجا نباشد به بازارهای دیگر می‌رود که پول در بازار بماند و نمی‌توان اینها را مجبور کرد سهامدار عادی باشند. گاهی اوقات انتقاداتی که می‌شود صرفا کلی است مثلا زمانی می‌گفتند الگوریتم باعث ریزش بازار می‌شود، زمانی معتقد بودند آپشن باعث ریزش می‌شود. به هر حال نمی‌توان گفت هر ابزار صددرصد خوب است ولی اینکه همه را از بین ببریم باعث می‌شود سال‌ها از دنیا عقب بیفتیم.

بازارگردان‌ها تقویت شوند
مدیر سرمایه‌گذاری سبدگردان ثروت پویا درخصوص صندوق‌های اهرمی گفت: سازوکار صندوق‌های اهرمی به این صورت است که از دو بخش واحدهای عادی و واحدهای ممتاز تشکیل شدند. این واحدهای ممتاز قابلیت معامله در بازار بورس را دارند یعنی به عنوان بخش ETF در نظر گرفته می‌شوند و واحدهای عادی هم به این صورت هستند که قابل معامله نیستند و وجوه نقد به حساب صندوق واریز می‌شود و از آن محل برای آنها صدور یا ابطال زده می‌شود. بخش عادی، بازدهی ثابتی را بسته به مصوبه امیدنامه صندوق به عنوان سودشان دریافت می‌کنند که قابلیت تغییر نداشته و کف و سقفی دارد. نسبتا عملکرد آنها از بانک یا اوراق درآمد ثابت مثل اخزا معمولا کمی بهتر است و برای سرمایه‌گذارانی که ریسک‌پذیری نسبتا پایینی دارند، مناسب است.
یاسمن سراج افزود: مازاد واحدهای عادی -در صورتی که عملکرد مدیر صندوق به نوعی باشد که بازدهی دارایی‌ها از بازدهی این واحدها بیشتر باشد- به اشخاصی که در واحدهای ممتاز سرمایه‌گذاری کردند و عمدتا اشخاص پرریسک هستند و کف حداقلی هم به سرمایه‌گذاران واحدهای عادی پرداخت می‌شود. به گفته او کارمزدهای معاملاتی واحدهای ممتاز نسبتا پایین است و برای اشخاصی که حتی سرمایه‌گذاری کوتاه‌مدت را ترجیح می‌دهند و می‌خواهند از نوسانات قیمتی این بخش ETF بهره‌برداری کنند، مناسب است. مدیر سرمایه‌گذاری سبدگردان ثروت پویا ادامه داد: از لحاظ دیگر هم می‌توانند با اعتبار یا اهرمی که از سرمایه واحدهای عادی روی این واحدهای ممتاز می‌آید استفاده ببرند برای همین همیشه یک نسبتی اهرم بالاتری داریم. به عنوان مثال اگر قرار است از بازار در روندهای صعودی ۵ درصد بگیریم صندوق‌های اهرمی بسته به آن اهرمی که دارند به صورت درصدی ۶ یا ۷ درصد می‌گیرند و تا ۱۰ درصد هم می‌توانند بگیرند.
سراج تصریح کرد: تا الان هفت صندوق اهرمی داشتیم و این صندوق‌ها ۴۰ همت دارایی تحت مدیریت دارند که عدد چشمگیری است. با توجه به شرایط بازار که در این چند هفته اخیر خصوصا ریسک‌های ژئوپلتیک و جنگ بین کشورهای حوزه خاورمیانه پیش آمده است، بازار شرایط خوبی نداشته و عملکرد صندوق‌ها هم مستثنی نبوده حتی با محدود شدن دامنه هم به قیمت واقعی آنها که همان NAV آنهاست نمی‌توانند نزدیک شوند و صف‌فروش‌های سنگینی برای آنها شکل می‌گیرد. یکی از علل آن هم دامنه نوسان محدود است. وی با اشاره به پرتفوی این صندوق‌ها ادامه داد: حدود ۸۸ درصد آنها در سپرده‌های در سهام حق تقدم و بخشی هم در گواهی سپرده‌های شمش و کالایی سرمایه‌گذاری کردند که اگر نسبت این گواهی شمش و کالایی را تا سقف مجازش بالا ببرند می‌تواند بخش کوچکی از ریسک‌های سرمایه‌گذاری آنها را پوشش دهد. از طرف دیگر عملکرد بازارگردان‌های آنها خیلی مهم است که کفایت سرمایه مناسب داشته باشند، تامین مالی مناسبی کنند تا نقدشوندگی صندوق‌ها را بالا ببرد. نصاب ۸۸ درصدی سهام در زمانی که بازار متعادل می‌شود می‌تواند تا ۹۰ درصد هم بالا برود که هم به عمق بازار کمک می‌کند و هم اینکه این اهرم خود صندوق‌ها را تا نصاب مجاز بالا می‌برد. باید توجه داشته باشند که تقریبا مسئله نقدشوندگی خیلی برای این صندوق‌ها مهم است.
وی در پایان گفت: خوب است که در حال حاضر ۷ صندوق داریم و همین که با انحصار روبه‌رو نیستیم، امیدوار کننده است و در صورتی که عمق بازار هم یاری کند چون از طرفی با اینکه تعداد خیلی مناسبی از این صندوق‌ها داریم ولی کاهش ارزش معاملات در بازار باعث شده که سهم‌های بنیادی به صورت جداگانه مورد توجه بازار قرار نگیرند و قیمت آنها از ارزش ذاتی فاصله بگیرد که این صندوق‌ها با خریدهایشان در زمانی که بازار کمی منفی یا متعادل است، به این شناوری و افزایش عمق بازار کمک کند. در کل به نظر می‌رسد تعدادحجم این صندوق‌ها خیلی مناسب است.

• نگین عظیمی - خبرنگار

• شماره ۵۶۰ هفته نامه اطلاعات بورس