اوراق خزانه (اخزا) چیست؟

به گزارش صدای بورس،اسناد خزانه، نوعی اوراق بهادار و اوراق قرضه کوتاه مدت بدون تقسیم سود است که نشان دهنده تعهد دولت‌ به بازپرداخت مبلغ اسمی آنها در آینده است و این اوراق بانام منتشر می‌شوند. هدف اصلی دولت‌ها از انتشار اوراق خزانه، پرداخت و تسویه بدهی‌ها، کنترل نقدینگی بازار، اجرای سیاست‌های پولی، تأمین کسری بودجه و مدیریت بازار به پیمانکاران است. اسناد خزانه با مبلغ اسمی مشخص، در تاریخ سررسید معین به طلبکاران و پیمانکاران پروژه‌های دولتی داده می‌شود.

اسناد خزانه اسلامی یا اخزا نوعی اوراق بدهی است که دولت به منظور تسویه بدهی‌های خود منتشر می‌کند. این اوراق به قیمت کمتر از ارزش اسمی آن و بدون پرداخت سود، به طلبکاران غیردولتی به فروش می‌رسد. اسناد خزانه اسلامی با سررسید معین کمتر از سه سال(4، 13، 26 و 52 هفته) منتشر شده و در زمان پایان قرارداد، مبلغی معادل ارزش اسمی این اوراق به صاحبان آن پرداخت می‌شود.

در حقیقت، خریداران اخزا، از مابه التفاوت قیمت خرید و ارزش اسمی این اوراق، مُنتَفِع می‌گردند. اسناد خزانه اسلامی ابتدا توسط دولت در بازار اولیه جهت تأمین هزینه‌های جاری منتشر شده و سپس، در بازار ثانویه خرید و فروش می‌شوند. لازم به ذکر است که اخزا تنها در خصوص بدهی‌های پیشین دولت قابل استفاده بوده و بدهی جدیدی به دولت تحمیل نخواهد کرد.

تفاوت اخزا با اسناد خزانه رایج در دنیا

در سرتاسر دنیا اسناد خزانه، مهمترین ابزار بازار پول هستند که دولت‌ها به هنگام کسری بودجه، بدون کوپن بهره و با سررسید کمتر از یک سال (1ماهه، 3ماهه، 6ماهه و 1ساله) منتشر می‌کنند. اسناد خزانه به قیمتی کمتر از ارزش اسمی، فروخته شده و در هنگام سررسید، توسط دولت به قیمتِ اسمی، خریداری می‌شوند. اسناد خزانه، ماهیت رَبَوی داشته و به دلیل اشکالات فقهی وارد به آن، این اسناد قابل تعمیم به نظام مالی اسلامی نیست.

به همین دلیل، اسناد خزانه اسلامی به عنوان جایگزین مناسبی برای این اسناد در کشورهای اسلامی انتخاب شدند. تفاوت این اوراق با اسناد خزانه متعارف در جهان، علاوه بر تفاوت در زمان سررسید، این است که اسناد خزانه اسلامی به هنگام تحقق بدهی واقعی به دلیل خرید کالا و یا دریافت خدمات توسط دولت، منتشر می‌شود. همچنین، اخزا در خصوص تفاوت بین قیمت فروش و مبلغ بازپرداخت، محدودیت داشته و دولت به هنگام فروش این اوراق به طلبکاران، حداکثر، مجاز به کاهش %20 از قیمت اسمی آن است.

چگونگی انتشار و فروش اسناد خزانه اسلامی

در ابتدا ظرفیتِ استفاده‌ی دولت از اسناد خزانه اسلامی، از سوی قانون بودجه تعیین شده و سپس، آیین‌نامه‌های مربوطه تصویب می‌شود. در ادامه، دولت طرح‌های مورد نیاز خود را به نهادها و وزارتخانه‌های مربوطه ابلاغ کرده و این ارگان‌ها بودجه مورد نیاز برای اجرای طرح‌های مزبور را تخمین زده و به دولت اعلام می‌کنند.

در مرحله بعد، وزارت امور اقتصاد و دارایی به نمایندگی از دولت و از محل بودجه تخصیص یافته، اسناد خزانه اسلامی را صادر کرده و با واگذاری آن به پیمانکاران، با آنها تسویه حساب می‌نماید. ارگان‌های مربوطه نیز اسامی پیمانکاران طلبکار دولت را بر اساس اولویت‌بندی و بودجه اختصاص یافته، به بانک عامل اعلام می‌کنند. بانک نیز پس از احراز هویت طلبکاران، اسامی آنها را به فرابورس ایران اعلام خواهد کرد.

اسناد خزانه اسلامی به صورت الکترونیکی منتشر می‌شود و در سامانه‌های معاملاتی بازار سرمایه به پیمانکاران تخصیص پیدا می‌کند. پیمانکاران می‌توانند با مراجعه به دستگاه یا وزارتخانه بدهکار، درخواست تسویه حساب خود را اعلام کنند و در صورت لزوم، وزارت امور اقتصاد و دارایی به نمایندگی از دولت جمهوری اسلامی ایران از محل ردیف بودجه اختصاص ‌یافته، با انتشار اخزا حساب پیمانکار را تسویه می‌کند.

پیمانکاران می‌توانند این اوراق را تا سررسید نگهداری کنند یا در صورت نیاز به وجه نقد قبل از سررسید، آن را به قیمت روز و از طریق فرابورس ایران به فروش برسانند. هر چه تاریخ فروش اخزا به زمان سررسید آن نزدیک‌تر باشد، قیمت آن نیز به ارزش اسمی این اوراق نزدیک‌تر خواهد بود.

نحوه خرید اخزا

خرید و فروش اسناد خزانه اسلامی در بازار فرابورس ایران انجام می‌شود. فرآیند خرید این اسناد، بسیار شبیه به خرید سایر اوراق بهادار با درآمد ثابت مانند اوراق مشارکت و صکوک است. برای خرید این اوراق، کافی است به یکی از کارگزاری‌های عضو فرابورس ایران مراجعه کنید و نسبت به تکمیل فرم خرید اسناد خزانه اسلامی اقدام کنید.

ریسک نقدشوندگی اسناد خزانه اسلامی

همان طور که در مقاله "مقایسه روش‌های سرمایه‌گذاری کم‌ریسک و توآم با ریسک" بیان شد، ریسک نقدشوندگی، یکی از مهمترین فاکتورهای انتخاب روش مناسب سرمایه‌گذاری است. از آنجا که وزارت اقتصاد و دارایی، ضامن نقدشوندگی اسناد خزانه اسلامی بوده و خزانه‌داری کل کشور نیز متعهد به پرداخت مبلغ اسمی این اوراق در زمان سررسید است، بنابراین، اسناد خزانه اسلامی فاقد ریسک نُکول است.

همچنین، این اوراق در هر زمان و بدون ریسک نقدشوندگی، به راحتی قابل خرید و فروش می‌باشد. لازم به ذکر است که بازپرداخت این اوراق در زمره بدهی‌های ممتاز دولت بوده و هم‌تراز پرداخت حقوق کارکنان دولت است. در زمان سررسید، خزانه‌داری کل مبلغ اسمی اوراق را به حسابی نزد بانک عامل واریز کرده و سپس، مبلغ مذکور به شماره حساب اعلام شده از سوی دارندگان اسناد خزانه اسلامی واریز خواهد شد.

اسناد خزانه اسلامی بهترین ابزار برای وصول مطالبات پیمانکاران می‌باشد. زیرا پیمانکارانی که این اوراق را در ازای مطالبات خود دریافت می‌کنند، لزومی ندارد که تا زمان سررسید اوراق صبر کنند، بلکه می‌توانند با دریافت کد بورسی در هر لحظه اقدام به فروش اسناد خزانه اسلامی در بازار اوراق بهادار نموده و مطالبات خود را به صورت نقدی و در کمترین زمان ممکن دریافت کنند.
سَخاب چیست؟

سخاب یکی از انواع اسناد خزانه اسلامی است که امکان تهاتر بدهی افراد به بانک‌ها و مؤسسات اعتباری غیربانکی را با مطالبات این افراد از دولت ( وزارتخانه‌ها، موسسات و شرکت‌های دولتی و ... ) فراهم می‌آورد. به همین خاطر، سخاب عمدتاً با عنوان اسناد خزانه اسلامی بانکی شناخته می‌شود. امکان صدور اوراق سخاب از سال 97 با ابلاغ آیین نامه اجرایی بند و تبصره 5 قانون بودجه فراهم شد.

سقف صدور این اوراق از سوی بانک مرکزی برای هر بانک معین می‌شود. بانک‌هایی که هم اکنون به منظور تسویه مطالبات خود مجاز به صدور اسناد خزانه اسلامی بانکی هستند، شامل بانک مسکن، توسعه تعاون، تجارت، بانک ملی ایران، صنعت و معدن، رفاه کارگران، صادرات، پارسیان، قوامین و ملت است.

افراد متقاضی که از دولت طلبکار بوده و به بانک یا مؤسسه‌ای اعتباری بدهکار هستند، می‌بایست درخواست صدور اسناد خزانه اسلامی بانکی را تکمیل نموده و به اداره کل امور اقتصاد و دارایی استان محل سکونت خود ارسال نمایند.

اسناد خزانه اسلامی با چه نمادهایی معامله می‌شوند؟

اسناد خزانه اسلامی در بورس اوراق بهادار با دو نماد اخزا و سخاب خرید و فروش می‌شوند. در نام هر یک از این اسناد، عددی نشان داده می‌شود که نشان‌دهنده تاریخ سررسید این اوراق است. به عنوان مثال، نماد "سخاب5 " با نام" اسناد خزانه اسلامی961124" به معنای اسنادی است که دارای تاریخ سررسید 1396/11/24 می‌باشد.

مزایای انتشار اسناد خزانه اسلامی چیست؟

انتشار اسناد خزانه اسلامی برای دولت و بانک مرکزی و خرید آن نیز برای خریداران امری سودده تلقی می‌شود. با انتشار اسناد خزانه اسلامی، به طور هم‌زمان دولت از طریق مدیریت بدهی‌ها، بانک مرکزی از طریق کنترل نقدینگی و مردم به واسطه استخراج نرخ بدون ریسک در یک بازار رقابتی، منتفع می‌شوند.

منبع:ره آورد