اقتصاد ایران قبل و بعد از ترامپ

به گزارش صدای‌بورس،آمار و ارقام متغیرهای کلان اقتصاد ایران حاکی از آن است که ورود ترامپ به کاخ سفید در سال ۹۵ تاثیر خاصی روی اقتصاد نداشته است. اما در مقابل وقتی که رئیس‌جمهوری امریکا تهدید به خروج از برجام می‌کند و در نهایت از توافق هسته‌ای خارج می‌شود، شوک بزرگی به اقتصاد ایران وارد شده و تحریم‌های امریکا دوباره علیه ایران اعمال می‌شود. به این ترتیب رشد اقتصادی کاهش شدیدی یافت و در سال ۹۷ حتی ارقام منفی را تجربه کرد و تورم، پایه پولی و نقدینگی نیز افزایش یافتند.

با این‌حال آثار ریاست جمهوری ترامپ بر شاخص‌های بازار کار از جمله نرخ مشارکت و نرخ بیکاری قابل مشاهده نبوده است. در نتیجه این امر باید گفت اینکه بایدن از کاخ سفید خارج و ترامپ وارد شود تاثیر به‌سزایی در اقتصاد ایران ندارد بلکه آنچه که مهم است نحوه روبه‌رو شدن و طراحی سیاست‌ خارجی و اقتصادی مناسب در مواجهه با این اتفاق است.

به علت پیروزی دونالد ترامپ برای دومین بار در انتخابات ریاست جمهوری امریکا در این گزارش شاخص‌های اصلی اقتصاد کشور در دو سال قبل و دو سال بعد از ورود ترامپ به کاخ سفید در سال ۹۵ مورد بررسی قرار گرفته تا بتوان گفت آیا ریاست جمهوری او تاثیری بر اقتصاد کشور داشته یا خیر؟ و اینکه اقتصاد ایران در اثر ورود مجدد او به کاخ سفید باید در انتظار چه چیزی باشد.

برجام و سوابق تاریخی روابط ایران و امریکا بعد از انقلاب اسلامی

ایالات متحده امریکا، بزرگترین و قدرتمندترین اقتصاد جهان را در اختیار دارد. تاثیر این کشور و دستگاه سیاسی آن بر اقتصاد و سیاست سایر کشورها بر کسی پوشیده نیست. رئیس‌جمهوری امریکا نقش بسیار مهمی در تحولات اقتصادی و سیاسی دنیا ایفا می‌کند. از همین‌رو می‌توان گفت اینکه در کاخ سفید چه کسی سکاندار امور باشد برای سیاستگذاری و تحولات اقتصادی ایران حائز اهمیت است.

روابط ایران و امریکا در بیش از ۴۵ سال گذشته بسیار پر تنش بوده و فراز و نشیب‌های زیادی را تجربه کرده است. حوادث مربوط به سفارت امریکا، جنگ ۸ ساله و برنامه هسته‌ای ایران و مسائل گوناگون خاورمیانه از جمله این موارد هستند.

در سال ۹۴ برای نخستین بار توافقی بزرگ موسوم به برنامه جامع اقدام مشترک یا برجام پس از سال‌ها مذاکرات هسته‌ای میان ایران و قدرت‌های جهانی به امضا رسید. باید گفت پیش‌فرض تمام مدل‌ها و راه‌حل‌های اقتصادی به تصمیمات سیاسی وابسته است. از همین‌رو این امر موجب شد تا اقتصاد ایران با چشم‌اندازی مثبت و امیدوارکننده روبه‌رو شود. یکی از مهم‌ترین نشانه‌ها در این مورد رشد اقتصادی و کاهش تورم در اقتصاد کشور بوده است. اما خروج امریکا از برجام در دوران ریاست جمهوری دونالد ترامپ مجدد اقتصاد ایران را با دریایی از نااطمینانی و ریسک‌های سیاسی، تجاری، اقتصادی و بانکی مواجه کرد.

سقوط رشد اقتصادی

مناقشه هسته‌ای موجب شده بود تا تحریم‌های شدیدی که فشار زیادی به معیشت و زندگی مردم وارد می‌کرد علیه ایران اعمال شود. همچنین ریسک‌ها و هزینه سرمایه‌گذاری و فعالیت اقتصادی را افزایش داده بود. از همه مهم‌تر فروش نفت ایران نیز به شدت کاهش پیدا کرده بود. در واقع باید گفت اقتصاد ایران همچنان یک اقتصاد به شدت وابسته به نفت است و تحریم نفتی بیشترین آسیب را به رشد اقتصادی و معیشت مردم وارد می‌کند. به‌طور کلی تجارت آزاد در جهت رشد اقتصادی یک کشور نقش مهمی را ایفا می‌کند و با وجود تحریم‌ها، استفاده از مواهب تجاری امکان‌پذیر نیست.

پس از توافق برجام در اواخر سال ۹۴، تحریم‌های سازمان ملل و امریکا علیه ایران برداشته شد. در سال بعد یعنی ۹۵، اقتصاد ایران بالاترین رشد اقتصادی را در دهه ۹۰ تجربه کرد. به طوری که کیک اقتصاد ایران در مقایسه با سال ۹۴، بیش از ۱۳ درصد افزایش یافت. افزایش فروش نفت اصلی‌ترین عامل در رشد اقتصادی این این سال بوده است.

این روند رشد اقتصادی در سال ۹۶ نیز ادامه پیدا کرد با این تفاوت که در این سال رشد اقتصادی پایین‌تر ‌از سال ۹۵ بوده است. علت کاهش رشد در سال ۹۶ در نتیجه رشد بالای سال ۹۵ و استفاده از ظرفیت‌های کلان اقتصاد کشور بوده است. در سال ۹۶ اقتصاد ایران رشدی معادل ۶.۱ درصد را تجربه کرده است.

همه این‌ها درحالی است که اواخر سال ۹۵ ترامپ به عنوان رئیس‌جمهوری امریکا انتخاب شده بود. به این ترتیب مشاهده می‌شود رئیس‌جمهوری شدن ترامپ تاثیرخاصی روی اقتصاد نداشته است. اما خروج امریکا با دستور ترامپ از برجام در سال ۹۷، اقتصاد ایران را دوباره با تحریم مواجه کرد و موجب شد تا در این سال اقتصاد ایران در مقایسه با سال ۹۶ کوچکتر شده و کیک اقتصاد به اندازه ۴.۵ درصد کاهش یابد.

روند متغیرهای پولی و تورم بعد از آمدن ترامپ

بررسی‌ها نشان می‌دهد ریاست جمهوری ترامپ در سال ۹۵ تاثیر معناداری بر روی متغیرهای پولی مانند نقدینگی و پایه پولی نداشته است. به طوری که رشد پایه پولی در دی‌ماه سال ۹۵ که همزمان با ورود ترامپ به کاخ سفید است برابر ۱۷ درصد بوده و در اردیبهشت ۹۷ به حدود ۱۸ درصد رسیده است. رشد نقطه به نقطه نقدینگی نیز در این مدت از ۲۶ درصد به نزدیک ۲۰ درصد کاهش پیدا کرده است.

با این‌حال بازگشت تحریم‌ها در اوایل سال ۹۷ و انتظارات تورمی ایجاد شده ناشی از این رخداد به صعودی شدن روند رشد پایه پولی و نقدینگی منجر شد. رشد نقطه به نقطه پایه پولی در طول سال ۹۷، ۵ واحد درصد افزایش یافت و از ۱۹ درصد به ۲۴ درصد رسید. رشد نقدینگی نیز در این مدت از ۲۰ درصد به ۲۳ درصد افزایش یافت.

بررسی‌ها نشان می‌دهد، روند متغیرهای تورم‌ساز از روی کار آمدن ترامپ در دور اول تاثیر نپذیرفته است. با این‌حال آثار خروج ترامپ از برجام و تحریم‌ها بر رشد پایه پولی و نقدینگی چشم‌گیر بوده است.

در نتیجه امضای توافق برجام، تحریم‌های سازمان ملل و امریکا که اصلی‌ترین عامل آشفتگی اقتصاد ایران تلقی می‌شدند، لغو شدند و نااطمینانی‌ها و ریسک‌های موجود اقتصاد ایران تا حدی کاهش یافتند. از همین‌رو تورم سالانه که در تیر ۹۴ معادل ۱۴ درصد بود در اواخر سال ۹۵ به ۷ درصد کاهش یافت.

بعد از ورود ترامپ به کاخ سفید نیز نرخ تورم سالانه اقتصاد تغییر چندانی پیدا نکرد. به طوری که در اوایل سال ۹۷ تورم سالانه به ۸ درصد رسید.

تا اینکه دولت ترامپ در اردیبهشت ماه سال ۹۷ اقدام به خروج از برجام کرد. در نتیجه این اتفاق شوک بزرگی به اقتصاد ایران وارد شد و در نتیجه نااطمینانی و انتظارات تورمی افزایش یافت. از همین‌رو بنابر آمارها نرخ تورم سالانه که در اردیبهشت ۹۷ برابر ۸ درصد بود در اسفند ۹۷ به ۲۷ درصد افزایش یافت. به بیان دقیق‌تر ورود ترامپ به کاخ سفید اثر قابل توجهی بر تورم نداشته اما زمزمه‌های خروج از برجام و سپس خروج رسمی از توافق هسته‌ای منجر به اوج‌گیری قیمت‌ها شده است.

بازار کار بی‌تفاوت به ترامپ

نرخ مشارکت و نرخ بیکاری مهم‌ترین شاخص‌های ارزیابی بازار کار هستند. این دو شاخص در سال اول ریاست جمهوری ترامپ و حتی بعد از اعمال تحریم‌ها حداقل تا انتهای سال ۹۷، نسبت به اتفاقات سیاسی واکنشی نداشته‌اند. بررسی‌ها نشان می‌دهد در سال اول ترامپ که سال ۹۶ است نرخ مشارکت یک واحد درصد در مقایسه با سال ۹۵ افزایش یافته و نرخ بیکاری نیز نزولی بوده و به ۱۲.۱ درصد رسیده است.

بعد از خروج ترامپ از برجام اما نرخ مشارکت کاهش یافته و در سال ۹۷ به ۴۳.۵ درصد رسیده است. با این‌حال نرخ بیکاری در این مدت تقریبا ثابت باقی مانده و معادل ۱۲.۲ درصد بوده است. در مجموع می‌توان گفت پس از خروج امریکا از برجام به علت فضای نااطمینانی ایجاد شده و ناامیدی در یافتن شغل نرخ مشارکت کاهش یافته اما نرخ بیکاری تغییر چندانی نکرده است.

منبع : اکو ایران