نجات صندوق بازنشستگی از هم قافیه‌اش

صندوق‌های بازنشستگی در ایران با چالش‌های متعددی مواجه هستند که نیازمند اصلاحات ساختاری و مدیریتی است. یکی از مدل‌های نسبتاً جدید و کارآمد در این حوزه، صندوق‌های بازنشستگی با مجوز سازمان بورس اوراق بهادار است. این صندوق‌ها به دلیل استفاده از روش‌های نوین سرمایه‌گذاری در بازار سرمایه و مدیریت تخصصی‌تر، از شفافیت و کارایی بالاتری برخوردارند. با این حال، بسیاری از صندوق‌های بازنشستگی سنتی در ایران با مشکلاتی مانند کمبود منابع مالی، ناترازی بودجه، وابستگی به منابع خاص و مدیریت ناکارآمد دست‌وپنجه نرم می‌کنند. این مشکلات به‌ویژه با افزایش جمعیت بازنشستگان و کاهش جمعیت فعال، تشدید شده‌اند.
در ایران، صندوق‌های بازنشستگی به چند دسته تقسیم می‌شوند: صندوق بازنشستگی کشوری (برای کارمندان دولت)، صندوق تأمین اجتماعی (برای کارگران بخش خصوصی)، صندوق بیمه اجتماعی روستائیان و عشایر و صندوق‌های بازنشستگی خصوصی. هر یک از این صندوق‌ها با چالش‌های خاصی روبه‌رو هستند، اما عمده مشکلات شامل کمبود منابع مالی، افزایش جمعیت بازنشستگان و نبود شفافیت در مدیریت است. برای مثال، صندوق تأمین اجتماعی به دلیل وابستگی به حق بیمه‌ها و ناترازی مالی، با بحران‌های جدی مواجه است.
در مقایسه با ایران، کشورهای پیشرفته از مدل‌های متنوع‌تری برای صندوق‌های بازنشستگی استفاده می‌کنند. به‌طور کلی، سه مدل اصلی در جهان وجود دارد: سیستم دولتی (پرداخت نسل به نسل)، سیستم ترکیبی (دولتی و خصوصی) و سیستم خصوصی (اختیاری یا اجباری). کشورهایی مانند آلمان، سوئد، و آمریکا از سیستم‌های ترکیبی استفاده می‌کنند که در آن دولت یک پایه بازنشستگی عمومی ارائه می‌دهد و افراد می‌توانند از صندوق‌های خصوصی نیز بهره‌مند شوند. این مدل‌ها به دلیل تنوع منابع مالی و مدیریت حرفه‌ای، از پایداری بیشتری برخوردارند.
برای بهبود وضعیت صندوق‌های بازنشستگی در ایران، چند راهکار اساسی پیشنهاد می‌شود:
۱. تنوع بخشیدن به منابع مالی: صندوق‌ها باید از طریق سرمایه‌گذاری در بازار سرمایه، اوراق بهادار و پروژه‌های بلندمدت، منابع خود را افزایش دهند.
۲. مدیریت حرفه‌ای و شفاف: استفاده از مدیران متخصص و ایجاد سیستم‌های نظارتی دقیق می‌تواند به بهبود عملکرد صندوق‌ها کمک کند.
۳. استفاده از فناوری‌های نوین: به‌کارگیری سیستم‌های دیجیتال و اطلاعاتی پیشرفته می‌تواند شفافیت و کارایی صندوق‌ها را افزایش دهد.
۴. اصلاح قوانین و سیاست‌ها: افزایش سن بازنشستگی و تشویق به کار در دوران بازنشستگی می‌تواند فشار بر صندوق‌ها را کاهش دهد.
۵. توسعه صندوق‌های خصوصی: ایجاد صندوق‌های بازنشستگی خصوصی و اختیاری می‌تواند بار مالی صندوق‌های دولتی را کم کند.
در نهایت، برای جلوگیری از بحران‌های آینده، اصلاحات ساختاری در صندوق‌های بازنشستگی ایران ضروری است. این اصلاحات باید شامل تنوع بخشیدن به منابع مالی، بهبود مدیریت، استفاده از فناوری‌های نوین و ایجاد سیستم‌های ترکیبی دولتی و خصوصی باشد. با اجرای این راهکارها، می‌توان به پایداری بلندمدت صندوق‌های بازنشستگی و تأمین حقوق بازنشستگان امیدوار بود.

• مونا حاجی علی‌اصغر - کارشناس بازارسرمایه

• شماره ۵۸۱ هفته نامه اطلاعات بورس