توسعه بازار مشتقه از اولویت های بورس تهران

لطفاً یک مقدمه کوتاه درباره اقدامات اولیه بورس اوراق بهادار تهران در زمینه راه اندازی بازار اختیار معامله بیان بفرمایید.

نخستین قدم در زمینه راه ­اندازی بازار ابزار جدید اختیار معامله، اخذ موافقت کمیته محترم فقهی در شرعی بودن این ابزار و تصویب دستورالعمل اولیه معاملات قراردادهای اختیار معامله در سال 1390 بوده است.

با پیگیری های صورت گرفته توسط بورس اوراق بهادار تهران و با همکاری سازمان بورس و اوراق بهادار، شرکت مدیریت فناوری بورس تهران و شرکت سپرده گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه، کارگروه تدوین و اصلاح دستورالعمل اختیار معامله از اوایل سال 1395 آغاز به کار کرد و دستورالعمل نهایی در تاریخ 17/09/95 توسط هیئت مدیره محترم سازمان بورس و اوراق بهادار به تصویب رسید. سرانجام در 28 آذرماه 1395، قراردادهای اختیارمعامله سهام برای اولین بار در بازار سرمایه ایران و از طریق بورس تهران معرفی و بر روی سه سهم پایه شرکت های ملی صنایع مس ایران، فولاد مبارکه اصفهان و ایران خودرو با سررسید بهمن ماه 1395عرضه شد. در ادامه، علاوه بر سهام سه شرکت مذکور، با افزودن اختیارمعاملات سهام شرکت گسترش نفت و گاز پارسیان، قراردادهای جدید با سررسید اردیبهشت ماه 1396 به بازار عرضه شد. پس از پایان دوره معاملاتی سررسید اردیبهشت ماه 1396 و با توجه به استقبال بازار سرمایه، قراردادهای اختیار معامله جدید بر روی سهام پایه شرکت های مخابرات ایران، گسترش نفت و گاز پارسیان، گروه مپنا، پالایش نفت اصفهان، سرمایه گذاری غدیر و توسعه معادن روی ایران با سررسید مهرماه 1396 و سهام شرکت های ملی صنایع مس ایران، فولاد مبارکه اصفهان، ایران خودرو، معدنی و صنعتی گل گهر و سایپا با سررسید آبان ماه 1396 منتشر شد.

بورس تهران تابه حال چه اقداماتی را در زمینه معرفی، آموزش و توسعه ابزار اختیار معامله انجام داده است؟

بورس تهران در زمینه آموزش و توسعه دانش مشتقات مالی اقدامات گسترده ای را تا به حال انجام داده است. تهیه سؤالات متداول و بروشورهای آموزشی در بخش قراردادهای اختیار معامله سهام، برگزاری مستمر دوره های آموزشی در سطوح مختلف کارگزاران و عموم سرمایه گذاران و نیز اصحاب رسانه، بازبینی مستمر ابزار فوق و بهبود رویه های اجرایی از جمله اقدامات بورس تهران و به ویژه واحد مدیریت ابزارهای نوین مالی این شرکت بوده است. همچنین با توجه به پیچیدگی محاسباتی قراردادهای اختیارمعامله، بورس تهران ماشین حساب ویژه ارزش گذاری این قراردادها را طراحی و از طریق وب سایت رسمی خود، در اختیار سرمایه گذاران محترم قرار داده که این کار برای اولین بار در بازار سرمایه ایران اجرا شده است.

از ابتدای راه اندازی بازار اختیار معامله، این ابزار با چه محدودیت هایی روبه رو بوده است؟

با توجه به برخی ملاحظات فنی و نیز سیاست توسعه تدریجی بازار، از ابتدا امکان ارائه کامل قراردادهای اختیار معامله سهام وجود نداشته و به تازگی بخش بزرگی از این محدودیت ها با راه اندازی معاملات برخط و سامانه مدیریت ریسک رفع شده است. از جمله این محدودیت ها، اخذ موقعیت فروش در قراردادهای اختیار معامله بود. با توجه عدم قابلیت اجرای سامانه مدیریت ریسک در سررسیدهای گذشته، امکان اتخاذ موقعیت فروش در این قراردادها برای عموم سرمایه گذاران وجود نداشت. از این رو بورس تهران از چند صندوق بزرگ و معتبر دعوت به عمل آورد تا با توثیق اوراق بهادار و انتشار قراردادهای اختیار معامله، در نبود سامانه مدیریت ریسک و محاسبه وجوه تضمین، بورس تهران را در راه اندازی بازار قراردادهای اختیار معامله مساعدت نمایند. محدویت دیگر نیز عدم وجود امکان معاملات برخط قراردادهای اختیار معامله بودکه نقدشوندگی و افزایش حجم معاملات این ابزار را با مشکل مواجه می ­کرد.

مدیریت ریسک قراردادهای اختیار معامله از چه طریقی ممکن شده است؟

پیش از این، ریسک نکول دارندگان موقعیت باز فروش از طریق توثیق اوراق بهادار پایه نزد شرکت سپرده گذاری مرکزی و تسویه وجوه و با تأیید بورس تهران پوشش داده می شد و البته همانطور که گفته شد تنها برخی صندوق ها و اشخاص حقوقی قادر به انجام این کار بودند. ولی اکنون به دنبال رفع محدودیت ها، این امکان فراهم شده است تا تمامی اشخاص دارای کد بورسی بتوانند از طریق کارگزارانی که دارای مجوز معاملات برخط بازار اختیار معامله هستند، اقدام به سرمایه گذاری در این قراردادها و اتخاذ موقعیت فروش نمایند. تمامی مراحل محاسبه و اخذ وجوه تضمین برای اتخاذ موقعیت فروش، از طریق شرکت های نرم ­افزاری ارائه دهنده خدمات برخط انجام خواهد شد.

مکانیزم محاسبه وجوه تضمین نیز بر اساس روابط موجود در مستند ضوابط وجه تضمین قرارداد اختیار معامله مصوب هیئت مدیره سازمان بورس و اوراق بهادار تعیین شده است. این را هم اضافه کنم که مبنای محاسبه وجوه تضمین به ازای هر قرارداد بوده و استراتژی ها، اثرات بین دوره های سررسید و موقعیت های معکوس تاثیری در تعدیل مقدار آنها ندارد.

چه اقداماتی توسط بورس تهران برای ایجاد سامانه مدیریت ریسک انجام شده است؟

پس از راه ­اندازی اولیه بازار قراردادهای اختیار معامله، با توجه به بازخورد دریافتی از فعالان بازار، ایجاد سامانه مدیریت ریسک و فراهم سازی امکان اتخاذ موقعیت فروش برای تمامی سرمایه گذاران در دستور کار بورس تهران قرار گرفت. به منظور رفع محدودیت های فوق و با توجه به تجربه موفق معاملات برخط سهام در بازار، جلساتی با شرکت های نرم افزاری ارائه دهنده خدمات برخط برگزار شد و بنابه درخواست این شرکت ها، مستندات رویه معاملات برخط و اعمال قراردادهای اختیار معامله مطابق با شرایط فنی موجود و ریزساختارهای بازار سرمایه و رعایت موازین شرعی در کارگروه اختیارمعامله سهام با محوریت بورس تهران و با همکاری سازمان بورس و سایر ارکان بازار و پس از برگزاری جلسات متعدد از بهمن ماه 1395 تهیه و در خردادماه امسال دراختیار شرکت های نرم افزاری ارائه دهنده خدمات برخط قرار گرفت. لازم به ذکر است جلسات هماهنگی با این شرکت ها به منظور تبیین رویه های اجرایی مستند ارائه شده، همچنان ادامه داشته و همکارانم در مدیریت ابزارهای نوین مالی همواره درصدد پاسخگویی به سؤالات احتمالی هستند.

تاکنون چند شرکت نرم افزاری امکان معاملات برخط قراردادهای اختیار معامله را دارند؟

شرکت ره پویان پردازش گستر صحرا، اولین شرکتی است که توانسته است مجوز معاملات برخط قراردادهای اختیارمعامله را از سبا اخذ نماید. لذا سرمایه گذاران محترم می توانند از طریق کارگزاری های طرف قرارداد با این شرکت، به صورت برخط در بازار اختیار معامله فعالیت نمایند. فعالیت سایر شرکت های نرم افزاری ارائه دهنده معاملات برخط نیز در صورت اعلام آمادگی آنها و کسب مجوز لازم، امکان پذیر است. لازم به ذکر است که از این پس، ارسال سفارش و اتخاذ موقعیت از طریق سامانه نامک وجود نداشته و معاملات ابزار اختیار معامله تنها به صورت برخط انجام خواهد شد.

درحال حاضر چه نمادهایی برای معاملات برخط قراردادهای اختیار معامله در بازار تعریف شده است؟

قراردادهای اختیار معامله خرید و فروش سهام شرکت فولاد مبارکه اصفهان با سررسید بهمن ماه 1396، امکان معامله برخط و اتخاذ موقعیت فروش برای عموم را داشته و دوره معاملاتی آنها از هفته جاری آغاز خواهد شد.

گام بعدی بورس تهران در طراحی و معرفی سایر ابزارهای مالی چیست؟

بهبود و توسعه بازار مشتقه همواره از اولویت های بورس تهران بوده است. ایجاد قراردادهای اختیار معامله با تعداد سهام پایه بیشتر و سررسیدهای متنوع تر و نیز ارتقای سامانه مدیریت ریسک از برنامه های آتی بورس تهران می باشد. همچنین قراردادهای آتی و اختیار معامله سبد سهام که موفق به اخذ تأییدیه از کمیته محترم فقهی سازمان بورس و اوراق بهادارشده اند و نیز مکانیزم فروش استقراضی سهام در دستور کار بورس تهران قرار دارند و امید است با اجرایی شدن این ابزارها، توسعه بازار سرمایه به ویژه مشتقات با سرعت بیشتری انجام شود.

منبع: بورس اوراق بهادار تهران