مانیفست عبور بورس از بحران

بازار سرمایه ایران در یکی از بدترین شرایط عمر خود قرار دارد. از طرفی دیگر یک بازار کوچک با ذینفعان اندک نیست و از نظر تعداد ذینفعان با بازار پول رقابت می‌کند و از سویی دیگر ساختارهای این بازار و سیاستگذاری کلان کشور به هیچ عنوان متناسب با این افزایش ضریب نفوذ متناسب و هماهنگ نیست.
همین واقعیت سبب شده است تا ابعاد مختلف کشور درگیر وضعیت بحرانی این بازار شود. وضعیت بازار به شکلی است که منافع هیچ یک از ذینفعان این بازار اعم از سهامدار، ناشر و نهادهای مالی تامین نمی‌شود و از دیگر سو نقش این بازار در اقتصاد کشور و سیاستگذاری اقتصادی تقریبا خنثی و بی فایده شده است و صرفا تبدیل به محلی برای فروش اوراق و تامین کسری بودجه دولت شده است.
این وضعیت شرایط بسیار بغرنجی برای تیم مدیریتی جدید سازمان بورس ایجاد کرده است که عبور از این تونل وحشت جز با همکاری کلیه فعالان و ذینفعان بازار و ارکان سیاسی کشور ممکن نیست.
اولویت‌ها و راهکارهایی را مد نظر دارم که به طور اختصار برای بهره مندی و کمک به هیأت مدیره جدید سازمان به اختصار به آنها اشاره می‌کنم.
در سه سطح کلی بازار سرمایه کشور دچار بحران است و هر یک از این سه سطح راهکارهای خود را برای بهبود شرایط احتیاج دارد.
نخست سطح کلان، بازار سرمایه در سه سال گذشته از حیث کلان تقریبا به محاق رفت و ضربات اساسی متحمل شد، این سطح شامل پیش بینی پذیری اقتصاد، باور به اقتصاد آزاد و عدم اعتقاد به اقتصاد دستوری و قیمت‌گذاری، تناسب انتشار اوراق و تامین کسری بودجه با عمق و شرایط بازار، روش تعیین نرخ بهره، دستکاری متغیرهای موثر بر حاشیه سود شرکت ها و مواردی از این دست است که تقریبا در کلیه این آیتم‌ها در این سه سال تصمیماتی گرفته شد که در جهت نابودی بازار سرمایه بود.
بنابراین راهکار برای عبور از بحران در سطح کلان تلاش مجموعه اقتصادی دولت برای توجه به این موضوعات و تغییر مسیر باطل گذشته است. موضوع مهم دیگر در سطح کلان وضعیت سیاست خارجی کشور، ریسک‌های سیستماتیک این حوزه و تحریم‌هاست که شاید خیلی حتی در دست دولت هم نباشد و نیازمند تصمیمات در سطوح بالاتر حاکمیتی است.
دوم، سطح سازمان بورس و ارکان بازار، به تبع دید دولت گذشته به اقتصاد و بازار سرمایه این سطح نیز در دوره قبل دچار تضعیف اساسی هم از حیث سطح مدیران و هم از حیث جایگاه در فضای تصمیم گیری دولت شد که با توجه به اهمیت بورس برای وزیر جدید اقتصاد باید این تضعیف احیا شود، در کنار این بحث موضوع دیگر مربوط به کارکرد کلی سازمان بورس، آیین نامه‌ها و ریز ساختارهای معاملاتی بازار، نقش بورس و فرابورس در موضوعات توسعه ای و نظارتی، نخوه نظارت و توسعه نهادهای مالی، تشکیل رسانه مستقل بازار سرمایه و موضوعاتی از این دست است که کاملا شدنی و در اختیار مدیریت سازمان بورس است و با اتکا به پشتیبانی بازار و برنامه ریزی و احیای سطح کیفی بدنه سازمان بورس از نظر منابع انسانی و بازنگری وضعیت ارکان امکان موفقیت تا حد زیادی وجود دارد.
سوم، سطح بازار، نهادهای مالی، سرمایه‌گذاران و فضای اقتصادی کشور است که در اثر سیاست دولت ها و عملکرد سازمان بورس در موضوعات مختلف مانند اردیبهشت ۱۴۰۲ دچار بی اعتمادی بسیار عمیقی نسبت به سرمایه‌گذاری در بورس شده است. بدیهی است که شرط اول ورود سرمایه به یک بازار و حتی یک اقتصاد در سطح کلان وجود اعتماد است و اگر این اعتماد خدشه دار بشود عملا دیگر ماهیت یک بازار وجود نخواهد داشت. این سطح مهمترین بخش برنامه عبور از بحران بازار سرمایه است. با انجام اصلاحات اساسی و تغییرات راهبردی در دو سطح بالا شاید بتوان سطحی از این اعتماد از دست رفته را احیا کرد که البته امری است دشوار.
در پایان شروط لازم برای امکان تحقق این مانیفست کلی عبور از بحران بازار سرمایه را می توان این پنج مورد بر شمرد:
۱. اول از همه باید مدیریت سازمان و ارکان بورس جسور و تصمیم گیر باشند و در بازی های سیاسی گرفتار نشوند.
۲. باید خود را آن طرف میز ببینند و همراه با ذینفعان باشند نه دولت و بانک مرکزی.
۳. باید پاکدست باشند نه دچار تضاد منافع و به نظرم شاید در بخش هایی مدیریت بازار در این خصوص نیاز به بازنگری و کنترل دقیقتر داشته باشد.
۴. باید برای خود اعتبار و سرمایه اجتماعی در بین فعالان بازار و نهادهای مالی ایجاد کند.
۵. و همچنین باید در اداره بازار از الگوهای موفق اقتصادی و مدیریت بازار در کشورها و بورس‌های توسعه یافته استفاده کنند.
اگر تیم مدیریتی سازمان به این اصول لازم پایبند باشند و سه سطح بحران مورد اشاره در یادداشت را درک و برای آن برنامه ریزی کنند می توان به چشم اندازی روشن و عبور از این شرایط امیدوار بود.

• مهدی رباطی - کارشناس بازار سرمایه

• شماره ۵۵۶ هفته نامه اطلاعات بورس