مدل‌های کسب‌وکار شرکت‌های رتبه‌بندی اعتباری

امروزه تمام شرکت رتبه‌بندی اعتباری به‌عنوان سازمان‌های خصوصی و انتفاعی فعالیت می‌کنند. در میان آن‌ها، دو مدل کسب‌وکار مختلف به کار گرفته می‌شود: مدل «پرداخت توسط سرمایه‌گذار» و مدل «پرداخت توسط صادرکننده». تفاوت‌های این مدل‌ها مربوط به ارتباط شرکت‌های رتبه‌بندی اعتباری با صادرکننده بدهی رتبه‌بندی‌شده و همچنین با سرمایه‌گذاران می‌باشد که بر میزان عمومی شدن اطلاعات رتبه‌بندی‌ها نیز تأثیر می‌گذارد. انتخاب بین مدل «پرداخت توسط سرمایه‌گذار» و مدل «پرداخت توسط صادرکننده» به‌طور سنتی بر عهده خود شرکت‌های رتبه‌بندی اعتباری گذاشته شده است.
۱. مدل پرداخت توسط سرمایه‌گذار: در مدل «پرداخت توسط سرمایه‌گذار»، شرکت رتبه‌بندی اعتباری بابت خدمات رتبه‌بندی خود از مشترکان (عمدتاً سرمایه‌گذاران نهادی) که حق اشتراک پرداخت می‌کنند، جبران مالی دریافت می‌کند. در این مدل، هیچ رابطه قراردادی بین شرکت رتبه‌بندی اعتباری و صادرکننده بدهی وجود ندارد؛ بنابراین، تمام رتبه‌بندی‌ها به‌صورت «غیردرخواستی» (مرتبط با سرمایه‌گذاران) انجام می‌شود. مدل «پرداخت توسط سرمایه‌گذار» تا اوایل دهه ۱۹۷۰ مدل غالب در رتبه‌بندی اعتباری بود، اما پس از آن سه شرکت بزرگ رتبه‌بندی اعتباری (مودیز، استاندارد اند پورز، و فیچ) مدل «پرداخت توسط صادرکننده» را اتخاذ کردند. در حال حاضر، تنها برخی شرکت‌های رتبه‌بندی کوچک‌تر تحت مدل «پرداخت توسط سرمایه‌گذار» فعالیت می‌کنند؛ از این رو، اهمیت عملی این مدل محدود است. نقطه‌ضعف اصلی این مدل این است که دسترسی به رتبه‌بندی‌ها را به مشترکان پرداخت‌کننده محدود می‌کند. این امر باعث ایجاد دو طبقه از سرمایه‌گذاران می‌شود: «آن‌هایی که اطلاعات مالی دارند و آن‌هایی که ندارند. علاوه بر این، رتبه‌بندی‌هایی که تحت مدل «پرداخت توسط سرمایه‌گذار» انجام می‌شود معمولاً بر اساس اطلاعات عمومی موجود است، زیرا مدیریت صادرکننده در فرایند رتبه‌بندی دخالتی ندارد. این مسئله ممکن است بر ارزش اطلاعاتی رتبه‌بندی‌ها تأثیر بگذارد.
۲. مدل پرداخت توسط صادرکننده: در مدل «پرداخت توسط صادرکننده»، برخلاف مدل قبلی، رتبه‌بندی اعتباری به درخواست صادرکننده آغاز می‌شود؛ یعنی صادرکننده به شرکت رتبه‌بندی اعتباری مراجعه می‌کند و ارزیابی اعتبار را سفارش می‌دهد. صادرکننده از طریق پرداخت هزینه‌ای بابت رتبه‌بندی، که بین ۱۵۰۰ تا ۲,۵۰۰,۰۰۰ دلار (برای یک رتبه‌بندی مودیز) متغیر است، بسته به اندازه بدهی و نوع اوراق بهادار، هزینه را جبران می‌کند. امروزه مدل «پرداخت توسط صادرکننده» مدل غالب در بازارهای مالی جهانی است. در سال ۲۰۰۹، شرکت‌های رتبه‌بندی اعتباری که تحت این مدل فعالیت می‌کردند، ۹۹ درصد از کل رتبه‌بندی‌های اعتباری موجود در ایالات متحده را شامل می‌شدند.

• محمد عرفان رایگان - کارشناس ارزیابی ریسک اعتباری شرکت پایا

• شماره ۵۷۱ هفته نامه اطلاعات بورس