هنوز چشمان اقتصاد جهانی از اعلان پایان همه‌گیری کرونا برق نزده بود که خبر تنش بزرگ روسیه و اوکراین، اضطراب را به اقتصادها بازگرداند. این جنگ شوک بزرگی را به بازارهای کالا وارد کرده است و الگوهای جهانی تجارت، تولید و مصرف را تغییر داده است به گونه‌ای که پیش‌بینی میشود قیمت‌ها تا پایان سال ۲۰۲۴ در سطوح بالای تاریخی باقی بماند.
بررسی‌های بانک جهانی حکایت از این دارند که افزایش قیمت انرژی طی دو سال گذشته بیشتر از بحران نفتی سال ۱۹۷۳ بوده است. افزایش قیمت برای کالاهای غذایی که روسیه و اوکراین تولیدکنندگان بزرگ آن هستند و کودهای شیمیایی که به گاز طبیعی به عنوان ورودی تولید متکی هستند، بیشترین افزایش را از سال ۲۰۰۸ تجربه کرده است. در مجموع گفته میشود که این بزرگ‌ترین شوک کالایی است که ما از دهه ۱۹۷۰ تجربه کرده‌ایم. در این شرایط پیش‌بینی میشود، شوک اقتصادی با افزایش محدودیت‌ها در تجارت مواد غذایی، سوخت و کودها تشدید شده و اقتصاد جهانی شاهد رکود تورمی شود. پیش‌بینی میشود قیمت انرژی در سال ۲۰۲۲ بیش از ۵۰ درصد افزایش یابد اما با توجه به تلاش برای جایگزین کردن مواد خام اولیه توسط سایر کشورها اثرات آن در سال‌های ۲۰۲۳ و ۲۰۲۴ کاهش یابد. همچنین پیش‌بینی میشود قیمت‌ها در حوزه‌هایی جز انرژی ازجمله کشاورزی و فلزات در سال ۲۰۲۲ تقریباً ۲۰ درصد افزایش یابد و این مورد نیز با جایگزینی آن توسط سایر کشورها یا ابتکاراتی که در چرخه تولید صورت می‌پذیرد در سال‌های بعد تعدیل شود. با وجود این، انتظار می‌رود قیمت کالاها بسیار بالاتر از میانگین پنج‌ساله اخیر باقی بماند.
البته پیش‌بینی‌های صورت‌گرفته، اما و اگر جدی دارد که وابستگی کامل به آن دارد. و آن موضوع، مدت زمان جنگ روسیه و اوکراین است. در صورت وقوع یک جنگ طولانی‌مدت یا تحریم‌های اضافی علیه روسیه، افزایش قیمت‌ها می‌تواند بیشتر و بی‌ثبات‌تر از آنچه در حال حاضر پیش‌بینی شده، باشد. به دلیل اختلالات تجاری و تبعات جنگ، انتظار می‌رود قیمت نفت خام برنت در سال ۲۰۲۲ به طور متوسط ۱۰۰ دلار در هر بشکه باشد که بالاترین سطح آن از سال ۲۰۱۳ و افزایش بیش از ۴۰ درصدی نسبت به سال ۲۰۲۱ است. همچنین انتظار می‌رود در سال ۲۰۲۳ قیمت‌ها به ۹۲ دلار کاهش یابد که بسیار بالاتر از میانگین پنج‌ساله ۶۰ دلار در هر بشکه است. به این‌ها باید اضافه کرد که قیمت گاز طبیعی (اروپایی) در سال ۲۰۲۲ دو برابر سال ۲۰۲۱ باشد و قیمت زغال سنگ ۸۰ درصد بالاتر از سال‌های گذشته باشد. پیش‌بینی میشود قیمت فلزات نیز تا ۱۶ درصد افزایش یابد و در سال ۲۰۲۳ کاهش یابد، اما در سطوح بالا باقی خواهد ماند.
در حوزه کشاورزی براساس اعلام بانک جهانی، شاخص قیمت محصولات کشاورزی بانک جهانی در سه ماهه اول ۲۰۲۲، ۱۱ درصد افزایش یافته است و به بالاترین حد اسمی تاریخ خود رسیده است. در مقایسه با قیمت‌های سال گذشته، این شاخص ۲۵ درصد بالاتر است. افزایش قیمت‌ها در واقع منعکس‌کننده اختلالات تجاری در برخی از کالاها به دلیل جنگ در اوکراین، اختلال در تولید گندم (به دلیل جنگ یادشده) و اختلال در تولید سویا به دلیل آب‌وهوای نامناسب در امریکای جنوبی، افزایش قیمت‌های مربوط به هزینه‌های ورودی به‌ویژه انرژی و کودها و بهبود تقاضای خوراک دام در پی تب افریقایی خوکی در چین است.
برای سه غله اصلی ـ گندم، ذرت و برنج ـ وزارت کشاورزی ایالات متحده تخمین می‌زند که تولید جهانی در این فصل ۸/۳ درصد رشد خواهد کرد و این به معنای افزایش دو برابر میانگین رشد در ۳۰ سال گذشته است. قیمت گندم در سه‌ماهه اول سال ۲۰۲۲ بیش از ۳۰ درصد افزایش یافت و در ماه مارس از ۵۳۰ دلار در هر تن فراتر رفته است. این در حالی است که پیش‌بینی میشود قیمت گندم در پایان سال بیش از ۴۰ درصد افزایش یابد و به بالاترین حد اسمی خود برسد. این امر بر اقتصادهای در حال توسعه که متکی به واردات گندم از روسیه و واکراین هستند، فشار خواهد آورد و پس از آن ذرت و سویا با ۲۰ درصد افزایش قرار دارند. قیمت‌ها زمانی افزایش یافت که صادرات از اوکراین، که حدود ۱۰ درصد از آن را تشکیل می‌دهد، به دلیل بسته شدن تمام بنادر اوکراین که ۹۰ درصد اوکراین از آن انجام می‌شد، متوقف شد. صادرات گندم به مقدار محدود از طریق کریدورهای راه‌آهن و جاده از سر گرفته شد. اگرچه برآورد دقیقی از چنین صادراتی در دسترس نیست، اما امید آن است که نیمی از گندم صادراتی اوکراین در نهایت به صورت زمینی صادر شود. طبیعی است که هزینه‌های حمل‌ونقل بیشتر از هزینه‌های دریایی است. از سوی دیگر باید در نظر داشت که صادرات گندم از روسیه تاکنون تحت‌تأثیر جنگ قرار نگرفته است. به این‌ها باید اضافه کرد که تولید در طول فصل جاری در آرژانتین و استرالیا مطلوب باشد و انتظار می‌رود اتحادیه اروپا بازدهی کمتر از حد انتظار در بخش‌هایی از کانادا، قزاقستان و ایالات متحده را جبران کند.
- بیشتر بخوانید:
بازار طلا و سکه رونق گرفتند/ پول هوشمند وارد کدام سهم ها می شود؟
بااین‌حال، پیش‌بینی میشود که مصرف جهانی با سرعت بسیار بیشتری (تقریباً ۲ درصد) و به دلیل تقاضای زیاد برای خوراک دام رشد کند. قیمت ذرت در سه‌ماهه اول ۲۰۲۲، ۲۰ درصد افزایش یافته که با اختلاف کمی از رکورد خود در ژوئیه ۲۰۱۲ فراتر رفت. این افزایش نشان‌دهنده عدم اطمینان در بازارهای جهانی غلات به دلیل جنگ در اوکراین است. این کشور ۵/۳ درصد از تولید جهانی ذرت را به خود اختصاص می‌دهد. در همین حال شرایط رشد در نیم‌کره شمالی، به‌ویژه هند و مکزیک، مساعد است و کاشت در چین و ایالات متحده همان‌طور که انتظار می‌رفت آغاز شده است. در سطح جهانی، انتظار می‌رود تولید ذرت در این فصل از سال ۲۰۲۱-۲۰۲۰، ۵/۷ درصد رشد کند، درحالی‌که پیش‌بینی میشود مصرف ۴/۳ درصد افزایش یابد. قیمت برنج نسبت به سایر غلات ثبات بیشتری داشته است. قیمت برنج در سه‌ماهه اول ۲۰۲۲، ۶ درصد افزایش یافته است اما بیش از ۲۰ درصد کمتر از یک سال قبل است. ثبات نسبی قیمت برنج در سه فصل گذشته به دنبال افزایش نگرانی‌های مرتبط با همه‌گیری در مورد عرضه جهانی و اعلام محدودیت‌های صادراتی (که محقق نشد) به بالاترین حد هفت‌ساله در اوایل سال ۲۰۲۱ رسیده است. انتظار می‌رود که تولید جهانی برنج در این فصل تقریباً یک درصد افزایش یابد، با پیش‌بینی‌های تولید بالاتر برای تایلند (برترین صادرکننده برنج جهان) که عرضه کمتر مورد انتظار از اندونزی را جبران کند. در سایر نقاط آسیا، ازجمله در چین شرایط عادی است. مصرف جهانی قرار است بیش از ۲ درصد رشد کند و نسبت مصرف سهام مشابه نسبت فصل گذشته و بالا براساس معیارهای تاریخی باشد. نمودار ۱، وضعیت رشد گندم، ذرت، برنج و سویا را در سال‌های اخیر نمایش می‌دهد.
در مجموع جنگ در اوکراین باعث اختلالات عمده در عرضه و افزایش قیمت‌های تاریخی بالاتر شده است. اکنون انتظار می‌رود که قیمت بیشتر کالاها در سال ۲۰۲۲ افزایش شدیدی داشته باشد و در میان‌مدت نیز همچنان بالا بماند. چشم‌انداز به طول مدت جنگ و شدت اختلالات در جریان کالا بستگی دارد. این نشان می‌دهد که جهش‌های قبلی قیمت نفت منجر به ظهور منابع جدید عرضه و کاهش تقاضا در پاسخ به بهبود کارایی و جایگزینی سایر کالاها شده است. در مورد غذا، زمین جدیدی برای تولید مواد غذایی در دسترس قرار گرفت. برای سیاستگذاران، یک اولویت کوتاه‌مدت، ارائه حمایت هدفمند از خانوارهای فقیرتر است که با قیمت‌های بالاتر غذا و انرژی روبه‌رو هستند. برای راه‌حل‌های طولانی‌تر، آن‌ها سرمایه‌گذاری در منابع جدید انرژی بدون کربن را تسهیل می‌کنند.
از مجموعه اطلاعات ارائه‌شده توسط بانک جهانی، به نظر می‌رسد افزایش قیمت‌های جهانی در حوزه‌های نفت و گاز، فلزات و محصولات کشاورزی امری جدی بوده و به عنوان یک مسئله مهم جهانی برای همه کشورها محسوب میشود. این‌که شرایط چه زمانی بسامان شود، وابستگی تام به پایان جنگ اوکراین و روسیه دارد. گرچه این‌که برنده این جنگ کیست نیز از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار است. از لابه‌لای این گزارش، می‌توان دریافت که کشورها، به دنبال شناسایی جایگزین‌های این دو کشور بوده و به نظر می‌رسد، با کمی صرفه‌جویی، سرمایه‌گذاری در بخش کشاورزی و انجام تغییرات مثبت در زنجیره تولید محصولات کشاورزی، نیاز به محصولات این دو کشور به حداقل خواهد رسید و در این صورت است که ممکن است دنیای سرمایه‌داری از طولانی شدن جنگ بین این دو کشور استقبال نیز کند. مسئله‌ای که در نهایت به نفع اقتصاد ایالات متحده تمام خواهد شد. گرچه کشورهای عضو اتحادیه اروپا، بیشترین مشکل را با شرایط فوق خواهند داشت.
- محمدرضا اکبری جور - پژوهشگر اقتصاد بین‌الملل
نظر شما