درآمدثابت‌ها؛ کم ریسک اما جذاب 

طبق آخرین اطلاعات منتشر شده در سایت فیپیران، ارزش صندوق‌های درآمد ثابت اکنون به بیش از ۷۹۳ هزار میلیارد تومان (همت) رسیده است: ۵۲۶ همت معادل ۶۶ درصد از نوع صدور و ابطالی و ۲۶۷ همت معادل ۳۴ درصد از نوع قابل معامله‌اند. اکثر صندوق‌های صدور و ابطالی با تقسیم سود هستند (۸۵ درصد)، در حالی که این نسبت در صندوق‌های قابل معامله تنها ۱۲ درصد است. بررسی دلایل این موضوع خارج از حوصله این یادداشت است، اما افزایش سهم صندوق‌های ETF درآمد ثابت، به‌ویژه نوع بدون تقسیم سود، نشان‌دهنده تغییر ذائقه سرمایه‌گذاران است.
مزایای صندوق‌های درآمد ثابت به این شرح است: ۱. ریسک پایین: سرمایه‌گذاری در ابزارهای کم‌ریسک مانند اوراق بدهی، ریسک این صندوق‌ها را کاهش می‌دهد. ۲. شفافیت اطلاعاتی: عملکرد و ترکیب دارایی‌های این صندوق‌ها به‌صورت ماهانه در سایت کدال منتشر می‌شود. ۳. نقدشوندگی بالا: امکان خرید و فروش آسان واحدهای سرمایه‌گذاری فراهم است. بسیاری از صندوق‌ها امکان ابطال واحدها را در کوتاه‌ترین زمان ممکن ارائه می‌دهند. ۴. مدیریت حرفه‌ای: دارایی‌های صندوق‌های درآمد ثابت توسط مدیران حرفه‌ای و تیم‌های تحلیل مالی مدیریت می‌شوند.
معایب صندوق‌های درآمد ثابت هم این موارد است: ۱. بازدهی محدود: بازدهی این صندوق‌ها معمولاً از ابزارهای پرریسک مانند سهام کمتر است و در دوره‌های با تورم بالا، ممکن است قدرت خرید سرمایه‌گذاران را حفظ نکند. ۲. وابستگی به نرخ بهره: بازدهی صندوق‌ها تحت تأثیر نرخ بهره بانکی و سیاست‌های پولی قرار دارد. ۳. کارمزد مدیریت: سرمایه‌گذاران ملزم به پرداخت کارمزد مدیریت صندوق هستند، که ممکن است بازدهی خالص را کاهش دهد. یکی از چالش‌های اصلی این صندوق‌ها، نوسانات نرخ بهره و تورم است که بر جذابیت سرمایه‌گذاری در آن‌ها تأثیر می‌گذارد. بااین‌حال، افزایش آگاهی عمومی نسبت به ابزارهای مالی و توسعه ابزارهای جدید، می‌تواند فرصت‌هایی برای رشد این صندوق‌ها ایجاد کند.
گسترش ابزارهای مشتقه مانند قراردادهای آتی و اختیار معامله می‌تواند مدیریت ریسک این صندوق‌ها را بهبود بخشد. هرچند سازمان بورس و اوراق بهادار، صندوق‌های درآمد ثابت را از سرمایه‌گذاری در ابزارهای مشتقه منع کرده است. با استفاده از این ظرفیت، می‌توان مدیریت حرفه‌ای‌تر این صندوق‌ها را شاهد بود و ریسک سرمایه‌گذاری در بخش سهام را کاهش داد. امیدواریم این محدودیت‌ها با هدف توسعه بازار سرمایه کاهش یابد.
صندوق‌های درآمد ثابت می‌توانند نقش مهمی در رشد اقتصادی کشور داشته باشند. این ابزارها سرمایه‌های خرد را تجمیع و منابع را بهینه سرمایه‌گذاری می‌کنند. بااین‌حال، الزامات و محدودیت‌های سرمایه‌گذاری این صندوق‌ها، نقش تعیین‌کننده‌ای در عملکرد آن‌ها دارد. طبق اصلاحیه تبصره ۲ لایحه بودجه ۱۴۰۴، نمایندگان مجلس مقرر کردند که تمامی صندوق‌های درآمد ثابت مجازند حداکثر ۵ درصد از دارایی خود را در گواهی سپرده کالایی بخش کشاورزی سرمایه‌گذاری کنند. با توجه به ارزش ۷۹۳ هزار میلیارد تومانی این صندوق‌ها، ظرفیت ۵ درصدی معادل ۳۹ هزار میلیارد تومان است که می‌تواند بخشی از نیازهای سرمایه‌گذاری صنعت کشاورزی را تأمین کند. بااین‌حال، الزام صندوق‌ها به سرمایه‌گذاری در بخشی خاص، نمی‌تواند همواره به هدایت بهینه منابع منجر شود. در صورت اختیاری بودن این سرمایه‌گذاری، مدیران حرفه‌ای می‌توانند منابع را به سمت بخش‌های با بازدهی مناسب هدایت کنند، از جمله بخش کشاورزی.
صندوق‌های درآمد ثابت، به‌عنوان یکی از ابزارهای کم‌ریسک، نقش مهمی در جذب سرمایه‌های خرد و کلان به بازار سرمایه ایران دارند. اگرچه این صندوق‌ها با چالش‌هایی مانند بازدهی محدود و تأثیرپذیری از نرخ بهره مواجه‌اند، اما شفافیت اطلاعاتی، مدیریت حرفه‌ای و نقدشوندگی بالا، آن‌ها را به گزینه‌ای مناسب برای سرمایه‌گذاران محافظه‌کار تبدیل کرده است.

• علیرضا باقری - کارشناس بازار سرمایه

• شماره ۵۷۷ هفته نامه اطلاعات بورس